Müəlliflik hüququ Roland O

səsindən də yuxarısı səlahiyyət verilməsi tələb olunur.  

Sual olunur ki, hansı çoxluq? Söhbət burda cəmiyyətin əksər təbəqəsinə təsir göstərən 

yerli icmalar, onun ərazisi və səsləri həll edici olan bütün xalq konfliktindən gedir.  Götürək elə 

dövləti... Misal üçün dövlət istəyir ki, bir bənd qursun, yerli icma da (həmçinin ətraf mühit 

mühafizəçiləri də) buna görə təsir altında olacaqları üçün buna qarşı olardılar. Lakin ərazidə 

suyun olması daha yaxşı olardı ki, bu xalq üçün həmçinin elektrik enerjisi alınması üçün də 

istifadə edilərdi.

İndi hansı kursu götürmək yaxşı olardı? Biz əvvəllər gördük ki, demokratiyanın prinsipi hər 

şeydən əvvəl insanların qərarlarında təsirə məruz qalmasıdır, yəni son sözə sahib o olmalıdır. 

(Bir çox hallarda bu kiçik bir qruplar ola bilərdi). Əks təqdirdə belə demokratiya faktiki olaraq 

diktatura formasıdır. Bu misalda əgər yerli sakinlərin maraqları tam təmin edilmirsə və ya bu 

problemlə tam məşğul olunmursa onda onlar gərək veto qoymaq iqtidarında olsunlar.

Bu arqumenti separatçılıq hərəkətinin bəraət qazandırılması üçün də istifadə etmək olar. Bu 

regionun  ayrılmaq   istəməsinə kifayət   qədər  əsası   var,  çünki burda  söhbət  həqiqətdə  xalq 

səviyyəsində sistematik diskriminasiyadan gedir. 

Çoxluğun tiraniyasına əlavə olaraq bunu demək olar ki, demokratik sistemlərdə azlıqlar qeyri-

proporsional   təsirlərə   məruz   qala   bilərlər.   Həmçinin   əvvəllər   qeyd   olunduğu   kimi,   kiçik 

parlamentli demokratik dövlətlərə onlara zidd olan böyük partiyalar rəqabətə girməklə onlara 

böyük təsir göstərə bilər və bununla da müstəmləkə formalaşdıra bilərlər.

Daha geniş mənada yəni, azlığın tiraniyası bütün demokratik dövlətlərdə sinfin və sərvətin 

təsiri ilə formalaşan və   artıq yetişmiş vəziyyətlərdə ola bilir. Yuxarı silklər həmişə onların 

faktiki miqdarından çox zəngin olurlar.

İkinici   dilemma   –  dövlətin   mərkəzləşdirilməsi   problemidir.   Bunun   həmçinin   hakimiyyət   və 

varlılıqla əlaqəsi var və həmçinin liderlərin özündə də bəzi problemlər müşahidə olunur. Bu 

daha sonra sosial institutlaracan uzanır. Müxtəlif institutlarin səbəb olduğu bütün çətinliklər bu 

ərazidə narahatçılıq yaradır.

Bu   dilemmaya   nəzarət   üçün   gərək   institutları   imkan   daxilində   az   saxlamaq   lazımdır   və 

hakimiyyəti   dezentralizasiya   edərək   yerli   icmaları   geri   qaytarmaq   lazımdır.   Lakin 

desentralizasiyanın   özü   də   əlavə   riskdir.   Sadədir,   yəni   milli   dövlətin   demokratik   olması   o 

demək   deyil   ki,   dövlətin   bütün   yerli   təbəqəsi   demokratikdir.   Yerli   hakimiyyət   daha   çox 

diktatorluq   gücünə   aidiyyatı   olmaqla:   “güclü   insanlar”   yəni,   başçı   və   mafiyaların 

nəzarətindədir. Sual yaranır biz belə yerli diktatorluq əleyhinə necə mübarizə apara bilərik?

Növbəti iddia şəxsi azadlığın qorunmasıdır. Demokratiyaya yeni keçmiş insanlar tez-tez buna 

görə  azadlığı  unudurlar.  Bunun belə olması ənənəvi səlahiyyət sisteminə görədir. Həmçinin 

onların ümumiyyətlə demokratiyanın tələblərinə qeyri-adekvat olan təhsilə malik olmamasıdır. 

Bu da onlarda xüsusi ilə emosional arqumentlər vasitəsilə manipulyasiyaya meyillilik yaradır.  

Liderlər də öz növbəsində rəsmi hökmdarlığın bu sinfinə gəlmək maraqları var və ya bəlkə də 

onlar bu nəsildəndir.  Həmçinin onlar özlərini  həmişə imtiyazlı   tutur və  yalnız  özləri haqda 

-45-

---

fikirləşirlər. Digər tərəfdən müxtəlif problemlər təsis edilmiş diktaturanın  hərbi münasibətlərdə 

məğlubiyyəti   zaman   baş   verir.   Bu   səbəbdən   də   seçilmiş   fərdlər   adətən   inqlab   etmiş 

generallardır. Lakin xarakterik olan budur ki, müharibə demokratiya və sülhlə uyğun gəlmir.

Böyük demokratik  dövlətlərdə insanlar təsisatlandırılmış represiyalara tabe deyillər. İstehza 

doğurucu   olsa   da   onlar   hər   halda   bu   azadlığın   onlara   bəxş   olunanını   götürürlər.   Bundan 

başqa onlar seçki zamanı böyük görüntü yaradırlar, lakin seçildikdən sonra imkan yaranan 

kimi sui-istifadə edirlər.

Dördüncü problem. Hərbi qüvvələrin rolu barədədir, növbəti dərsdə bu barədə ətraflı müzakirə 

olunacaq. Bununla bağlı problem budur ki, demokratik dövlətlər tərəfindən göstərilən dəstək 

olmasına baxmayaraq diktatorluq hələ də davam edir belə ki, onlarda hərbi razılaşmaya görə 

tez-tez hərb vasitəsilə silahlar ötürülür. 

Sonuncu   problem.   Təzkib   olunma   və   ya   riyakarlıqdır,   insanların   siyasi   bərabərliyi   olan 

demokratik   cəmiyyətdə   hələ   də   böyük   sosial-iqtisadi   fərqlər   mövcuddur.   Bir   halda   ki, 

mübahisələr   dərsin   bu   hissəsində   hər   yanda   nümayiş   etdirilir,   demokratiyada   bərabərlik 

dedikdə o anlama gəlmir ki, bu “qismən” olan bir şəraitdir. Bu qədim bir irqçinin fikrini yada 

salır ki, Afrika-amerikalılar ayrı ola bilərlər, lakin bərabər formada.

Son olaraq varlı olmağın üstünlüyü demokratiyanın ən böyük iddiasıdır. Skandinaviya xalqının 

mümkün istisnalarına bxmayaraq heç kim bu üstünlüyə qarşı effektiv mübarizə apara bilmədi. 

Lakin   əgər   bu   özbaşınalıqdırsa   onda   bunun   aqibəti   qəti   olacaq.   Cəmiyyət   əxlaqı   pozuq 

olduğuna görə nəticədə axsayır. Bu hal ixtilaf, sonra təlatüm və nəhayət inqilabla nəticələnir.  

Əlavə olaraq yuxarda qeyd olunanların əsasını təşkil edən demokratiya üçün iddialar qeyri- 

demokratik rəqabətli dəyərin mövcud olmasıdır. İnsan cəmiyyətinin qeyri- demokratik qurluşlu 

mirası və bununla əlaqəli olan bir dənə də dəyəri var. Bu dəyərlər ictimaiyyətə geniş yayılmış 

təhsil sistemi və həmçinin də populyar olan media vasitəsi ilə aşılanır.

Dominantlıq edən belə strukturlardan biri teokratiya və ya spesifik dindir. Demokratiya su və 

neft kimidir. Onlar eyni zamanda bir yerdə ola bilmirlər. İkincisi diskriminasiyanın təsis edilmiş 

çoxlu müxtəlif formaları vardır, bura iqtisadi (sərt sinflərin, təbəqələrin patronun/sifarişçinin və 

eləcə də quldarlıq formasının mövcud olması) qəbilə əsasında olan etnik mənsubiyyət və ya 

seksual üstünlük də daxil olmaqla seks. Üçüncüsü, bir çox xalqların müstəmləkəçi olmaqla 

qruplaşaraq antoqonist tayfalara çevrilirlər. Demokratiya tayfabazliği aradan götürmək üçün 

hazırlanmış bir sistemdir, buna nail olmaq üçün isə  o məhdud imkana malikdir. 

Əgər   cəmiyyətə   hələ   də   belə   bir   strukturlar   tərəfindən   dominantlıq   edilirsə   onda   bu 

demokratiyaya hazır demək deyil. Demokratik sistemin qurulması hələ onun yaxşı fəaliyyət 

göstərməsi   demək   deyil.   Lakin   hazırda   dünyada   həyata   keçirilən   demokratiyalara   baxan 

zaman  qərara  gəlmək olar ki,  bu  üstünlük təşkil  edən  bir  situasiyadır.   Biz öz  keçmişimizi 

uğurla yaşamamışıq.

Demokratiya  hətta   əhali,   mədəni   birləşmələr,   imkanların   genişləndirilməsi   və   inkişaf   etmiş 

dövlət   də   olsa   spesifik   cəmiyyət   üçün   olmamalıdır.   Sistem   elastikdir,   bu   faktorlarla   onlar 

-46-

---