Müəlliflik hüququ Roland O

gəlirlərlərinə   söz   verirlər   ki,   bunların   da   böyük   bir   hissəsi   kompensasiya   kimi   məmurların 

cibinə gedir.  

Müasir   cəmiyyətdə   korrupsiya   böyük   təhlükə   sayılır.   Bunun   səbəb   budur   ki,   əgər   dövlət 

korrupsiyalaşıbsa onda hüquq normalarından söhbət belə gedə bilməz. Buna qarşı müdafiə 

aktlarının istənilən forması rədd edilərək digərlərin burada nəzərə alınmır.. 

Hüquq   normalarının   əsas   cəhətlərindən   biri   də   fərdi   hüquqların   müdafiəsi  olmaqla   bura 

həmçinin cinayyətdə müttəhim olunanların hüquqları da aiddir. 

Müttəhimin   əsas   hüquqları  özünü   günahsız   olmasını   fərz   etməkdən   ibarətir.   Bunun   üçün 

dövlət gərək sübut edə ki, siz həqiqətən də günahkarsınız. Belə əsaslı sübut olmursa, onda 

hüquqlar da əsassız və davamsız olur. Bundan başqa müttəhimlər məhbusun məhkəməyə 

verilməsi barəsində məhkəmə əmrinə də malik olmalıdırlar. Bura saxlanmanın  qanunauyğun 

olmamasına görə iddianın olması da aiddir ki, dövlət məcbur edilmə halları olubsa tədqiqat 

apararaq   sübuta   yetirsin   (dövlətin   polis   tərəfindən   işgəncə   və   sui-istifadı   hallarına   görə 

dəllilərə malik olması). 

Müttəhimlərin digər hüquqlarına aşağıdakılar aiddir:

- Əsası olmayan axtarışlara və müsadirələrə yol verməmək, 

- Həbs haqqında order yalnız inandırıcı səbəb olduqda nümayiş etdirilə bilər,

- Özünüzü günahlandırmaq üçün məcbur edilməməlisiz,

- Hüquqi vəkilin tutulması hüququ,

- Sizə qarşı duran şahidlə qarşılaşmaq hüququ,

- törənmiş cinayətin təxmin olunan yerdə tez və ictimai məhkəmənin keçirilməsi   hüququ 

- və həmçinin çoxlu girov yığmaq olmaz,

(bir yerdə qruplaşdırılanda, belə hüquqa “lazımi hüquq prosedurası” deyilir)

Bundan başqa fərdlərin günahkar bilindikləri təqdirdə şikayət etmək hüquqları var, bu zaman 

onların həddən artıq cərimələnməsi, onlara qarşı qəddarlığın aparılması və qeyri-adi cəza 

tədbirlərinə   yol   vermək   olmaz.   Mülkiyyət   müsadirə   olunduğu   təqirdə   buna   görə   iddiasız 

kompensasiya   verilməlidir.   Müttəhimlər   həmçinin,   hərəkətlərinə   görə   əgər   hələ   cinayyət 

törətməyibsə   yeni   qanunlara   uyğun   olaraq   bəri-başdan   ittiham   olunmamalıdır.   (Sonuncu 

burada qanunun arxaya dönüş fakt (ex post facto) hüquqları kimi tanınır və ola bilsin ki, sonra 

amnistiya qərarı da verilsin). Bundan əlavə fərdlər günahsızlığı əvvəlcədən sübut olunubsa 

yenidən həmin məsələyə  görə təqsirləndirilə bilməz (Bu cinayyət  məsuliyyətinə ikinci dəfə 

cəlb olunma adlanır).

Bu   hüquq   normalarına   digər   bir   etiraz   dövlətin   belə   vəziyyətlərə   görə   müstəsna   olaraq 

apardığı tədqiqatlar zamanı rast gəlinir. Misal üçün, ABŞ da məhbusun məhkəməyə verilməsi 

barəsində məhkəmə əmri hüququ, ölkədə işğal və ya üsyan olan zaman ləğv oluna bilər. Belə 

istisnalardan   biri   son   dərəcə   mübahisəlidir   və   onlar   hüquqi   normanın   yaradılmasının 

çətinliyinə səbəb kimi məhkəmlərin ədalətli aparılmalı olmasını qeyd edirlər.

Son məsələ bundan ibarətdir ki,  axı qanun kimlər üçündür? Hüquqi sistem hüquqi şəxslərə 

-33-

---

aid   olmaqla   onlarda   “qanuni   hüquq”   və   ya   reputasiyanın   olmasına   əsaslanır   (məhkəmə 

prosesinin aparılması üçün hüquq). Hal-hazırda bu ancaq insanlar və institutları əhatə edir. 

Lakin bu qanun həyatın başqa formalarına aid edilir, yeni-yeni ətraf mühit vəziyyəti nəzərdən 

keçirilir 

13. KONSTITUSIYA 

Leqalizativ  və   hüquqi   proseduralarının   hissələrinin   strukturlarında   ölkədən-ölkəyə   müxtəlif 

əsaslı dəyişikliklər var. Elə bir millət yoxdur ki, onda konstitusiya və ya dövlətin qanuni sənədi 

olmasın. Əksər dövlətlərdə bu bir dənədir (Birləşmiş Krallıq burada istisnadır), birdən artıq 

deyil. Lakin   həmin qanunların cəmi, yəni ümumi normalar onilliklər boyunca hətta əsirlərlə 

yaradılmışdır və bu dövlət strüktularını, eləcə də mümkün bütün hüquqi məsələləri əhatə edir.

Bu  dərsdə   konstitusiyanın   istifadə   edilməsindən   söhbət   açılacaq.   Daha   sonra 

çatışmamazlıqlar olan və artıq məhdudiyyət və balansların mövcud olmasına görə bu gün ən 

yaxşı nümunələrindən biri olan ABŞ sistemi təsvir olunacaq.  

Konstitusiya “ölkənin ali qanunudur”. O, milli müstəqilliyi təsdiq edir və höküməti qurur.

Bu ciddi məsuliyyətdir və bunu yerinə yetrimək üçün gərək bu sənəd yaxşı tərtib olunsun. Əks 

təqdirdə o demokratiyanı dağıtmaq cəhdlərinə qarşı effektiv xidmət etməyəcək.

Bir çox ölkələrdə öz konstitusiyalarının yenidən dəfələrlə redaktə edilməsi faktının düzgün bir 

iş olduğunu demək çətindir. Bu, mövcud konstitusiya və dövlətin milli siyası inkişafı arasındakı 

qarşılıqlı əlaqəni əks etdirir. Əgər xalq demokratik olaraq primitivdirsə və buna görə indi də 

avtoritarlıq qaydalarını, ənənələrini qəbul edirsə onda hətta ən güclü konstitusiya belə burada 

uğursuzluğa düşəcək, buna misal dövlətin hərbi çevriliş zamanı devrilməsi ola bilər və yaxud 

da zəif konstitusiyanı hakimiyyətdə olan məmurlar dəyişə və ya  əbədi olaraq onu saxlaya 

bilər.

Konstitusiya   dövlətin   strukturlarının   şöbələrini   qoruyur   və   bu   quruluşlar   məhdudiyyət   və 

balansların   əlavə   olaraq   toplanmasının   təcəssümüdür.   Amerika   dövlətinin   əsasını   ABŞ 

konstitusiyasının ilk üç məqaləsi təşkil edir.  Bunlar məlumdur ki, ilk olaraq Konqresi, ikincisi 

Prezidenti   və   üçüncüsü   Ali   Məhkəməni   əhatə   edir.  Başqa   səbəblərlə   yanaşı   bu   xalqın 

simvolllaşdırdığı   bir   şöbə   strukturuna   olan   inamını   əks   etdirir   ki,   bu   da   Konqresin   əsas 

prioriteti olmalıdır.

Konstitusiya   dövləti   hakimiyyətlərə   ayırır   ki,   hakimiyyət   istənilən   şöbələrini   məhdudlaşdıra 

bilsin   və   qeyri-   intutiv   olaraq     hər   bir   şöbələrinə   kifayət   qədər   imtiyaz   verir   ki,   digər   ikisi 

sövdələşməyə can atsınlar (Bu çox incə bir balansdır). Bundan başqa bu şöbələr uyğunlaşma 

və ya bəzi hallarda isə məsuliyyəti bölüşürlər.

ABŞ- da Konqres ilkin hüquq variantını  hazırlayır.  Lakin prezidentin bunlara veto  qoymaq 

hüququ   var.   Konqres   də   öz   növbəsində   belə   vetonu   rədd   edə   bilər.   Konqres   buna   görə 

müharibə edə bilər, lakin Prezident də Silahlı qüvvələrin Baş Komandanı  kimi ona rəhbərlik 

məsuliyyətini daşıyır (Bunla demokratiyada bir başa hərbi əmrə malik olan siyasi hakimiyyət 

-34-

---