Müəlliflik hüququ Roland O

Əksər xalqlar federal strukturda ciddi iddialar irəli sürürlər. Əgər digər etnik, din və ya regional 

qruplar   arasında   belə   haçalanma   varsa   onda,   bu   federal   hakimiyyət   üçün   müvafiq   deyil. 

Quruluş buna uyğunlaşa bilsə də bunun üçün böyük bir kompromisin olması tələb olunur. 

Burda   məqsəd   bundan   ibarətdir   ki,   yerli   problemlərə   görə   muxtar   dövlət   yaradılsın,   lakin 

məsuliyyətini   ümumi   problemlər  kimi   bölüşsün.   Sonuncuya   nail   olmaq  üçün   xüsusi  şərtlər 

tələb edilə bilər. Əgər bir qrup əksəriyyət təşkil edirsə, o digərlərinin hüquqlarından sui-istifadə 

edə   bilir,   ola   bilər   ki,   cəmiyyətdə   azlığın   qeyri-   proporsional   tələbinə   görə   (bir   adamın 

çatmaması bir səs deməkdir), yaxud da ki, azlığa veto qoyulması kimi.

Siyasi alim Arend Lijfart qeyd etdiyi kimi, kəskin bölünmüş cəmiyyətdə işlək federasiyaya nail 

olmaq  mümkündür,   əgər  bunun   əsasında   loyallıq   durursa   və   əgər   fərqli   qruplar  təxminən 

ərazisi  və əhalisinə görə eynidirlərsə.

Son   olaraq  federal  qurluşlar  bəzi  cəmiyyətlərə   aid   deyil,   separatçının   arzusu  qanunda  və 

korrupsiyaya   cavab   olaraq   ayrı-seçkilik   salmaqdır.   Yuqoslaviya   və   Sovet   İttifaqı   təsvir 

olunduğu kimi orada asanlıqla sona çatan federasiya da ardıcıl olaraq çətinlikləri yaşayır və 

lakin əvəzində müxtəlif millətlərdə müstəqil ölkələri formalaşdırmağa icazə verirlər. 

Millətin   konstitusiyası   mərkəzi   hökumətin   və   dövlətlərin  hüquqlarının   uyğun   olmasını   təyin 

edir. Bu həmçinin məmurlar tərəfindən ləğv edilə bilən prosedurları da təsvir edir  və həmçinin 

yeni dövlətlər üçün əlavə imkan yarada bilər və hətda ittifaqı buraxa da bilər.

Konstitusiya həmçinin hakimiyyət hüquqlarını və federal dövləti ayrıca olaraq müəyyənləşdirir. 

ABŞ da on dördüncü Düzəliş dövlət qanunlarına uyğun olaraq fərdi hüquqların olmasını təlb 

edir. (Bu bənd yuxarıda qeyd olunan bərabərlik üçün müdafiədir) 

15. SEÇKİLƏR 

Təmsilçilik demokratiyası seçkilərin keçirilməsinə əsaslanır. Bu səbəbdən də seçkilər azad və 

ədalətli   olmalıdır.   Belə   seçkilərin   aparılmasında   bir   çox   ünsürlər   olduğuna   görə   əsaslı 

narahatçılıqlar da mövcud olur. Dövlət məmurları üçün seçkiləri elə dövlətin özü də təşkil edir. 

Bu   o   deməkdir   ki,   məmurlar   dövləti   onların   (və   ya   onların   partiyalarının)   hakimiyyətdə 

qalacaqlarına əmin etməklə manipulyasiyaya cəhd edirlər. Belə manipulyasiyaların olmaması 

üçün bütün mümkün imkanlar məhdudlaşdırılmalı və balansları təcrid etmək lazımdır. 

Məsələn, Birləşmiş Ştatlarda federal işçilərin seçki kampaniyalarında iştirakı qadağandır.

Seçkilər siyasi hüququ olan fərdi vətəndaşların əsil vətəndaşlıq istəyini ortaya qoyur. Onlar 

səs   vermək,   hansısa   vəzifəni   səsə   qoymaq,   öz   seçici   mövqelərini   saxlamaq,   dövlətdən 

müdafiə   və   başqa   xidmətlər   əldə   etmək   və   hətta   bunun   əleyhinə   də   şikayət   etmək 

iqtidarındadırlar.

Vətəndaşlıq   bərabərlik   formu   olmaqla   cəmiyyətin   siyasi   sistemdə  bərabər   iştirak   etmək 

hüququnu   təcəssüm   etdirir.   Seçki   siyasi   fəaliyyətdə   rəsmən   iştirak   etmək   üçün   bir   vasitə 

olmaqla bunun olmaması ixtilaf və üsyan kimi qurluşsuz hallarla nəticələnir.

-39-

---

Əksər dövlətlər ənənəvi olaraq vətəndaşları səs verməkdən boyun qaçırmamasın deyə, digər 

qruplarda   yer   tutmamağa   görə   xəbərdarlıq   etməklə   hədələyirlər.   Belə   məhdudlaşdırmalar 

əsasən dindən və etnik mənsubiyyətdən qaynaqlanmaqla dünya boyunca çox banal, çürük bir 

ənənədir.   Bundan   başqa   sürgün   etmə   prinsipinə   görə     insanlar   ciddi   cinayətlərdə   təqsirli 

bilinməkdən qorxaraq  adətən seçkidəki hüquqlarını rədd edirlər. Buna minimum yaş həddinin 

olması da təsir edir. 

Əlbəttə yalnız səs verməklə heç kim deyə bilməz ki, seçki yaxşı olacaq. Demokratiyanın tələbi 

öz iştirakçıları və özünün seçiciləridir. Demokratiyanın effektiv və optimal dərəcədə olması 

üçün seçicilərdə aşağıdakı keyfiyyətlərinin olması vacibdir:

 

-   Yaxşı   inkişaf   etmiş   təhsilin   olması.   Bu,   ona   görədir   ki,   həyatın   əsas   çətinliklərini   və 

tələblərini, ictimai təşkilatlarda ədaləti, düzgünlüyü və etikanı anlayıb başa düşəsən,

- Sosial təsirlərə qarşı effektiv müdafiə qabiliyyətinin olması, 

-  Təşkilatların   məqsədini   bilmək   üçün   və   hakimiyyətin   funksiyasını   anlamaq   üçün   təhsilin 

olması, 

- Hakimiyyətin hazırkı problemlərini anlamaq üçün təhsil, 

- və yaxşı inkişaf etmiş düşüncə şəxsi keyfiyyət və məsuliyyətin olması bir də ki, seçkilərdə 

itirak üçün azad istək intizamın qorunması. 

Maraqlıdır  ki,   istənilən   cəmiyyətdə   xalqın   əsas   hissəsi   bu   standartları   yerinə   yetirmək 

iqtidarında   olmur.   Bu   da   öz-özlüyündə   sual   yaradır   ki,   biz   bunun   üçün   nə   etməliyik?   Biz 

onların   səs   vermək   hüquqlarını   əllərindən   ala   bilmərik.   Bunu   istənilən   halda   səmərəli   və 

ədalətliyini   təmin   etmək   üçün   heç   vaxt   işlənilməmiş   bir   meyar   standartı   fikirləşib   ortaya 

qoymaq lazımdır. Burada yeganə yol isə elektoratı təlimləndirməkdən, maarifləndirməkdən 

ibarətdir ki, zaman-zaman onlarda maraq yaransın.

Seçim siyasi post uğrundadır. Camaatın əsas problemlərindən biri də onların referendumda 

iştirak   etməsi   ilə   əlaqədardır.  Onlar   tək   və   ya   birgə   olaraq   normal   seçkilərin   keçirilməsi 

hüququna malikdirlər.

 

Vəzifə ilə əlaqəli olan onun faktiki müddətidir. Normal müddət 4 və ya 5 ildir. Vaxtın bir az da 

azaldılması vəzifəni tutanı onun müdəti dövründə həmin vəzifədən kənarlaşdırılmasının çətin 

olması   baxımından   daha   yaxşı   olardı.   Əgər   məmur   hal-hazırda   geniş   yayılmış   pis   liderlik 

nümayiş etdirirsə onda gərək ona qarşı müqavimət göstərərək onun uzun müddətli dövründə 

əl ağacından istifadə edəsən.

Prezident   demokratiyasında   rəhbərlər   və   digər   məmurlar   üçün   seçim   onların   müddətinin 

sonunda aparılır. Bir çox parlamentli demokratik dövlətlərdə Baş nazir tərəfindən daha erkən 

seçim təyin edib ona başlamaq imkanları var. Burda qeyri- demokratik potensial olduğuna 

görə   baş   nazir   və   ya   onun   partiysı   üçün   bu   həmçinin   bir   ənam   ola   bilər.   (Parlamentli 

demokratik dövlətlərdə  etimad rəyinə  icazə verildiyi üçün onlar mexanizmlərə malikdirlər ki, 

bununla da məmurları onların hakimiyyət müddəti dövründə kənarlaşdıra bilirlər. Hökumətin 

etimadı itirməsi nəticəsində növbədənkənar seçkilər təyin olunur).

Namizədlərin vəzifə tutması üçün gərək onlar ümumiyyətlə bir çox xüsusiyyətlərə malik olsun, 

-40-

---