Müəlliflik hüququ Roland O

Cəmiyyətdə hər zaman vəziyyətin niyə belə olmasına görə hakimiyyətə qarşı qarşıdurmalar 

olur, lakin bunlardansa mövcud problemin səbəbini axtarmaq və onu aradan götürmək daha 

yaxşı olardı. Bu işdə  müdafiə və qarşıdurmaya görə, cəzalandırılma halları olmamalıdır. Bİzə 

sosial   tənqiddən   müdafiə   olunmaq   lazım   deyil.   Bunun   əvəzinə   baş   vermiş   problemlər 

istiqamətində hərəkətə keçmək və buna uyğun fəaliyyət göstərmək yaxşı olardı.

Bunu əlavə etmək lazımdır ki, tənqidə ən yaxşı cavab etirafdır və daha sonra isə bu barədə 

bir az fikirləşmək. Bir başa reaksiya vermək, hər zaman daha çox emosional alınır və bu 

zaman situasiyadan çıxış yolu olmur.

İxtilaf  öz-özlüyündə müxtəlif formalarda baş verir. Bu etirazdan vətəndaş itaətsizliyinə və açıq 

inqlabacan gəlib çıxa bilir. Ixtilafın dərinləşməsi də öz növbəsində əsas hərəkətverici gücə 

səbəb   olaraq   xalqda   müəyyən   inciklik   yaradır.   Bu,   hakimiyyətin   siyasətinə   görə   yaranmış 

ümumi   fikir   ayrılığıdır,   bəlkə   də   cəmiyyətdə   olan   qruplardır,   hansılar   ki,   diskriminasiya   və 

represiyaya məruz qalıblar.

Misal   üçün   vətəndaş   itaətsizliyi   ədalətsiz   qanunlara   qarşı,   ya   da   ədalətsiz   qanun   qəbulu 

zamanı xalq öz fikri deyərkən baş verir. Belə hallarda onlar özlərini qanuna diqqət yetirməkdə 

borclu hesab edirlər. Çoxlu insan buna görə həbs olunur. Həqiqətən də xalqın fikrini dəyişmək 

üçün onlar həbs olunmalıdır. Buna yol verərkən qanun da çox sərt ola bilir . Buna ən gözəl 

nümunə Birləşmiş Statlardakı vətəndaş hüquqları hərakatıdır. Onlar aydın şəkildə nümayiş 

etdirirlər ki, mühitə uyuşmayan  və tolerant olmayan cəmiyyətdə qurban verməklə  heç nəyi 

dəyişmək olmaz.  

Ziddiyyət   təşkilati   baxımdan   aktivizm   deməkdir.   Dünyada   aktivlər   və   onların   təşkilatlarının 

sayının artması onların müsbət mənada inkişafını göstərir. Əksər insanlar məğrurluqlarından 

qurtularaq tədbirlər görürlər ki, görən liderlər cəmiyyəti nəzərə alırmı. 

Aktivizm əsasən etikadan  başlayır.  Lakin onu etikaya  əsaslanaraq  dəyişdirirlərsə onda bu 

pozitiv inkişaf hesab olunmur. Digər sözlə aktivizm mahiyyət etibarilə etik və məğbul olmalıdır. 

Aktivizm üçün əsas şərt budur ki, gərək nə istədiyini, xüsusilə sizi narahat edən problemlərin 

nə olduğunu, niyə narahat olmağını, onu necə həll etmək isitqamətində çalışmağı biləsən. 

Bundan başqa sizin diqqətiniz sosial və ətraf mühitin qiymətlərində olmalıdır ki, kim burada 

itirir, kim ödəyir. Belə bir səlistliklə aktivistlər belə problemlərlə üz-üzə durur ki, bu da böyük 

xərcin   olması   deməkdir.   Hal-hazırkı   və   potensial   olanıın   hər   iksi   (misal   olaraq   qlobal 

istiləşmə).

Əgər ziddiyət də aktivizm kimi mütəşəkildirsə onda dəyirlik üçün bu təzyiq daha da arta bilər 

və cəmiyyətdə buna reaksiya verərək hərə bunu müxtəlif cür başa düşəcək. 

Sosial müəssisələr, xüsusilə hökumətlər və korporasiyalar inandırıcı olsun deyə aşkar olaraq 

media vasitəsilə aktivistləri ələ salır və onları bütün qəbahətlərə görə təqsirləndirmək üçün 

əllərindən gələni edirlər. Əvvəlcə aktivistlər ekstremist və radikal kimi qələmə verilir. Lakin biz 

“radikal”   anlamının   necə   dəyişdirildiyini   gərək   əvvəlcə   müəyyən   edək.   Otuz   il   əvvəl   yer 

-23-

---

planetini və ətraf mühiti dəstəkləmək radikallıq hesab edilirdi. Lakin indi bu nəyin ki, normal 

hətta çox zəruri bir addım kimi qəbul edilir. 30 il bundan əvvəl radikal olmaq doğurdan da 

qeyri- adi görsənirdi.    

Indi aktivistlərə artıq məhəl qoyulmur. Onlar ictimai şüurun senzurasından kənarda qalıblar. 

Onların lap səsləri eşidilmiş olsa belə bütün təsisatlar onun əleyhinə qalxaraq o səsi boğmağa 

çalışmaqla onları ittiham edirlər. Aktivislər cəmiyyət tərəfindən artıq bir terrorist kimi qələmə 

alınır. 

Bunun belə qeyri-adi təsvir olunmasını əsas gətirərək polislər də ziddiyət yarandığı təqdirdə 

bundan istifadə edib cəza tədbirləri həyata keçirir. Yazıçı Andrey Rovel bu barədə bildirmişdir 

ki, aktivistlər sadəcə əleyhidar kimi yox, dövlət onları bir düşmən gözündə görə bilər. Onlar 

hətta   casusluq  uçun   yetişdirilə,   qeyri-leqal   hərəkətlərə  qarşı   təhrik  oluna  və   hər  hansı  bir 

zorakılığı yatırtmaq məqsədi ilə istifadə oluna bilərlər. Ən pis halda onlar yalandan ittiham 

olunaraq həbsə alına və hətta öldürülə də bilərlər.

Adamlar etiraz etmək hüququna malikdirlər. Bunu məhdudlaşdırmaq digər cinayət aktları kimi 

qəbul   edilməzdir.   Misal   üçün   bəzi   ölkələrdə   məmurlar   “söz   azadlığı”-   nın   nümayişi   olan 

zonalarda onu məhdudlaşdırmağa çalışırlar. Belə çıxır ki, özünümüdafiə azadlığının olması 

hüquq deyil, o hökümətin istədiyi vaxt verdiyi bir imtiyazdır.

Ziddiyyət və aktivizmi birləşdirən tərəf isalhat ideyasının olmasıdır hansı ki, sosil institutlar 

lazım   gəldikdə   məqsədli   şəkildə   özlərində   dəyşiklik   yaratmağa   kimisə   əmin   edə   bilərlər 

Demokratiyada   da   belə   məsələ   gözlənilsə   də   diktatorluqda   bu   qeyri-kafi   hesab   edilir. 

Diktaturada dəyşikliklər aparılması demokratiya üçün üsyan deməkdir. 

Anlayışda   üsyan   sadə   səslənir.   Yəni   sən   sənə   deyiləni   etmirsən.   Praktikada   bunu   etmək 

həmişə çətindir. Konflikt vəziyyətlərdə üsyançlar öz və ailələrinin həyatlarını öz əqidələri üçün 

risq altında qoyur. Yəni, üsyan özünü gerçək təhlükəyə salmaqla risq etmək deməkdir. 

Məsələni   mürəkkəbləşdirən   digər   faktor   da   üsyanın   yalandan   və   ya   yanlış 

istiqamətləndirilməsi ola bilər. Konfliktli vəziyyətlərdə yalandan üsyan etmək ancaq və ancaq 

hakimiyyətə   çatmaq   məqsədilə   edilir   və   bu   mübarizə   sonra   sosial   ədalət   mühakiməsinin 

olması kimi təqdim edilir. Üsyan edən qiyamçılar öz müəyyən məqsədlərindən imtina edir və 

növbəti bir diktatorçuluq qrupu yaranması ilə nəticələnir. O ki, qaldı yanlış istiqamətləndirilmiş 

üsyana hansı ki, terrorizmlə məşğul olurlar və cinayətkarlarla gizlicə sövdələşməyə girirlər, bu 

onların etik əsasları dağılan zaman baş verir. Misal üçün ikinici dünya müharibəsindən sonra 

on illiklərdə koloniya dövlətləri ilə vuruşan fərdlərin bir çoxu yalançı üsyankar olublar. Xalq 

müstəqilliyə   nail   olduqdan   sonra   özlərinin   güclərini   öz   əvvəlki   müttəfiqləri   əleyhinə 

birləşdirərək avtokratiyanın əsasını qoyublar.  

Planetdə iki milyarddan artıq insan diktatorluqdan əziyyət çəkir və onlara nəzarət və zorakılıq 

qeyri-adi tədbirlər vasitəsilə aparılır. Vaxt gələcək ölkələrdən bəzilərində pasifizm və 

zorakılıqdan imtina olunacaq, orada zorakılıq və güc əleyhinə effektiv mübarizə aparılacaq, 

lakin bəzi ölkələr isə yenə də bundan əziyyət çəkəcəklər. Belə hallarda xalq gərək öz hərbi 

güclərilə mübarizə aparsın. 

-24-

---