Milliy ideologiya

 

9 

Mafkuralar  insonlar    va  xalqlarning  maqsad-muddolarini  qanchalik  haqqoniy  aks  ettirishga  qarab, 

haqiqiy va sohta mafkuralarga bwlinadi.  

Odamlarning  haqiqatga  bwlgan  ishonchini  suistemol  qilib,  ularning  maqsad  va  manfaatlariga  mos 

g`oyalar  bilan  niqoblanib,  amalda  ularning  orzu-intilishlarini  haqqoniy  aks  ettirmaydigan  mafkuralar 

soxta mafkuralardir. 

Soxta mafkuralar asosida shakllanadigan e`tiqod soxta e`tiqoddir. Sobiq kommunistlik mafkura soxta 

edi.  Shuning  uchun  uning  xukmronligi  bahram  topganidan  keyin  unga  e`tiqod  qilib  yashaganlarning 

aksariyati    haqiqat  deb  oylaganlari  aslida  elg`ondan  iborat  bwlib            chiqqanini  tan  oldi.  Shunki 

kommunistlik  mafkura  soxta  bwlganligi  uchun  haqiqtning  kichi  bilan  emas,  turli  hil  hiyla  vositalari 

bilan odamlarni wziga jalb etgan, soxta e`tiqodlar shakllanishiga sabab bwlgan edi.  

Soxta  mafkuralar  asosida  shakllanadigan  duneqarash  jaxolatdir.  Vahhobiylik,  «Xizbut-tahrir»  kabi 

aqidaparastlik  oqimlarning  mafkurasiga  berilgan  ayrim  kimsalarning  jaholati  bunga  misol  bwla  oladi. 

Bunday odamlar hatto wz ota-onasidan voz kechib, vaxshiylik yuliga kirmoqda. 

Haqiqiy  mafkura  haetdagi  yangiliklar,  yutuqlar  bilan  boyib,  rivojlanib  boradi.  Shu  tariqa  taraqqiet 

tufayli  yuzaga  chiqarilgan  muammolarga  wzining  asosiy  g`oyalariga  tayangan  holda  javob  berishga 

harakat qiladi.  

Bugingi  kunda  diniy  aqidaparastlik  soxta  mafkuralarning  kwp  tarqalgan  twri  bwlib.  Bunday 

xususiyatdan mahrum. Chunki u  yangilikni, taraqqietni tan olmaydi. Ularni tan olishni wzining ustivor 

aqidalariga zid deb hisoblaydi. Shuning uchun ularni teskari talqin etish oqibatida insoniyat boshiga kwp 

kulfatlar  keltiradi.  Negaki,  taraqiet  zarurati  insoniyatni  oldinga  chorlagani  sayin  aqidaparastlik  uning 

oeg`iga kishan bwlishiga urinadi.  

Haqiqiy  mafkuralar  sog`lom  g`oyalar  negizida  rivojlanadi  va  odamlarning  haqiqat  haqidagi 

tushunchalarini  umumlashtirib,  ularni  asoslashga  xizmat  qiladi.  Bunda  ular  taraqqiet  natijalariga 

tayanadi,  turmushdagi  har  bir  yangilikni  uzlashtirib,  undan  oziqlanadi.  Bunday  mafkura  asosida 

shakllangan e`tiqod haqiqiy e`tiqoddir. Imom Buxoriyning ilm yulidagi e`tiqodi, Najmiddin Qubroning 

vatanparvarlik e`tiqodi. Alisher Navoyining  insonparvarlik e`tiqodi haqiqiy e`tiqodga misol bwla oladi.  

Aqidaparastlik,  ayniqsa  bizning  esh  mustaqil  mamlakatlarimiz  uchun  havflidir.  Unga  qarshi  ma`rifat 

asosida  kurashish  uchun  zamonaviy  bilimlarni  ham,  diniy  bilimlarni  ham  chuqur  bilishimiz,  buyuk 

ajdodlarimizning ilmiy merosidan habardor bwlishimiz kerak. 

Mafkura-muayyan  ijtimoyi  guruh,  millat,  xalqning  maqsad  va  muddoalarini  ifoda  etadigan,  ularni 

uyushtirib safarbar qilib, duneqarash va e`tiqod asoslarini shakllantiradigan g`oyalar tizimidir.  

Ideologiya ha`mme waqit ideya haqqinda ta`g`liymat dep tusinip kelgenimiz erteden-aq belgili. Lekin 

bizin`  jag`dayimida  ruwhiyliq  ha`m  bilimliliktin`  xaliq    salahiyatinda  ko`rsetetug`in  Kushke  aylaniw 

ushin  milliy  ideya  za`ru`r.  Ol  ma`mleketti  xaliqti  alg`a  jeteklewshi,  iygilikli  pikirler  jiyintig`i.  Lekin 

bular arasinda olardin` ha`mmesin birlestirip turatug`in bas ideya boladi. Ma`mleketimizde bunday bas 

ideya prezidentimiz ortag`a taslag`an  «O`zbekstan keleshegi biyik ma`mleket». Qalg`an barliq ideyalar 

onin` logikaliq dawami bolip esaplanadi.  

Milliy  ideologiyanin` a`hmiyeti milliy ideyag`a jetiw joli. Ne qilinsada sol ideyag`a umtiliw tezlenedi, 

an`satlasadi,  maqset  ha`melge  asadi,  qanday  is  tutiladi  bul  ideyag`a  qarsi  ha`reketlerdin`  joli  tosiladi. 

Milliy ideologiya a`ne sol sawallarg`a juwap beredi.  

Umumiy  obrazdi  aytqanda  milliy  g`oya  nazariya  bolsa  milliy  mafkura  avmaliet  yaki  milliy  ideya 

strategiya bolsa, milliy ideologiya-taktika boladi.  

 

---

 

10 

Milliy ideologiyanin` qa`siyetleri 

 

Bir sawat tuwiladi. O`zbekstan respublikasinin` Konstituttsiyasinda birde bir ideologiya ma`mleketlik 

ideologiya boliwi mumkin emesligi aytilg`an. Demokratiya tiziminde bir neshshe ideologiya erkin jasay 

beredi.  Onday  jag`dayda  milliy  ideologiyanin`  ja`miyettegi  orni  qayda  yamasa  oni  qalay  tusinilsede 

(tasavvur) qilamiz.  

Da`slep aytilg`ani so`z milliy ideologiya ma`mleket ideologiyasi emes. Sonin` ushin oni Prezidentimiz 

«ja`miyet ideologiyasi», «Milliy mafkura» geyde «Milliy istiqlol mafkurasi» dep tilge aladi. Onnan qala 

berse  milliy  mafkura  ma`mleket  xalqinin`  manfaatlerin  ximoya  qiladi,  sog`an  tiykarlanadi.  Milliy 

mafkurasi kushli xaliqlarda «men» ha`m «ja`miyet» degen tusinikler o`z-ara birigip, uyg`inlasip ketedi. 

Sebebi  onda  ha`r  bir  shaxstin`  taslag`an  qa`demi,  jurgen  joli,  qilg`an  isi  boyinsha  o`zine  o`zi:  «Men 

ushing`i bul-yaxshi, lekin xalqim ma`mleketim ushin qalay?» dep sawal beretug`in boladi. Bug`an misal 

retinde Yaponiyadag`i ideyalardi, ondag`i shaxslardin` keltiriw mu`mkin.  

Oylap  ko`rilse  xaslinda    xesh  kimnin`  as-tuz  Bergen  xalqinin`  manfa`a`tine  zid  (ziyanli)  is  islerge 

xuqiqi joq. Lekin ha`mmenin` sol da`rejege jetiwi ushin xukim milliy mafkura kerek.  

Manawiyat  ha`m  marifat  adamdi  sonday  insaniy  da`rejege  jetkeredi.  Sonda  insan  kamal  boladi. 

Kamillik  o`zinin`  ishine  manaviyatliliqti  marifatliqti  qosip  aladi.  Milliy  mafkurani  ha`m  «ka`mil 

insanlar jaratadi, jetilistiredi, a`melge asiradi».  

Bir ma`mlekette bir neshshe mafkuranin` a`mel qilamiz ja`ne uliwma milliy mafkuranin` ha`m boliwin 

tasavvur etiw ushin bir uqsatiw keltiriw mu`mkin.  

Aytayiq  bir  viloyattin`  ulken  zalinda  paytaxttan  barg`an  lektor  bayanat  qilip  atir.  Sonda  bir  jigit 

orninan turdida naraziliq bildirgendey tas talqin esikti tars etip jawip shig`ip ketti. Demek belgili waqiya 

payda boldi. Og`an  ha`r Kim ha`r tu`rli qatnas jasaydi. Ol qanday waqiya ekenligine qaramastan sog`an 

munasibet  tayin.  Bir  kisinin`  munasibeti  ol  qanday  bolmasin  ol  pikir.  Shaxsiy  pikir.  Ha`r  gellede  min` 

qiyal lekin bul pikirge jamaa qosilsa ol mafkurag`a aylanadi.  

Misali zaldin` on` ta`repindegi qiriq kisi  «Sol bala natuwri qildi. Lektor jaqsi, kerekli ga`plerdi aytip 

pikirimizge fikr qosip atirg`an edi. Bunin` ustine ol mexman edi. Onin` xurmetin jayina qoymadi»-dedi. 

Buni «A»-mafkura dep alayiq.  

Zaldin`  shep  jag`inda  alpis  shaqli  adam  bolsa  «jigit  qa`te  qiladi»  deydi.  Sol  tochkada  «A»  mafkura 

menen  tutasqanda  boladi.  Lekin  pariq  bar.  Bular  jigittin`  qa`demin  basqa  jihattan  turip  shariqlaydi. 

«Zalda eki juz adam otiripti, solardin` xurmetin qilmadi» Buni «V» mafkura dep alayiq.  

Zaldin`  ortasinda  juzge  jaqin  kisi  otir.  Olarda  jigittin`  bul  isine  renjigen.  Lekin  endi  waqiyag`a 

putkilley basqa nuktay nazardan turip baha beredi: «Bala mexmannin` ha`reketin qilmag`an bolsa mayli, 

zaldag`ilardi xurmetlemegen bolsada ma`yli. Lekin bul jerde putkil ualiyat xalqinin` wakilleri jiyilg`an. 

Ol  wa`liyattin`  abiroyin  oylamadi.  Buni  «S»  mafkura  dep  alayiq».  Tiykarinda  ush  mafkura  bar.  Birine 

keskin qarsi emes. Tek nuqtay nazardan pariq bar. Olardin` ishinde «S» mafkura xaliqtin` ulken wa`liyat 

ko`leminen  alg`anda  ko`pshilik  bo`leginin`  manfaatlerin  birinshi  oring`a  qoyipti.  Demek  «S»  mafkura 

milliy mafkurag`a uqsap ketedi.  

Shininda da, milliy mafkura ma`mlekette basqa turli mafkuralar ha`m jasap beriwine qarsiliq qilmaydi.  

Mine  endi  bolg`an  mafkuralardin`  hesh  biri  a`hmiyetli  itibari  menen  milliy  mafkurag`a  qarsi  

kelmesligi lazim.  

Ha`zir O`zbekstanda to`rt partiya bar. Olar o`z mafkurasina iye ekenligi shubhasiz. Lekin hesh qashan 

olardin`  mafkurani  ma`mleket  mafkurasina  aylanbaydi,  ekinshiden  bul  mafkuralardin`  ha`r  biri  milliy 

mafkurani jasnawina ha`m gulleniwi kesent ko`rsetpeydi. (7 bet. Sultonmuratov Olim «Halq»). 

---