Microsoft Word zohrabov hatam doc
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
zəifləməkdədir. Lakin, bu heç də o demək deyil ki, regional iqtisadi proseslər tam bazar mexanizmi əsasında gedir və dövlət müdaxilsəi həyata keçirilmir. Problem sadəcə olaraq, rəqabət şəraitinin sağlam əsaslarla formalaşmasında dövlətin adekvat müdaxilə üsul və metodlarının seçilməsindədir. - Struktur konsepsiyanın əsası Y.V.Şişkov tərəfindən formalaşdırılmışdır. Bu konsepsiya öz mahiyyəti etibarı ilə dirijist yanaşmanın təməl prinsipinə əsaslanır. Bu yanaşmada başlıca diqqət inteqrasiya prosesində inhisarların yeri və roluna, eləcə də onların fəaliyyəti nəticəsində meydana çıxan struktur problemlərə yönəldilir. - Marksist konsepsiya haqqında isə yalnız retrospektiv səpkidə danışmaq mümkündür. Belə ki, ifrat ideologiyalaşdırılmış yanaşmanın bariz nümunəsi olan marksist konsepsiya inteqrasiya prosesinin mərkəzləşdirilmiş direktiv idarəedilməsinə əsaslanır və bu prosesdə bazar mexanizminin rolunu təmamilə inkar edir. Marksist iqtisadçılar inteqrasiyanın əsas prinsiplərindən biri kimi proletar beynəlmiləlçiliyini önə çəkirdilər. Bu baxımdan V. .Leninin fikri səciyyəvidir: “...Marksizm - ən ədalətli, təmiz, incə və sivilizasiyalı olsa da belə milliyətçiliyin ə lehinədir”. Marksist iqtisadçılardan olan Y.S.Şiryayev inteqrasiyanın 3 mərhələsini – region ölkələrinin əməkdaşlığının ilkin iqtisadi və təşkilati strukturlarının yaradılması, struktur inteqrasiyası yəni qarşılıqlı iqtisadi tamamlanmanın planauyğun surətdə genişləndirilməsi və inkişafı və funksional inteqrasiya başqa sözlə regiondaxili vahid xalq təsərrüfatı kompleksinin formalaşmasını – fərqləndirir. Marksist konsepsiya iqtisadi inteqrasiyanın yalnız şaquli istiqamətdə getdiyi fikrinə gəlir ki, bu da nəticədə region ölkələrinin milli müstəqilliklərinin itirilməsi və güclü partnyordan ifrat asılılığa gətirib çıxarır. - qtisadi regionalizmin dünya iqtisadiyyatının tarixi-təkamül prosesinin nəticəsi olduğu heç bir şübhə doğurmur. Çünki beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin qlobal sistem formasında qərarlaşması, eyni zamanda, onun regional bölgüdə daha fəal və sürətlə inkişafı ilə üzvi vəhdət təşkil edir. Problemin qoyuluşunda maraq doğuran cəhət bir-birinə zidd olan istiqamətlərin uyğunlaşdırılması məsələsidir. Ümumiyyətlə, sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsindən və dünya iqtisadiyyatında tutduğu mövqedən asılı olmayaraq hər bir ölkə xarici iqtisadi fəaliyyətin həyata keçirildiyi 12
müəyyən tarixi dövr ərzində iki yanaşmadan birinə üstünlük verməklə vəziyyətdən çıxmağa çalışır. Belə ki, iqtisadi regionalizmin “açıq” və yaxud “qapalı” xarakter daşımasından nəinki ayrı-ayrı ölkə və regionların, eləcə də bütövlükdə dünyanın rifahı və inkişaf perspektivləri funksional asılılıqdadır. Aydındır ki, bu problemin qarşılıqlı faydalılıq konsepsiyası bazasında həll edilməsi ümumdünya səviyyəsində iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsi ilə sıx surətdə bağlıdır. Müasir qərb iqtisadçıları “qapalı ticarət” bloku ilə müqayisədə çoxtərəfli ə laqələrin inkişaf etdirilməsinə daha çox üstünlük verirlər. Problemə yanaşmada inkişaf etmiş ölkələrin mövqeyindən çıxış edən tədqiqatçılar multiliteralizmin regionalizmə nisbətən əlverişli olduğunu dünya iqtisadiyyatının parçalana bilmə təhlükəsi ilə əlaqələndirir və müasir dövrün spesifik xüsusiyyətləri baxımından yalnız “açıq” regionalizmin məqsədə müvafiqliyi fikrini irəli sürürlər. Bu hal iqtisadi regionalizmin “qapalı” xarakter daşıdığı və müqayisəli üstünlüklər prinsipi əsasında üzv ölkələrin qarşılıqlı iqtisadi tamamlama imkanlarının mövcudluğu şəraitində ola bilər. Lakin “açıq” regionalizm ümudünya rifahını dinamik inkişaf mövqeyindən kəskin surətdə yüksəltmək imkanındadır. Beləliklə element-sistem qarşılıqlı münasibətlərinin ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarına ə saslanması və mənafe tarazlığının mühafizəsi obyektiv zərurətdir. Digər tərəfdən “qapalı” regionalizmin statik üstünlüklər bazasında perspektiv inkişafından danışmaq sözün əsl mənasında yersizdir. Belə ki, əvvəla “qapalılıq” bütövlükdə sistemin fiziki mövcudluğunu müəyyən vaxt intervalı ilə məhdudlaşdırır. Göstərilən şərtlər daxilində sistemin fasiləsiz dəyişən şəraitə uyğunlaşması böyük çətinliklər törədir ki, bu da son nəticədə “intiharla” sonuclanır. kincisi, “qapalı” inteqrasiya blokunun üzvü olan ölkələr həm rəqabət mühitinin formalaşdırılması, həm də qarşılıqlı iqtisadi tamamlamanın bazar prinsiplərinə uyğun təşkilini(dövlət müstəqilliyi saxlanılmaq şə rti ilə) həyata keçirə bilmirlər. Ümumiyyətlə qarşılıqlı iqtisadi tamamlama dedikdə ə ksər tədqiqatçılar dinamik rəqabət üstünlüklərinə əsaslanmaqla formalaşdırılan iqtisadi sistem uyğunluğunu deyil, istehsal amilləri mövqeyindən müqayisəli üstünlüklərə müvafiq gələn qarşılıqlı təchizatı başa düşürlər. Yəni müxtəlif istehsal amilləri ilə təchizi dərəcəsindən asılı olaraq bir ölkə kapital tutumlu, digəri
13
ə məktutumlu məhsullar və sairə ixrac etməklə daxili tələbatların blokdaxili ödənilməsini həyata keçirirlər ki, bu da nəzəriyyəçilər tərəfindən qarşılıqlı iqtisadi tamamlamanın açıq-aydın təcəssümü hesab edilir. Ədalət naminə qeyd etməliyik ki, “qapalı” inteqrasiya bloku şəraitində başqa cür, yəni ölkələrin bir-birinə qarşı aktiv rəqib kimi çıxışı qeyri-mümkündür. Əks təqdirdə, ümümiyyətlə inteqrasiya prosesi baş tuta bilməzdi. Üçüncüsü məlumdur ki, hər bir ölkənin həm regional, həm də qlobal səviyyədə inkişafı onun beynəlxalq rəqabət mübarizəsinə hansı dərəcədə qoşulmasından birbaşa asılıdır. Rəqabət bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadi qanun kimi çıxış edir və onun təşkili, eləcə də mühafizəsi səviyyəsindən asılı olaraq ümumsosial-iqtisadi tərəqqinin mümkün variantları haqqında fikir yürütmək mümkündür. Sübut etməyə ehtiyac yoxdur ki, “qapalı” inteqrasiya mühiti üzv ölkələri göstərilən mühafizə sferasından kənarda qoyur. Dördüncüsü, milli müstəqilliyin itirilməsi ilə razılaşmayan ölkələrin “qapalı” inteqrasiya blokuna üzv olması qeyri-mümkündür. Belə ki, bu halda ölkə iqtisadiyyatının regional səviyyədən asılılığı maksimum həddə çatır ki, nəticədə dövlət suverenliyinin hətta məhdudlaşdırılmış formada saxlanılması belə problematik olur. Beşincisi, iqtisadi regionalizm və multiliteralizm ölkənin xarici iqtisadi fəaliyyətinin konsepsiyasından asılı olaraq seçilməlidir. qtisadi fikir tarixində əsasən iki metodoloji prinsip istənilən səpkili konsepsiyaların fundamental əsası kimi çıxış edir: müqayisəli üstünlüklər prinsipi və rəqabət üstünlükləri prinsipi. Bunlardan hər hansı birinin seçilməsi nəinki yuxarıda qeyd edilən dilemmanın həllində, eləcə də ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsündə layiqli mövqe tutmasında əsas amil rolunu oynayır. Müasir dövrün ən mühüm əlaməti, müxtəlif ölkələrin iqtisadiyyatlarının qarşılıqlı asılılığının güclənməsi, makro və mikro səviyyələrdə inteqrasiya proseslərinin inkişafı, sivilzasiyalı ölkələrin intensiv surətdə qapalı milli iqtisadiyyatdan açıq tipli iqtisadiyyata keçməsindən ibarətdir. Bütün bunlar dünya təsərrüfatının iqtisadi inkişaf qanunauyğunluqlarından irəli gəlir. Dünyanın müxtəlif regionlarında inteqrasiya proseslərinin inkişafı üçün güclü stimul dünyanın bir-biri ilə mübarizə aparan iki əks qütbə parçalanmasına son qoyulmasından gəldi. qtisadiyyatın idarə edilməsinin inzibati-amirlik sisteminə aid olan planlı iqtisadiyat Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|