Microsoft Word zohrabov hatam doc
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
60
Bəzi iqtisadçılar qeyd edirlər ki, Assosiasiya Sazişi Azərbaycanın Avropa Birliyi ilə münasibətlərinin daha da dərinləşməsi, gücləndirilməsi işində növbəti və mühüm addımdır. 1995-ci ildə Azərbaycanla Avropa Birliyi tərəfdaşlıq və ə məkdaşlıq haqqında saziş hazırlanmışdı. “Saziş siyasi təhlükəsizlik dialoqunun aparılması, daha yüksək səviyyədə iqtisadiyyatın inteqrasiyası və sair məsələləri nəzərdə tutur. Artıq Azərbaycanın iqtisadi qanunvericiliyinin Avropa Birliyinin qanunvericiliyinə uyğunlaşdırılmasına baxılır, lazımi işlər görülür. Şübhəsiz ki, bütün sahələrdə də və bu sazişdə də Azərbaycan qanunvericiliyinin Avropa Birliyinin qanunvericiliyinə uyğunlaşdırılması məsələsi duracaq”. Azərbaycanın strateji seçim qarşısında olduğu danılmazdır. Azərbaycan “nüvəsi Rusiya olan Gömrük ttifaqı, Avrasiya qtisadi Şurasına, yaxud Avropa Birliyinə inteqrasiya xətti ilə Şərq Tərəfdaşlığı çərçivəsində Assosiativ birlik və Azad Ticarət Zonasınana üstünlük verəcək” sualı ilə üz- üzədir. Bu iki güc mərkəzini ona görə xüsusilə qeyd etdik ki, Azərbaycana təklif olunan başqa alternativ yoxdur. Ona görə də Azərbaycan özünün gələcək strateji inkişaf və təhlükəsizliyini nəzərə alaraq bu güc mərkəzlərindən birinə ciddi mənada inteqrasiya etməlidir. Bu isə Azərbaycan üçün taleyüklü məsələ olduğundan güc mərkəzləri ilə əməkdaşlıq bütün parametrlər üzrə ciddi təhlil olunmalı və risk faktorları nəzərə alınmaqla qərar verilməlidir. Rusiyanın dirçəliş dövrü təxminən 2001-ci ilə təsadüf edir. Bunadək Rusiyada daxili münaqişələr, dövlət hakimiyyətində boşluq və s. kimi məsələlər baş alıb gedirdi. Rusiyada Putin erasının başlanması ilə qısa müddət ərzində daxili stabilliyi və dövlət hakimiyyətini möhkəmlətmək mümkün oldu. Regionda və dünyada itirilməkdə olan nüfuzunu, təsirini qaytarmağa start verdi. Bu o vaxta təsadüf edirdi ki, Qərb, xüsusilə də ABŞ böyük sürətli Rusiyanın ə nənəvi təsir dairəsində olan regionlara böyük ölçüdə nüfuz edə bilmişdi. Təbii ki, belə bir vəziyyət heç bir halda Rusiyanı razı sala bilməzdi. Təəssüf ki, düşmüş olduğu situasiyadan çıxmaq və öz nüfuzunu qaytarmaq naminə Rusiya müasir dünyanın qəbul etdiyi metodlardan deyil, özünün ənənəvi yanaşmalarına üstünlük verməyə başladı. Bunlar Qərbə inteqrasiya xətti götürən region ölkələrinə müxtəlif təzyiqlər, iqtisadi - tranzit və enerji layihələrinə maneçilik törətmək və s. ibarət idi. Ancaq
61
müasir dünyada demokratik dünya birliyinin üzvü kimi onunla eyni hüquqa malik dövlətlərə, öz inkişaf yolunu sərbəst seçmək haqqına sahib olan xalqlara bu və ya digər formada təzyiq etmək yolverilməzdir. Adətən bu cür metodlar əks effekt verir. Rusiyanın ABŞ və Avropa ilə rəqabət aparmaq, özünün ənənəvi nüfuz dairəsində olan regionlarda onların təsirini azaltmaq və eyni zamanda öz nüfuzunu artırmaq məqsədi ilə son dövrlər daha da aktivləşdiyinin şahidi oluruq. Rusiyanın Avropa ttifaqına alternativ olaraq Avrasiya Birliyi və MDB çərçivəsində Gömrük ttifaqı kimi birliklər yaratması da bunun bariz nümunəsi hesab oluna bilər. Əslində bu ideya Rusiyanın ayaqda durmasını təmin etmək və gələcəyə daşımaq xarakteri daşıyır. Təbii ki, çevrə ölkələrin hesabına. Amma MDB dövlətləri də bu gerçəyi bildiklərindən Gömrük ttifaqına qoşulmağa o qədər də həvəsli görünmürlər. Bunun isə obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Bu addımlar bir daha Rusiyanın özünü dünyanın sıradan bir dövləti kimi deyil, fövqəldövlət qismində gördüyünü, eyni zamanda imperiya ambisiyalarından əl çəkmədiyini göstərir. Lakin burada diqqəti çəkən bir məqam var. Maraqlıdır ki, MDB-yə daxil olan bir çox ölkələrin Avropa Birliyinə daxil olmaqdan ötrü ortaya böyük cəhdlər qoyduğu halda Rusiyanın öndərliyində yaradılan Avrasiya Birliyi, Gömrük ttifaqı kimi qurumlara üzv olmaqda tərəddüd edilir... Təbii ki, bu da səbbəsiz deyil. Çünki Avropa ttifaqına daxil olan dövlətlər iqtisadi cəhətdən xeyli üstünlüklər əldə etmiş olurlar. Düzdür, Avropa ttifaqına daxil olmaq üçün çoxsaylı kriteriyalar da vardır ki, üzv olmaq istəyən dövlətlər bunları qəbul etmək məcburiyyətindədirlər. Ancaq bu kriteriyalar da nəticə etibarilə ölkələrin strateji inkişaf xəttinə müsbət təsir edəcəyi üçün onları reallaşdırmağa canla, başla razılıq verirlər. Lakin Gömrük ttifaqı və Avrasiya Birliyinə könüllü daxil olmaq istəyən dövlətlərin sayı çox deyil. Müqayisələr göstərir ki, iqtisadi potensial baxımından Gömrük ttifaqının Avropa ttifaqı ilə rəqabət aparması reallıqdan uzaqdır. Hesablamalara görə, əgər MDB üzvü olan bütün ölkələr bu ittifaqa qoşulsa o zaman Gömrük ttifaqı dünya üzrə Umumi Daxili Məhsulun cəmi 4 fazini təşkil edəcək. Avropa ttifaqında isə bu göstərici 26 fazidir. Üstəlik, Avropa ttifaqı vahid bazar prinsipi əsasında fəaliyyət göstərdiyi halda, Gömrük ttifaqında bunu tətbiq etmək mümkün deyil. ttifaqa üzv ölkələrin heç də hamısı
62
Ümumdünya Ticarət Təşkilatının üzvü deyil, onların ticari qaydaları uyğunlaşdırılmayıb. Reallıq ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın Qərb ölkələri ilə iqtisadi münasibətləri üstünlük təşkil edir. Əgər Azərbaycana idxal olunan məhsulların yalnız 15 faizi MDB ölkələrinin payına düşürsə, qalan 85 faizi Qərb və Asiya ölkələrinə aiddir. xrac olunan məhsullarda da vəziyyət eynidir. xracımızı isə əsasən neft təşkil edir ki, burda onların payı 90 fazidən yuxarıdır. Təbii ki, bunun da bazarı MDB deyil. Bizim ixracın strukturunda da MDB ölkələrinin payı cəmi 6-7 faizdir. Təhlillər göstərir ki, dəyər baxımından Gömrük ttifaqı üzv ölkələrin ixrac imkanlarının artmasına səbəb olmayacaq. O baxımdan bu ittifaq ən yaxşı halda regional qurum kimi iqtisadi deyil, daha çox siyasi vasitə olacaq. Bütün bu deyilənlərin fonunda Gömrük ttifaqı ilə bağlı Azərbaycan Prezidentinin Rusiya televiziyasına açıqlamasını qeyd etmək istəyirəm: “Biz Gömrük ttifaqı və Vahid qtisadi Məkana qoşulmağımızda hələlik elə bir xeyir görmürük. Bizim kifayət qədər valyuta və zəngin təbii ehtiyatlarımız var. Əgər biz bunun real perspektivlərini görsək, onda əlbəttə ki, hər hansı birliyə daxil olarıq. Bu planda bizim üçün heç bir qadağa, tabu yoxdur”. Azərbaycan prinsipial olaraq Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ədalətli həll olmayanadək Ermənistanla bir qurumda olmayacağını elan edib. Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına üzv olmamağımız da məhz bu prinsipial mövqeyə əsaslanır. Bütün bunlara rəğmən, Azərbaycan bu qurumlara üzv olsa belə, Qarabağ probleminin ədalətli həll olacağını düşünmək sadəlöhvlük olardı. Çünki region uğrunda rəqabət güc mərkəzlərindən birinin xeyrinə nəticələnməyənə qədər Cənubi Qafqazda mövcud olan Dağlıq Qarabağ, Abxaziya və Osetiya kimi münaqişələr Rusiyanın əlində Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistana təzyiq mexanizmləri kimi qalmaqda davam edəcək. Bir başqa məsələ qurumlara üzvlüklə bağlıdır. Bu bir gerçəkdir ki, hər hansı ittifaqa üzv olan ölkə öz müstəqilliyinin bir hissəsindən vaz keçmək məcburiyyətindədir. Ancaq söhbət Rusiyadan gedəndə vəziyyət tamamilə dəyişir. Avropa dəyərlərindən fərqli olaraq Rusiya dəyərləri özünün nüvəsini təşkil etmədiyi
Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|