Microsoft Word xelil rza son doc
Yüklə 1,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
B i b l i o q r a f i y a 21 prokurorluğu tərəfindən SSRİ DTK-nın istintaq orqanlarına həvalə edilib. X.Rza “noyabr 1989 – yanvar 1990-cı il tarixlərdə Bakı şəhərində guya şəxsən və bir dəstə adamla çoxminli mitinq- lərdə şəhərin mərkəzi meydanında qəsdən millətlərarası düşmən- çiliyə, ayrı-seçkiliyə, erməni millətinin şəxsiyyətini, ləyaqətini alçaldan və onların millətindən asılı olaraq konstitusiya hüquqla- rını məhdudlaşdıran hərəkətlər etdiyinə” görə ittiham edilib. Azərbaycanda 20 aprel 1990-cı ildə “Xəlil Rzanı müdafiə komitə- si” yaradılıb. Başda Xalq yazıçıları İ.Şıxlı və Anar olmaqla Azər- baycanın ictimai xadimləri, şair və ədibləri, mədəniyyət və elm nümayəndələri, bütün ictimaiyyət “Xəlil Rzaya azadlıq!” tələb edib. X.Rzanın azad edilməsi üçün xalqın topladığı kütləvi imza- dan ibarət olan qovluqlar hazırda Azərbaycan Milli Dövlət Arxi- vində saxlanılır. * Şair Lefortovo zindanında 2000 səhifədən artıq əsər yazıb. Bundan 197 şeiri azadlığa buraxıldıqdan sonra “Qıfılı o üzdən olan qapılar” adı altında “Davam edir 37” kitabına daxil edilib. Həmin əsərlər içərisində A.S.Puşkin, M.Y.Lermontov, A.Blokdan tərcümələri və həyat yoldaşı Firəngiz xanıma həsr etdiyi şeirləri vardır. X.Rzanın zindan əsərləri Azərbaycan ədəbiyyatında Xaqa- ni və Fələkinin “Həbsiyyə” adı altında tanınmış şeir ənənələrinin XX əsrə gələnəyidir. Şairin həbsdən sonra yazdığı siyasi şeirləri şəxsi arxivində saxlanılır. Xəlil Rza filologiya elmləri doktoru, ədəbiyyatşünas-alimdir. O, Azərbaycan ədəbiyyatının həm nəzəri, həm də tənqidi məsələlə- ri ilə məşğul olub. Məqalə və monoqrafiyalarında alimin xalq yara- dıcılığı, klassik və müasir irs, habelə, Pribaltika, Slavyan və Qərb ölkələri ədəbiyyatının örnəkləri ilə bağlı fikirləri ifadə edilib. X.Rzanın “Qüdrətli sənətkar”, “Fikir və məna şairi” (1962), “Dəli Kür” romanı – Azərbaycan nəsrinin nailiyyəti kimi” (1962), “Səssiz güllələr” (1965), “Vətəndaş poeziyası uğrunda” (1967) məqalələri 1960-cı illərin ədəbi nümunələridir. Bu məqa- * S.Mümtaz adına Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat vəİncəsənət arxivi. Fond 30. Xəlil Rza. Siyahı 2. X ə l i l R za U l u t ü r k 22 lələrdə milli poeziyadakı fəlsəfi dərinlik, humanizm duyğuları, şairin vətəndaş mövqeyi, Vətən və xalq taleyi, dövrün ictimai- siyasi mənzərəsi ifadə olunub. 1970-ci illərin ədəbi nümunələri olan “Şairin ikinci həyatı” (1970), “Üç milyard səs üçün kantata” (1970), “Vətəndaşlığın sə- mimi tərənnümü”, “Vətəndaşlıq poeziyası” (1973), “Əbədi axta- rış” (1976), “Çoxşaxəli yaradıcılıq”, “Ukrayna mədəniyyətinin günəşi” (1979) məqalələri xalqların, millətlərin tarixi-mənəvi bir- liyi və faşizmə, imperializmə qarşı azadlıq mübarizəsi, R.Rza və B.Vahabzadə poeziyasının vətəndaşlıq məziyyətləri haqqındadır. X.Rza türk, slavyan xalqları poeziyasına geniş diqqət yetirib. O, “Çoxşaxəli yaradıcılıq” məqaləsini K.Simonova, “Ukrayna mədəniyyətinin günəşi” (1979) məqaləsini T.Şevçenkoya həsr edib. Məqalələrdə əsas ideya K.Simonov və S.Vurğunun şəxsində xalqların mədəni birliyi və onların bəşəri azadlığa çağırışıdır. Sənətkar tatar xalqları ədəbiyyatından Abdulla Tukay və Musa Cəlil yaradıcılığı ilə yaxından maraqlanıb, onların əsərləri- nin milli məzmunu, vətəndaşlıq qüruru və azadlıq ruhunu yüksək qiymətləndirib. X.R.Ulutürkün poetik görüşlərinə Kiçik və Orta Asiya xalqlarının ədəbiyyatı yaxın olub. O, türk qövmləri poezi- yasını ədəbi proses olaraq izləyib, Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqə- lərini araşdırıb. Ömrünün 15 ilini (1969-1985) Məqsud Şeyxzadə və onun müasirlərinin yaradıcılığına həsr edib. “Qardaş xalqın mənəvi sərvəti”, “Sənətkar şöhrətinin sirri”, “Mədəniyyət iftixa- rı”, “Poeziya xalqın nəfəsidir”, “İki xalqın oğlu” məqalələri M.Şeyxzadə haqqındadır. Şairin türk ədəbiyyatından Tofiq Fikrət, Nazim Hikmət, Rza Tofiq, Məhmət Akif Ərsoy, Namiq Kamal, Yusif Ziya Şirvanlı, Yəhya Kamal Bəyatlı, Rauf Pərfi və başqaları haqqında yazıları, tərcümələri, qiymətli fikirləri vardır. X.R.Ulutürkün 1970-1980-ci illərdə yazdığı əksər məqaləsi Azərbaycan sənətkarları, onların milli-bəşəri keyfiyyətləri haq- qındadır. O, Nizami, Nəsimi, H.Cavid, S.Rüstəm, M.Araz, S.Tahir, H.Arif, B.Vahabzadə, T.Bayram, Ə.Kərim, F.Sadıq, S.Rüstəmxanlı və Z.Vəfa poeziyasının vətəndaşlıq keyfiyyətlərini B i b l i o q r a f i y a 23 əsas götürüb, onları daha çox millilik baxımından təqdim edib. “Şairliyin mahiyyəti” (1976), “Şairlik və bədii tərcümə” (1976), “Qardaş xalqın sərvəti” (1979), “Səadət və döyüş poeziyası” (1981), “Ümid və məhəbbət poeziyası”, “Yaddaşa inam” (1988), “Sanki bir dağ yıxıldı” (1988), “Poeziya cəsurluqdur, bir də...” (1988), “Həyata məhəbbət” (1988), “Vaxtdan uca dayanmağı bacaranlar”, “Musiqidən keçən ömür” (1988) məqalələrində tarixi mövzulara müasir baxış, Vətən və bəşər taleyinə münasibət, milli azadlıq və istiqlal düşüncələri, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, ümumən, bəşəriyyətin müasir vəziyyəti ifadəsini tapıb. Xəlil Rza folklor, klassik və müasir irs, ədəbi metod və cərə- yan, lirik, epik və dramatik növün janrları, üslub və forma, habe- lə, teatr və tənqid məsələlərinə aid məqalələr yazıb. X.R.Ulutürk bədii tərcümə məktəbinin görkəmli nümayən- dəsidir. O, tərcüməçiliyə 1955-ci ildən başlayıb və onu ömrünün sonunadək davam etdirib. Şair, əsasən, azadlıq, istiqlal, millilik, bəşərilik, xalq taleyi motivləri güclü olan əsərləri dilimizə çevirib ki, bu da onun öz ruhundan irəli gəlib. Xüsusilə, şair tərcümə etdiyi əsərlərdə zəngin mental təfəkkürünü diqqətdə saxlayıb. “Fərhad və Şirin” (S.Vurğun), “Babək” (İ.Selvinski), “Nəvai” (Aybək), “Əlişir” (Q.Qulam), “Cavanşir” (M.Hüseyn), “Əlişir Nəvai” (İ.Sultan və Uyğu), “Cəlaləddin Mənquberdi”, “Mirzə Uluqbəy” (M.Şeyxzadə) pyeslərinin yazılması müharibə vaxtı xalqı ruhlandırmaq, onun vətənpərvərlik eşqini gücləndir- mək tələbindən irəli gəlib. X.Rzanın M.Şeyxzadənin “Cəlaləddin Mənquberdi”, “Mirzə Uluqbəy” əsərlərini dilimizə çevirməsi də eyni səbəblə bağlıdır. Pyeslərdə X.Rzanın diqqətini çəkən əsas ideya xalqın obrazlaşdırılması, onun əsas qəhrəmana çevrilməsi- dir. Şairin tərcüməsində də xalq obrazı, xalq taleyi ideallaşdırılıb. Əsas ideya daşıyıcıları Cəlaləddin və Teymur Məlikdir. Mirzə Uluqbəy həm tarixdə (o, Əmir Teymurun nəvəsidir), həm də bədii əsərdə faciə qəhrəmanıdır... X.Rza “Qardaşlıq çələngi” adlı tərcümə kitabında (1982) 111 şairin əsərini dilimizə çevirib. Həmin əsərlərin ideyası, motivləri milli, bəşəri ideallarla, xalq mənəviyyatı məsələləri ilə bağlıdır. X ə l i l R za U l u t ü r k 24 Milli və bəşəri tərəqqi uğrunda mübarizə, vətənpərvərlik, huma- nizm və müstəmləkəçiliyə qarşı istiqlal əzmi həmin əsərlərin başlıca leytmotivi olub. 1984-cü ildə çap etdirdiyi “Dünyaya pəncərə” kitabında şair sülh, azadlıq, demokratiya, istiqlaliyyət, vətənpərvərlik və huma- nizm ideyalarını əks etdirən əsərləri dilimizə çevirib. Tərcüməçinin “Turan çələngi” (1992;2005) kitabında Azər- baycan, türk, özbək, qazax, qırğız, tatar, Krım türklərinin ədəbi örnəkləri dilimizə uyğunlaşdırılıb, Turan dünyası, onun mədə- niyyət qaynaqları bir məcrada birləşdirilib. X.Rza 53 türk sənətkarından qəzəl, qəsidə, rübai, qitə, radio- pyes, faciə və başqalarını dilimizə çevirib. Şair bunları ortaq dil, ortaq məkan təfəkkürü və ideya-nəzəri qaynaqları kimi dəyərlən- dirib. İ.Selvinski 1940-cı ildə “Babək” (“Çiynində qartal gəzdi- rən”) faciəsini yazıb və 1946-cı ildə “Sovetski pisatel” nəşriyya- tında çap etdirib. Əsərin azadlıq ideyası, yüksək romantikası, xarakter mükəmməlliyi X.Rzanın xüsusi marağına səbəb olub və o, 1970-ci ildə həmin əsəri əruzla dilimizə çevirib. Kitab 1975-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatında çapdan çıxıb. Şairin R.Rojdestven- skidən etdiyi tərcümələrin səbəbi də azadlıq ideyasına görədir. 1984-cü ildə çap olunmuş “Otuzuncu əsrə məktub” kitabı da X.Rza və Rojdestvenskinin oxşar ruhunun poetik nailiyyəti kimi qiymətlidir. Musa Cəlilin “Moabit dəftəri” adlı şeirlər silsiləsinin dilimizə tərcüməsi tatarcadandır. X.Rza M.Cəlil vətənpərvərliyindən, onun azadlıq eşqindən ruhlanaraq əsərlərini dilimizə çevirib. X.R.Ulutürkün uğurlu tərcümələrindən olan “Qutadqu bilik” (1998; 2003) poeması (Y.Balasaqunlu) türkdilli xalqların ortaq sərvətidir. Həmin poema elmin və dövlətçiliyin təbliği baxımın- dan əhəmiyyətlidir. Poemanın siyasi-ideoloji fikir məzmunu Ulu- türkün diqqətini cəlb edib. Əsərin bəşəri ideyası ideal cəmiyyət quruculuğu ilə əlaqəlidir. X.Rza Ə.Xaqani, N.Gəncəvi, Q.Təbrizi, M.N.Tusi, S.Təbrizi və M.Ş.Vazehin bir sıra əsərlərini farscadan dilimizə çevirib. Yüklə 1,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|