Microsoft Word Tahrif tamam-latin doc
Yüklə 355,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ON BEŞİNCİ MƏQAM TİLAVƏTİN “NƏSX”İ VƏ “İNSA” ANLAYIŞLARI
- ON ALTINCI MƏQAM ŞİƏ MƏZHƏBİ TƏHRİF MÜDDƏASINI QƏBUL EDƏ BİLMƏZ
- ﴾ اًﺮﻴِﻬْﻄَﺗ ْﻢُآَﺮﱢﻬَﻄُﻳَو َﻞْهَأ َﺲْﺟﱢﺮﻟا ُﻢُﻜﻨَﻋ َﺐِهْﺬُﻴِﻟ ُﻪﱠﻠﻟا ُﺪﻳِﺮُﻳ ﺎَﻤﱠﻧِإ ِﺖْﻴَﺒْﻟا ﴿
- “Allah siz əhli‐beytdən çirkinliyi (günahı) yox etmək və sizi tərtəmiz (pak) etmək istəyir!”
- ON YEDDİNCİ MƏQAM TƏHRİFLƏ BAĞLI RƏVAYƏTLƏRƏ ÜMUMİ BAXIŞ
- ﺮﻔﻌﺟ ﻦﺑ ﯽﺳﻮﻣ ْﻦَﻋ ِﻩِدﺎﻨﺳﺄﺑ ﯽﻨﻴﻠُﮑﻟا ﯼوَر - مﻼﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ - ﯽﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﯽﻓ
- باﺬَﻌْﻟا ْﻢُﻬَﻟ َﻖَﺒَﺳ َو ِء " ﺔﻳﻵا ﺔﻴﻘَﺑ ﻼَﺗ َو 3
51
ON BEŞİNCİ MƏQAM TİLAVƏTİN “NƏSX”İ VƏ “İNSA” ANLAYIŞLARI Əhli‐sünnə alimlərinin əsərlərində “tilavətin nəsxi” və “insa” terminlərinə tez‐tez rast gəlirik. Onların bəzisi tilavətin “nəsx” olunmasının “icmali” şəkildə baş verdiyinə əqli (rasional) və nəqli (ənənəvi) dəlillər olduğu qənaətindədirlər. 1 Aşağıdakı sətirlərdə iki terminin təhrif anlayışı ilə nə kimi fərqi olduğunu və ya tilavətin “nəsx” olunmasını (qüvvədən düşməsini) qəbul etdikdə təhrifi qəbul etmiş olub‐olmadığımızı araşdırmaq istəyirik. Hədis kitablarında bir çox hədislər mövcuddur ki, əhli‐ sünnə alimlərini, onları “tilavətin nəsxi”nə yozmağa vadar etmişdir. Bu rəvayətlərdən biri “rəcm” (daşqalaq) məsələsi ilə bağlıdır. Ibn Abbasın nəql etdiyinə görə, Ömər demişdir: “Peyğəmbərə (s) nazil olan ayələrdən biri də “rəcm” (daşqalaq) ayəsidir. (... ﺎﻤُهﻮُﻤَﺟْرﺎَﻓ ﺎﻴَﻧَز اَذإ ُُﺔﺨْﻴﱠﺸﻟاَو ُﺦْﻴﱠﺸﻟا ) Peyğəmbər (s) öz dövründə bu hökmü həyata keçırırdı. Biz də o həzrətdən sonra bu hökmü həmin şəkildə icra edirdik”. 2
ailəli kişi və ya ailəli qadın zina edərsə, daşqalaq olunmalıdır”. Zeyd, Peyğəmbərin (s) bu sözünün Quranın bir hissəsi olduğunu iddia etməmişdir. Ömər isə bunun
1 Əl‐Əhkam fi‐üsulil‐əhkam, səh. 154. 2 Müsnəde‐Əhməd ibn Hənbəl, 1/47.
52
(s) onu
Qurana yazıb‐yazmaması haqqında soruşduqda, həzrət (s) cavab verməmişdir. 1
sözünün Quran ayəsi olduğunu düşünmüş və tilavətinin (oxunuşunun) “nəsx”
olunduğunu (qüvvədən düşdüyünü), hökmün özünün isə hələ də qüvvədə olduğunu iddia etmişlər. Bu nöqteyi‐nəzər elmi dairələr tərəfindən kəskin tənqid atəşinə tutulmuş və ona bir çox iradlar bildirilmişdir. Bu irad və tənqidlərə nəzər salaq: 1. Nəsx”in, növündən asılı olmayaraq, (yəni istər oxunuşun, istərsə də hökmün nəsx olunması) “nasix”ə (nəsx edən, qüvvədən salan yeni hökmə) ehtiyacı var. Məlum ayəni qüvvədən salacaq hər hansı bir ayə mövcud deyil. 2. Lazımi yerlərdə sübuta yetirilmişdir ki, “nəsx” şəriət hökmləri çərçivəsində olmalıdır. Tilavət isə şəriət hökmü deyil (əlbəttə, bu irada belə bir cavab verilmişdir ki, tilavətdə məqsəd onun özü deyil, ayənin oxunmasının hökmüdür. Belə olan halda onu bir şəriət hökmü hesab etmək olar). 2
3. Bu növ “nəsx”in, yəni ayənin oxunuşunun qüvvədən düşməsi, özündə əks etdirdiyi hökmün isə hələ də qüvvədə qalmasının nə faydası var? 4.Ən mühüm irad Ayətullah Xoyiyə məxsusdur. O yazır:
1 Mühəlla, İbn Həzm, c. 1, səh. 253. 2 Əl‐Əhkam, Amudi, 3/155. 53
“Əgər bu “nəsx” (yəni oxunuşun qüvvədən düşməsi) Peyğəmbərin (s) yaşadığı dövrdə, o həzrətin göstərişi ilə həyata keçirilibsə belə, təhrifə səbəb olmamasına baxmayaraq, bu məsələni özündə əks etdirən rəvayətlər “xəbəri‐vahid”dir və təbii ki, onlara etimad göstərmək olmaz. Bundan başqa, həmin rəvayətlərin bəzisində bu növ “nəsx”in Peyğəmbər (s) zamanından sonra baş verdiyi göstərilir. Belə olan halda, əgər bu “nəsx” alimlər, dövrün biliciləri tərəfindən həyata keçirilmişdirsə, bu, təhrifi qəbul etmək deməkdir”. 1
“Rəcm” (daşqalaq) məsələsi haqqında deyilənlərin yanlışlığı isə olduqca aydın məsələdir. Çünki Quranın davamlı olaraq yazılmasına böyük diqqət göstərən, vəhy katiblərinə hər bir ayənin qeydə alınmasını tapşıran Peyğəmbər (s), “rəcm” ayəsinin Qurandan olmasına baxmayaraq, onun yazılmasına diqqətsizlik göstərib Ömərin sualına cavab olaraq necə susdu? Deməli, oxunuşun qüvvədən düşməsi məsələsi yanlışlığı aydın olan məsələlərdəndir. Belə ki, bir çox müasir əhli‐sünnə alimləri əqli baxımdan oxunuşun qüvvədən düşməsini qəbul etsələr də Quranda belə bir “nəsx” olmadığı fikrindədirlər. 2 İbn Həzm Əndəlosi öncə oxunuşun qüvvədən düşməsini qəbul etsə də sonda onu, Qurana aidiyyatı olmayan bir şəkildə izah etmişdir. 3
1 Əl‐Bəyan, səh. 206. 2 Fəthül‐mənnan fi nəsxil‐Quran, səh. 224. 3 Mühəlla, İbn Həzm, c. 10, səh. 16. 54
ŞİƏ MƏZHƏBİ TƏHRİF MÜDDƏASINI QƏBUL EDƏ BİLMƏZ Şiə məzhəbi nəinki təhrif müddəasını qəbul etmir, prinsipcə onu qəbul edə də bilməz. Çünki Şiə məzhəbinin etiqadı ilə bağlı məsələlərin özülünü Quranın “Təthir” ayəsi təşkil edir.
ِﺖْﻴَﺒْﻟا ﴿ “Allah siz əhli‐beytdən çirkinliyi (günahı) yox etmək və sizi tərtəmiz (pak) etmək istəyir!”
Lazımi yerlərdə sübuta yetirilmişdir ki, bu ayə Əhli‐beytin (ə) məsumluğuna aşkar dəlildir. Hansı ki, bu məsumluq xəlifəlik və rəhbərliyin başlıca şərtidir. Quranın təhrif olunduğunu iddia edən kimsə, artıq məsumluğun isbatı üçün bu ayəyə əsaslana bilməz. Bu ayənin əsl məqsədi, o zaman məlum olar ki, “Həmd” surəsi ilə başlanan, Peyğəmbər (s) dönəmində tərtib edilən, sonradan heç bir dəyişikliyə məruz qalmayan, hər bir ayəsi özünəməxsus lazımi yerdə yerləşən, belə ki, yeri dəyişdikdə məqsədinin də aradan getdiyi Quranı qəbul edək. Bu ayədə Allahın məqsədi budur ki, Peyğəmbərin (s) qadınlarının üzərinə düşən
vəzifələri açıqlamaqla yanaşı məsum Əhli‐beyt (ə) 55
haqqında da xüsusi məsələni aydınlaşdırsın və onlara özünəməxsus vəzifələri olduğunu xatırlatsın. Hər halda bu kimi ayələrin təhrif olunduğu ehtimal olunarsa, artıq Şiə etiqadları üçün heç bir əsas, dəlil qalmayacaq. 1
1 Ətraflı məlumat üçün “Əhli‐beyt” və ya “Parlaq simalar” kitabına müraciət olunsun.
56 ON YEDDİNCİ MƏQAM TƏHRİFLƏ BAĞLI RƏVAYƏTLƏRƏ ÜMUMİ BAXIŞ Təhrif müddəasını qəbul edənlərin ən mühüm dəlilləri Şiə və Əhli‐sünnə kitablarında qeyd olunmuş rəvayətlərdir. Bu rəvayətlərin sayı bir çox tədqiqatçıların hesablamalarına görə, 1122‐yə
yaxındır. Bəziləri bunların “icmali” şəkildə “mütəvatir” olduğunu qəbul edirlər. Onların fikrincə, bu rəvayətlərin çoxunun sənəd baxımından zəif olduğuna baxmayaraq, hədislərin çoxluğuna görə onların içində “səhih” 1 hədislərin olduğu da ehtimal olunur. Təhrif müddəasını qəbul edənlər bu hədislərə əsaslanaraq, Quran ayələrinin azaldıldığını iddia edirlər. Böyük alimlər bu rəvayətlərə cavab olaraq iki baxımdan irad tutmuşlar.
Sənəd və bu rəvayətlərin yer aldığı kitablar baxımından.
yaxud etməməsi baxımından. İndi isə hər iki iradın izahına nəzər salaq: Birinci iradın izahı: Bu hədislərin çoxunun sənədində Əhməd ibn Məhəmməd Səyyari olduğu müşahidə olunur. “Rical” alimlərinin fikrincə, o, dinə əhəmiyyət
1 “Hədis” elmi terminologiyasında məsumlara (ə) qədər olan sənəd silsiləsində özünə yer almış rəvayətçiləri bütünlüklə 12 imamlı və etibarlı olan hədisə “səhih” hədis deyilir. 57
verməyən və zəif hədislər nəql edənlərdəndir. Nəcaşi onu “ğülüvv” etməkdə (Peyğəmbər (s) və imamlara (ə) pərəstişdə ifrata varıb, bəzi ilahi xüsusiyyətləri onlara aid etmək) etməkdə ittiham edir. 1
İbn Qəzairi isə onu yolunu azmış adlandırır. 2
Bu rəvayətlərin sənəd silsiləsində müşahidə olunan rəvayətçilərdən biri də Hüseyn ibn Zibyandır. “Rical” alimləri onun haqqında yazırlar: “O, (elm və iman baxımından) çox zəifdir, onun bütün kitablarında “xəlt” (qatqı) mövcuddur”. İbn Qəzairi onu “ğülüvv” edən, hədsiz yalançı və saxta hədis quraşdıran adlandıraraq məzəmmət edir.
3
Rəvayətlərin sənəd silsiləsində müşahidə olunan üçüncü şəxs Əli ibn Əhməd Kufidir. Rical alimlərinin fikrincə, o, (elm və iman baxımından) zəif, rəvayətlərdə dəyişiklik aparan, bir çoxlarına görə isə yolunu azmış “ğali”lərdən (Peyğəmbər (s) və imamlara (ə) pərəstişdə ifrata varıb, bəzi ilahi xüsusiyyətləri onlara aid edən) olmuşdur. Yuxarıda qeyd olunanlardan göründüyü kimi, bu hədisləri nəql edən rəvayətçilər (elm və iman baxımından) olduqca zəif olduqları üçün onlara etibar etmək olmaz.
1 Ricale‐Nəcaşi, səh. 58. 2 Qamusur‐rical, c. 1, səh. 403. 3 Xülasətür‐rical, səh. 266. 58 Bundan başqa, bu rəvayətlərin qeyd olunduğu kitabların böyük
əksəriyyəti olduqca
etibarsız kitablardır. Bu kitabları nəzərdən keçirək: 1. Bu rəvayətlərin bəzisi Səd ibn Abdullah Əşəriyə aid edilən kitabdan götürülmüşdür. Bu kitabın Noman və Seyid Mürtəzaya aid olduğu qənaətində olanlar da vardır. Kitab müəllifi dəqiq məlum olmadığından heç bir Rical alimi onu etibarlı hesab etməmişdir.
Hilalinin kitabından götürülmüşdür. Hansı ki, Şeyx Müfid bu kitab barəsində yazır: “Bu kitaba heç bir şəkildə etibar etmək olmaz. Əksər hallarda ona uyğun şəkildə əməl etmək düzgün deyil. Sözügedən kitabda dəyişikliklər aparılmışdır. Dinə bağlı kimsələr bu kitabdan uzaq gəzməlidirlər”. 1
Üçüncü kitab “Kitabüt‐tənzil vət‐təhrif” və yaxud “Qiraətlər” kitabıdır. Bu kitabın müəllifi Əhməd ibn Məhəmməd Səyyardır. Öncə qeyd etdiyimiz kimi “rical” alimləri onun (elm və iman baxımından) zəif olduğunu bildirmişlər.
Bu rəvayətlərin bəzisi Əbil‐Carudun bədii təfsirindən götürülmüşdür. Əbil‐Carud İmam
Sadiqin (ə) lənət oxuduğu şəxs olmuşdur. Bundan başqa, bu təfsirin sənədində Kəsir ibn Əyyaş
1 Təshihül‐etiqad, səh. 72. 59
müşahidə olunur. Hansı ki, onun da (elm və iman baxımından) zəif olduğu bildirilmişdir. 5. Belə kitablardan biri də Əli ibn İbrahim Qumiyə aid edilən təfsir əsəridir. Bu, onun öz şagirdi Əbülfəzl əl‐Abbas ibn
Məhəmməd Ələviyə
dediklərinin yazılı formasıdır. Bundan başqa, Əbil‐ Carudun təfsiri ilə də qarışmışdır. 6. Bu rəvayətlərin istinadgahlarından biri də Əli ibn Əhməd əl‐Kufinin “İstiğasə” kitabıdır. Hansı ki, İbn Qəzairi onun yalançı və ğali olduğunu bildirmişdir. 7. Bu rəvayətlərin bəzisi Təbərsinin “Ehticac” əsərindən götürülmüşdür. Hansı ki, bu kitabda qeyd olunan hədislərin əksəryyəti “mürsəldir”. 1 Ona görə də bu kitaba bir hədis kitabı kimi əsaslanmaq olmaz. 8.Bu hədislərin əksəriyyəti “Üsuli‐kafi” kitabında da qeyd edilmişdir. Lakin bu və ya digər hədisin yalnız hər hansı bir kitabda qeyd olunması, onun düzgün olduğuna dəlil ola bilməz. Bir çoxlarının iddiasına görə “Üsuli‐kafi”də mövcud olan 16199 hədisin yalnız 5172‐si “səhih”dir. Təqribən, 144 hədis “həsən” 2
3 , 302
hədis
1 “Hədis” elmi terminologiyasında “mürsəl” sənəd silsiləsinin sonunda və ya hamısında rəvayətçilərin məlum olmadığı hədisə deyilir. 2 “Hədis” elmi terminologiyasında “həsən” o tipli hədislərə deyilir ki, sənəd silsiləsində mövcud olan rəvayətçılərin hamısı və ya bəzisi mədh edilmiş, lakin ədalətlı olduqları açıq şəkildə bildirilməmişdir. 3 “Hədis” elmi terminologiyasında “müvəssəq” o tipli hədislərə deyilir ki, sənəd silsiləsində mövcud olan rəvayətçılərin etibarlı olmasına baxmayaraq, bəziləri 12 imamlı deyil.
60
7480 hədis isə “zəif” 1 hədislər sırasındadır. 2
İkinci iradın izahı: Sözügedən hədislər məzmunca fərqlidirlər və bu baxımdan onları aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar:
1. Bu hədislərin bəzisi “mənəvi təhrif”lə bağlıdır. Hansı ki, bizim mübahisə obyektimizdən xaricdir.
Bu rəvayətlərin bəzisi qiraətdə mövcud olan fərqlərlə bağlıdır. Ona görə də mövzu etibarilə təhrif məsələsinə heç bir aidiyyatı yoxdur. 3.Belə hədislərin bir qismi isə bir ayənin izahı və ya təfsiridir. Lakin bir çoxları ayənin izahını təfsir deyil, məhz ayənin bir hissəsi olduğunu güman etmişlər. Buna misal olaraq aşağıdakı hədisi göstərmək olar:
Mühəddis Nuri yazır: “Hədisdə mövcud olan ümumi vəziyyət bu əlavənintəfsir deyil, məhz Quranın bir hissəsi olduğunu göstərir”. 4
1 “Hədis” elmi terminologiyasında “səhih”, “həsən” və “müvəssəq” olmayan hədisə “zəif” hədis deyilir. 2 Derasatun fil‐hədis vəl‐muhəddisin, səh. 137. 3 Rəvzətu Kafi, 8/184. 4 Fəslül‐xitab, səh. 275. 61
Əllamə Məclisi və s. alimlər bu əlavənin təfsir (açıqlama, izah) olduğu qənaətindədirlər. 4. Bəzi ayələrdə həzrət Əlinin (ə) və digər məsumların (ə) adlarının olduğunu iddia edən hədislər. Bu məzmunda olan hədislər də yalnız təfsir əhəmiyyəti daşıyır və əsla məsumların (ə) adının Quranın tərkib hissəsi olduğunu bildirmir. 5.Bəzi hədislər də Qüreyş qəbiləsindən olan bir neçə nəfərin adının Quranda olduğunu göstərir. Guya Quran təhrif olunaraq həmin adlar çıxarılmış, yalnız Əbu Ləhəbin adı saxlanılmışdır. Bu qrupa daxil olan hədislərdə iki irad özünü açıqca göstərməkdədir: Birinci irad: Bu hədislər biri digərini inkar edəcək dərəcədə ziddiyyətlidir. Çünki çıxarıldığı iddia edilən adların sayı bəzi hədislərdə 70, bəzilərində isə 7 şəklində göstərilmişdir. İkinci irad: Bu hədislərin məzmununa diqqət yetirdikdə yalan olduğu üzə çıxır. Ümumiyyətlə, bu adlardan nə üçün yalnız Əbu Ləhəbin adı qalmalı idi?
6.Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra Quranda bəzi sözlərin dəyişdirilməsini, başqa sözlə, Quranın həm azaldılma yolu ilə həm də əlavələr olunması yolu ilə təhrif olunduğunu göstərən hədislər. Bu qrupa daxil olan hədislər də müsəlmanların yekdil rəyi ilə ziddiyyət təşkil edir. Çünki müsəlmanlar bütünlüklə Qurana bir hərf belə artırılmadığı qənaətindədirlər.
62
hədislərə görə, O, zühur etdikdən sonra camaatı həzrət Əlinin (ə) özündə saxladığı “müshəfi” (Quranı) oxumağa məcbur edəcək. Bu məzmunda olan hədislərin təhriflə heç bir əlaqəsi yoxdur. Çünki həzrət Əlinin (ə) tərtib etdiyi “müshəf”in hazırkı Quranla fərqliliyi danılmazdır, lakin bu fərqlər Quranın mətni ilə bağlı deyil, əksinə, onun tərtib olunmasında bəzi əlavə izah və açıqlamalarla bağlıdır.
Qurandan hər hansı bir sözün və ya ayənin çıxarıldığını göstərən hədislər. Bu hədisləri aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar: 1. Quran ayələrinin həqiqi sayının hazırkından daha çox olduğunu göstərən hədislər.
Quranda mövcud olan bəzi surə və ayələrinin sayının əslində olduğundan az olduğunu göstərən hədislər. 3.Bir sözün və ya ayənin azaldıldığını göstərən hədislər. Bunlara cavab olaraq deməliyik ki: Birincisi, bu hədislər Quranla ziddiyyət təşkil edir. Ona görə də onlara əsaslanmaq olmaz. İkincisi, belə hədislər arasında biri digərini inkar edəcək dərəcədə ziddiyyətli hədislər mövcuddur. Üçüncüsü, əgər bu hədislərin içində “səhih” hədis olsa belə, ona əsaslanmaq olmaz. Çünki bunlar “xəbəri‐vahid” qisminə daxildirlər və belə mühüm 63
məsələdə “xəbəri‐vahid”ə əsaslanmaq məqsədəuyğun deyil. Dördüncüsü, bu hədislərin bəzisi məsumların (ə) adının Qurandan çıxarılmasından xəbər verir. Öncə qeyd etdiyimiz kimi, bu məzmunda olan hədislər yalnız təvil, təfsir və ya nümunələrin izahıdır.
SON
64
Mündəricat
ALLAHIN ADI İLƏ ...................................................................... 3 İKİNCİ MƏQAM .......................................................................... 9 DÖRDÜNCÜ MƏQAM .............................................................. 19 BEŞİNCİ MƏQAM ..................................................................... 20 ALTINCI MƏQAM ..................................................................... 26 YEDDİNCİ MƏQAM ................................................................. 28 SƏKKİZİNCİ MƏQAM .............................................................. 30 DOQQUZUNCU MƏQAM ......................................................... 31 ONUNCU MƏQAM .................................................................... 36 ON BİRİNCİ MƏQAM ............................................................... 37 ON İKİNCİ MƏQAM .................................................................. 42 ON ÜÇÜNCÜ MƏQAM ............................................................. 46 ON DÖRDÜNCÜ MƏQAM ....................................................... 48 ON BEŞİNCİ MƏQAM .............................................................. 51 ON ALTINCI MƏQAM .............................................................. 54 ON YEDDİNCİ MƏQAM ........................................................... 56 Yüklə 355,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|