Microsoft Word Sosial inkisaf?n t?min edilm?sinin regional aspektl?ri docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
15 və əhalinin sosial problemləri dövlətin daima diqqət mərkəzindədir. Bazar iqtisadiyyatına keçid və keyfiyyətcə yeni iqtisadi münasibətlərin formalaşması sosial müdafiə sistemində zəruri islahatların aparılmasını, müasir tələblərə cavab verə biləcək çevik işlək mexanizmlərin, əmək hüquqlarının qorunmasını təmin edən tam əhatəli hüquqi və sosial təminatlar sisteminin yaradılmasını tələb edir. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün müvafiq, həmçinin beynəlxalq normalara ə saslanan qanunverici bazanın yaradılması zəruridir. Məhz bütün bunlara görə qanurwericiliym təkmilləşdirilməsi və yeni qanunların yaradılması istiqamətində lazımi işlər görülmüş, beynəlxalq normalara uyğun qanunlar, o cümlədən «Əməyin ınühafizəsi haqqında», «Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında», «Əlillərin sosial müdafiəsi haqqında», «Minimum istehlak büdcəsi haqqında», «Vətəndaş- ların pul gəlirlərinin və əmanətlərinin indeksləşdirilməsi haqqında», «Məzuniyyətlər haqqında», «Kollektiv müqavilələr və sazişlər haqqında» və s. qanunlar hazırlanmış və qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respublikası vetəndaşları sosial təminat hüquqlarından başqa digər vacib hüquqlara – əmək, istirahət, sağlamlığın qorunması, təhsil kimi hüquqlara da malikdirlər ki, bu da 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul edilmiş Əsas Qanunda öz əksini tapmışdır. Sosial müdafiə termini ilk dəfə ABŞ-da istifadə olunub.1929-cu ildə dünyada hökm sürən Böyük qtisadi Böhranın ABŞ-ın və digər ölkələrin sosial müdafiə sisteminin inkişafına böyük təsiri olub. Böhran nəticəsində Amerikada işsizliyin səviyyəsi yüksəlib və xalq səfalətlə üz-üzə dayanıb. Sosial risklərə qarşı xalqın kifayət qədər qoruna bilməməsi prezident Ruzveltin başçılığıyla 14 avqust 1935-ci il tarixli "Sosial müdafiə qanunu"nun qüvvəyə minməsinə səbəb olub. Daha sonra bu anlayış 1942-ci ildə məşhur ingilis iqtisadçısı Vilyam Beveric tərəfindən hazırlanan "Beveric hesabatı" ilə öz gerçək mənasını tapıb. Dünyada qəbul olunmuş əsas sosial müdafiə modelləri - Bismark və Bevericin yaratmış olduğu modellərdir. 16 Bismark modeli əmək fəaliyyətinə əsaslanan sosial sığorta mexanizminə söykənir. Fərdlər gördükləri iş qarşılığında sosial müdafiə ilə əhatə olunurlar. Modeldə maliyyələşmə sığorta olunanların ödədikləri sığorta haqqı ilə reallaşır. Bununla da işçi qazancına və ödədiyi sığorta haqqına düz mütənasib olaraq sosial müdafiə hüquqları əldə edir. Bu səbəbdən hər kəs sosial müdafiə ilə əhatə olunmaya da bilər. Bismark modeli dedikdə həm də ağıla ilk olaraq məhz pensiya sistemi gəlir. Beveric modelini isə universal sistem kimi xarakterizə etmək olar. Bu sistemdə fərdin sosial müdafiəsi onun işləməsindən asılı deyildir. şləyən və işləməyən hər kəs, o cümlədən ölkənin bütün vətəndaşları, həmçinin ölkə daxilində hər bir şəxs, bir sözlə, bütün əhali sosial müdafiə ilə əhatə olunurlar. Bu sistemin əsas fərqli cəhətlərindən biri sosial yardım və sosial xidmət formalarının təqdim edilməsidir. Beveric modelinə ən uyğun ölkə ngiltərədir. ngiltərəni Almaniyadan sonra sosial rifahın inkişafı baxımından ikinci əsas ölkə hesab etmək olar. Almaniyada reallaşdırılan sosial islahatlar sənayesi surətlə inkişaf edən ngiltərəyə böyük təsir göstərmişdir. II Dünya müharibəsindən dərhal sonra ngiltərədə sosial sığorta ə sasında qurulan sosial müdafiə sistemində dövlət işçi və işəgötürəndən sonra üçüncü tərəf kimi iştirak etməyə başlamışdır. Bu sistem də Bismark modeli kimi sosial sığortalar əsasında qurulmuşdur. Amma Beveric modelində ödənilən sığorta haqları və vergilər yalnız şəxsin özünün sosial müdafiəsinə deyil, həm də yoxsulların sosial rifahının yaxşılaşdırılmasına yönəldilib. Sözün əsl mənasında, Bismark modelində sosial siyasət yalnız işləyənlərin sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaqla bağlıdır, əhalinin yoxsulluğunu azaltmaq və əmək qabilliyyəti olmayanların sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq əsas məqsəd kimi nəzərdə tutulmamışdır. Məhz bu , iki modeli bir-birindən fərqləndirən əsas cəhət hesab olunur. Digər tərəfdən, heç bir ölkədə bu modellərdən yalnız biri tətbiq edilmir. Hər iki model dünya ölkələri tərəfindən mənimsənilib. Bunlardan biri daha çox, digəri isə qismən sosial müdafiə sistemində yer alır. Bəzi ölkələrdə isə hər iki model 17 paralel,bərabər səviyyədə həyata keçirilir. Məsələn, ölkəmizdə sosial sığorta prinsiplərinə əsaslanan sosial müdafiə sistemini Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, yoxsulluğun azaldılmasına yönəldilmiş sosial yardım və sosial xidmət formalarını isə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi reallaşdırır. Sosial təminat sistemində müavinətlər mühüm yer tutur. Əhalinin aztəminatlı təbəqələrinin ünvanlı sosial müdafiəsinin təşkil edilməsi məqsədilə 22 may 1996-cı ildə Azərbaycan Respublikası prezidenti tərəfindən imzalanmış «Aztəminatlı ailələrə verilən müavinətlərin artırılması haqqında» sərəncama əsasən müharibə ə lillərinə, şəhid ailələrinə ve müddətli herbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların uşaqlarına, yetim və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların qəyyumlarına, Çernobıl qəzası nəticəsində əlil olmuş, yaxud vəfat etmiş valideynlərin uşaqlarına təyin olunan aylıq müavinətləri, uşağa qulluğa görə qismən ödənişli məzuniyyətdə olan şəxslərə müavinətlər, gəlirdən asılı olmayaraq uşaq doğulması və dəfn üçün birdəfəlik müavinətlərin təyin olunması müəyyən edilmişdir. şləyən aztəminatlı ailələrə müavinətlərin təyin edilməsi uşaqlara görə verilən aylıq müavinətlərin daha çox ehtiyacı olan ailələrə çatdırılmasını mümkün etmişdir. Əhalinin ən zəif təbəqələrinin sosial müdafiəsini gücləndirmək məqsədilə qaçqın və məcburi köçkünlərdən birinci qrup əlil olan ailələrə əlavə aylıq müavinətlər təyin edilmişdir. Respublikamızda bir çox güzəştlərin verilməsi ünvanlı xarakter daşımadı- ğ ından, həmçinin güzəştlər ölkənin iqtisadi inkişafına mənfi təsir göstərdiyindən bəzi kateqoriyalar üzrə güzəştlərin aylıq müavinətlərlə əvəz olunmasına üstünlük verilmişdir. Müavinət ciddi məqsədli təyinat xarakterinə malikdir. Bir sıra müavinətlər üzürlü səbəbə görə itirilən qazancı əvəz etmək məqsədilə (müvəqqəti əmək qa- biliyyətini itirməyə, işsizliyə və s. görə) digərləri isə sosial yardım göstərmək məqsədi ilə verilir (uşaq doğularkən birdəfəlik müavinət, aztəminatlı ailələrin uşaqlarına aylıq müavinət, dəfn üçün birdəfəlik müavinət və s.). Müavinətlərin verilmə müddətləri müəyyən zamanla məhdudlaşdırılır. Onları Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|