Microsoft Word shahmarova aliya doc

77 

 

ə

minliklə demək olar ki, aktivin volatilliyi bazarın volatilliyi kimi yüksəkdir, aktivin və 

bazarın   dəyişmə korrelyasiyası müsbətdir.  

-  Beta  1.0-dən  yüksək  olarsa,  bu  onu  göstərir  ki,  aktivin  volatilliyi  bazarın 

volatilliyindən yüksəkdir və dəyişmələrin korrelyasiyası müsbətdir. Məsələn, beta 2.0 o 

deməkdir  ki,  aktivin  dəyişmələri  heç  olmazsa  iki  dəfədən  çox  (bəlkə  də  bundan  çox) 

volatilliyə malikdirlər. Betanın göstəricisi aktivin və bazarın nisbətinin aşağı hüdudunu 

verir.  

- Beta 1.0-dən az olduqda bu onu göstərir ki, aktivin volatilliyi bazarın volatilliyindən 

aşağıdır və ya sadəcə olaraq, aktivin və bazarın dəyişmə korrelyasiyası aşağıdır.  

- Beta 0.0 оnu gğstərir ki, aktiv və bazar korrelyasiya olunmamışlar, yəni bir-birindən 

müstəqil olaraq hərəkət etməyə can atırlar.  

- Mənfi beta onu göstərir ki, bazara nisbətən aktiv əks istiqamətdə hərəkət etməyə can 

atır,  yəni  onların  dəyişmə  korrelyasiyası  mənfidir.  Betanın  mütləq  ölçüsü  aktivin  və 

bazarın nisbətinin aşağı hüdudunu verir.  

 

                   § 3.2. Beta-əmsalın hesablanması üsulları və ondan tətbiqinin 

praktiki əhəmiyyəti 

 

         Betadan  fondun  idarəedilməsi  aləti  kimi  çox  geniş  istifadə  olunur.  Beta,  fondun 

nəticələrinin ümumi bazarın hərəkətlərinin nəticələrində olan payını,  hansı payının isə 

idarəedicinin bazar qarşısında uzun müddətə olan üstünlüyü ilə yaradıldığını əks etdirir. 

Məsələn, idarəedici tərəfindən S&P500 ilə müqayisədə iki dəfə çox artan və S&P  aşağı 

düşəndə iki dəfə tez aşağı düşən fond yaratmaq nisbətən asandır, lakin bu cür fond bir 

betaya  malik  olacaqdır  və 

alfaya

  malik  olmayacaqdır.  Alfaya  malik  olan  idarəedən 

S&P500 elə yaxşı və yaxud pis vaxtda da ötüb keçə bilərdi.  

            Beta,  həmçinin  səhmlərin  bazar  dəyişmələrinə  nisbətən  göslənilən 

dəyişmələrinin  qiymətləndirilməsi  üçün  də  istifadə  oluna  bilər.      Bir  neçə  misalı 

nəzərdən  keçirək:  

- ABC şirkəti, texnoloji səhmlər, 1.8 betaya malikdir.  l ərzində NASDAQ indeksi 17% 

artmışdır. Ehtimal olunsa ki, beta dəyişmədən qalmışdır, ABC qiyməti bu dövr ərzində 

30.1% (17 х 1.8) artmalıdır.  

---

78 

 

- XYZ şirkəti, orta kapitallaşmaya malik olan neftşirkəti, 1.0 betaya malikdir.  l ərzində 

S&P500 8% aşağı düşüb. XYZ də bu dövr ərzində 8% aşağı düşməlidir.  

- LMN şirkəti, qızılçıxardan şirkət, beta -1.4.  l ərzində S&P500 11% artmışdır. LMN 

bu dövr ərzində 15.4% (-1.4 х 11%) aşağı düşməlidir.  

Betanı necə qiymətləndirmək olar 

Ayrı-ayrı şirkətlər üçün beta, səhmlər bazarı indeksinə nisbətilə reqressiya təhlili 

(ən  yaxşı  yaxınlaşma  xətti ilə)  vasitəsilə  qiymətləndirilə bilər.      Ayrıca  bir  aktiv  üçün 

betanı hesablamaq üçün hər hansı bir dövrə aktivin qiymətinin dəyişmələri götürülür, bu 

dövr  ərzində  bençmarkın  dəyişmələrinə  nisbət  əsasında  qrafik  qurulur,  ən  kiçik 

kvadratlar  metodu  ilə  rəqəmlər  nöqtələrindən  düz  xətt  keçirilir.  Bu  xəttin    mailliyi 

axtarılan beta olcaqdır.  

        Beta-əmsalın hesablanması üçün aşağıdakı düsturdan da istifadə etmək olar:  

 

  

 

burada, ra – qiymətləndirilən səhmin qiymət dəyişməsi, rb – bençmarkın qiymət 

dəyişmələri,  Cov  –  qiymətləndirilən  səhmin  və  bençmarkın  qiymət  dəyişməsinin 

kovariasiyası, Var – bençmarkın dispersiyasıdır.  

            Aktivlər portfeli üçün beta hər bir aktiv üzrə orta çəki olacaqdır. Hər bir aktivin 

çəkisi – bu aktivə investisiya olunmuş kapitalın payından ibarətdir.  

            Beta-əmsalın  ölçüləri  hesablama  üsulundan  asılı  olaraq  bir-birindən  fərqlənə 

bilərlər. Fərqlənmələrdə olan əsas hissələr aşağıdakılardan ibarətdir:  

- Müxtrəlif 

zaman üfiqləri

 : betanın hesablamalarının aparıldığı dövrün nə qədər böyük 

zaman  ərzində olması  nəticəsində  əmsallar  da  müxtəlif  alınır Məsələn,  12  aylıq və  60 

aylıq  sürüşkən  pəncərə  ilə  aparılmış  hesablamalardan  alınan  əmsallar  bir-birlərindən 

fərqlənəcəklər.  

-  Müxtəlif  taymfreymlər:  məsələn,  aylıq  qiymət  dəyişmələri  ilə  hesablanmış  nəticələr 

qiymətlərin həftəlik və gündəlik hesablamalrın nəticələrindən fərqlənəcəklər.  

- Müxtəlif indekslər: вazarın bütövlükdə qiymətləndirilməsi üçün bençmark kimi hansı 

indeksin götürüldüyündən asılı olaraq nəticələr də müxtəlif olurlar.  

---

79 

 

- Dividendlərin nəzərə alınması və yaxud nəzərə alınmaması. 

Portfel nəzəriyyəsində beta-əmsal (ingiliscə: Beta, β) ayrı-ayrı 

səhm

 tərəfindən bazar 

portfelinə gətirilən 

riski

 xarakterizə edən göstəricidir. Onun ölçüsünü hesablamaq üçün 

aşağıdakı düsturdan istifadə etmək lazımdır: 

 

burada, Cov  (k

i

,  p)

 –  i-

qiymətlı  kağızının

   (k

i

)  və 

portfelin

 (p)  gəlirlilik 

kovariasiyasıdır. 

Var (p)

 – portfelin (p) gəlirlilik variasiyasıdır. 

Geniş şəkildə beta-əmsalın hesablanması üçün düsturu aşağıdakı kimi yazmaq olar: 

 

burada,  k

i

 – qiymətli kağızın i-dövründə gəlirliliyidir; 

 - qiymətli kağızın gözlənilən (orta) gəlirliliyi; 

p

i

 – portfelin i-dövründə gəlirliliyi; 

 - portfelin gözlənilən (orta) gəlirliliyi; 

n

 – müşahidələrin sayıdır. 

Beta-əmsalın şərhi 

β

 < 0 – səhmin gəlirliliyi portfelin və yaxud bazar indeksinin gəlirliliyi ilə müxtəlif 

istiqamətdə hərəkəti nümayiş etdirir, şərh mütləq ölçü ilə həyata keçirilir. 

β

  =  0  –  səhmin  gəlirliliyi  ilə    portfelin  gəlirliliyi  və  yaxud 

bazarın  indeksi 

korrelyasiya

 mövcud deyildir. 

0 < β < 1 – səhmin və portfelin gəlirliliyi (bazarın indeksi) bir istiqamətdə hərəkəti 

nümayiş  etdirir,  lakin  səhmlərin  gəlirliliyinin 

volatilliyi

  portfelin  gəlirliliyinin 

volatilliyindən aşağıdır. 

β

  =  1  –  səhmin  və  portfelin  gəlirliliyi  (bazarın  indeksi)  bir  istiqamətdə  hərəkəti 

nümayiş  etdirir,  lakin  səhmlərin  gəlirliliyinin 

volatilliyi

  portfelin  gəlirliliyinin 

volatilliyindən aşağıdır. 

---