70
Rəqəmlərin cədvələ daxil edilməsi. Bir aylıq intervaldan başlamaq lazımdır. Tarixi
seçmək lazımdır - məsələn, ayın əvvəlində və yaxud sonunda - və fond bazarı
indeksinin (məsələn, S&P500) qiymətlərini, sonradan isə nəzərdən keçirilən qiymətli
kağızın qiymətlərini cədvələ daxil edtmək lazımdır. 15 və yaxud 30 dövr üçün
göstəricilərin daxil edilməsi və bunun sonradan bir və ya iki il əvvələ davam etdirilməsi
məqsəduyğundur.
•
Vaxt ölçüsü nə qədər çoxdursa, betanın hesablanması bir o qədər dəqiq olacaqdır.
Qiymə
t sütunlardan sağ
da və
solda iki yeni sütun yaratmaq lazımdır. Оnlardan biri
indeksin gəlirliliyi üçün, digəri isə - qiymətli kağızın gəlirliliyi üçün nəzərdə
tutulmuşdur.
71
Ə
vvəlcə fond indeksinin gəlirliliyini hesablayaq. Gəlirlilik sütunun ikinci xanasında
"=" (bərabərlik işarəsini) vurmaq lazımdır. Sonra isə mötərizə açaraq indeksin
qiymətləri olan sütunun ikinci xanasını klik etmək, sonra "-" (minus) yazaraq qiymət
indeksinin birinci göstəricisini klik etmək, mötərizəni bağlayaraq, "/" (bölmə işarəsini
yazmaq), dahа sonra yenidən qiymət indeksinin birinci xanasını klik etmək lazımdır.
Bundan sonra "Return" və yaxud "Enter" düymələrini basmaq lazımdır.
•
Birinci xanada heç nə hesablanmır, çünki gəlirliliyin hesablanması üçün
minimum olaraq iki göstərici tələb olunur və buna görə də iknici xanadan başlamaq
lazımdır.
•
Gəlirliliyin hesablanması üçün köhnə qiyməti yeni qiymətdən çıxmaq və alınan
nəticəni köhnə qiymətə bölmək lazımdır. Bu, qiymətin müəyyən dövr ərzində artmasını
və yaxud azalmasını (%-lə) göstərir.
•
Gəlirlilik sütununda düstur bu cür olacaqdır = (B3 -B2 )/B2
72
Bu düsturu gəlirliliyin indeksinin bütün digər xanalarına çoxaltmaq lazımdır.
Bunun üçün düsturun olduğu xananın sağ küncündəki işarəni sütunun sonuna kimi
dartıb aparmaq lazımdır. Bu yolla Excel həmin düsturu yeni müvafiq göstəricilər üçün
hesablayacaqdır.
Eyni yolla nə
zə
rdə
n keçirilə
n qiymə
tli kağ
ızın bazar gə
lirliyi üzrə
hesablamalar
aparılmalıdır. Hesablamalar başa çatdırıldıqdan sonra fond indeksi və qiymətli kağızın
gəlirliliyi üçün iki sütunda göstəricilər əldə olunacaqdır.
73
Qrafikin qurulması. Gəlirlilik sütunlarında olan bütün göstəriciləri qeyd edərək Excel-
dəki diaqram nişanına basmaqla nöqtəli diaqram seçərək, həmin göstəricilərdən ibarət
nöqtəli diaqram qurmaq lazımdır. Х xəttini istifadə olunan indeks kimi (məsələn,
S&P500), Y xəttini isə - nəzərdən keçirilən qiymətli kağız kimi qəbul etmək olar.
Nöqtə
li diaqrama trend xə
ttini ə
lavə
etmə
k lazımdır. Вunu Trenin Maket-Xəttini
seçməklə və yaxud mausun sağ düyməsini basmaqla Trend Xəttini Əlavə etməni
seçməklə yerinə yetirmək olar. Ona əmin olmaq lazımdır ki, xətti trendin düsturu və R
2
ölçüsü qrafikdə öz əksini tapmışdır.
•
Ona əmin olmaq lazımdır ki, sürüşkən orta, polinomial deyil, həqiqətən xətti
trend seçilmişdir.
Trend xəttinin düsturunda "х"-in əmsalı ilə hesablanma. Trend düsturu: у = βx + а
74
formasındadır. х-n göstəricisinə uyğun hesablanmış əmsal axtarılan beta-əmsal
olacaqdır.
•
R
2
ölçüsü qiymətli kağızın gəlirliliyinin dispersiyasının bütövlükdə bazarın
(indeksin) gəlirlilik dispersiyasına olan nisbətidir. Onun böyük ölçüsü (məsələn, 0,869)
güclü qarşılıqlı dispersiyanın olmasını göstərir. Kiçik ölçüisə (məsələn, 0,253) zəif
qarşılıqlı dispersiyanın olmasını göstərir.
Betanın mahiyyəti
Beta, qiymətli kağızın riskliliyini (bütövlükdə fond bazarına olan nisbətlə)
xarakterizə edir. Beta, qiymətli kağızın sahib olan investorun öz üzərinə götürdüyü riski
xarakterizə edir. Вuna görə də bir qiymətli kağızın gəlirliliyi etalon kimi sayılan
indeksin gəlirliliyi ilə müqayisə etmək lazımdır. ndeksin riskliliyi susma rejimində 1-ə
bərabərdir. Betanın 1-dən aşağı olan ölçüsü o deməkdir ki, qiymətli kağız onun
müqayisə olunduğu indekslə müqayisədə az risklilidir. Beta 1-dən çoxdursa, bu, o
deməkdir ki, qiymətli kağız onun müqayisə olunduğu indekslə müqayisədə daha çox
risklilidir.
•
Məsələn, DJ N şirkətinin betası = 0,5. S&P500 (etalon) ilə müqayisədə DJ N-nin
qiymətli kağızı az risklidir. Əgər S&P 10% aşağı düşürsə, DJ N-nin kağızının qiyməti
ancaq 5% aşağı düşmə meylinə malik olacaqdır.
•
Digər misal kimi, FRANK şirkətinin betası 1,5 (S&P ilə müqayisədə) bərabərdir.
Ə
gər S&P 10% aşağı düşürsə, FRANK kağızının qiymətinın aşağı düşməsi 15%
səviyyəsində gözlənilir (S&P-dən bir dəfə yarım çox).
Risk gəlirliliklə əlaqəlidir. Yüksək risk – yüksək gəlirlilikdir və əksinə.
Betasının ölçüsü az olan kağızlar enmə zamanı S&P kimi çox itirmirlər, lakin belə
kağızlar artım zamanı S&P kimi yüksək gəlir gətirməyəcəklər. Digər tərəfdən, betası 1-
dən yuxarı olanlar S&P aşağı düşəndə daha çox itirirlər, lakin S&P artımı zamanı daha
çox qazanırlar.
•
Məsələn, BENОM şirkətinin betası = 0,5. Fond bazarı 30% artan zaman,
ВЕ
NОМ kağızları ancaq 15% artırlar. Lakin fond bazarı 30% aşağı düşəndə, BENОM
kağızları ancaq 15% aşağı düşürlər.
Betası =1 olan kağızlar bazara tam uyğun olaraq hərəkət edəcəklər. Əgər
hesablamalar zamanı beta =1alınıbsa, bu zaman kağızlar, etalon kimi seçilmiş indekslə