75
müqayisədə o qədər də riskli olmayacaqlar və bazar 2% artırsa kağızlar da 2%
artacaqlar; bazar 8% aşağı düşürsə, kağızlar da 8% aşağı düşəcəklər.
nvestisiya portfelində
adekvat diversifikasiya (ş
axə
lə
nmə
) üçün betasının
ölçüsü hə
m yüksə
k olan, hə
m də
aş
ağ
ı olan kağ
ızları saxlamaq lazımdır. Yuxarı və
aşağı betası olan kağızların əlverişli nisbəti bazarın güclü qalxıb-enmələrini yaşamağa
imkan verir. Lakin betası az olan kağızlar adətən fond bazarından artım zamanı geri
qalırlar, buna görə də müxtəlif betası olan kağızların əlverişli nisbəti bazarın maksimal
artımı zamanı maksimal gəlir əldə etməyə imkan yaradacaqdır.
Maliyyə təhlilinin və proqnozlaşdırılmasının digər alətləri kimi, beta da
bazardakı gələcək dövrə olan vəziyyəti tam olaraq qabaqcadan görməyə imkan
vermir. Faktiki olaraq, beta, qiymətli kağızın keçmişdəki volatilliyini xarakterizə edir.
Bunun əsasında gələcək volatilliyi proqnozlaşdırırıq, lakin nəticə həmişə dəqiq olmur.
Qiymətli kağızın betası ildən ilə kəskin surətdə dəyişə bilər. Buna görə də keçmiş dövrə
betanın ölçüləri – volatilliyi qabaqcadan bildirmək üçün o qədər dəqiq alət deyildir.
•
Beta, qiymətli kağızın volatilliyini, müəyyən dövr ərzində bazarın artımda və ya
azalmada olmasını nəzərə almadan təhlil edir. Keçmiş nəticələrin təhlilinə əsaslanan
digər göstəricilər kimi, beta, kağızların gələcəkdəki hərəkətini proqnozlaşdıra bilmir.
•
Təkcə bir beta-əmsalla hər hansı bir iki kağızadan hansının riskli olduğunu
müəyyən etmək mümükn deyildir və xüsusilə o zaman ki, yüksək volatilliyə malik olan
kağızın gəlirliliyin korrelyasiyası bazarın gəlirliliyindən aşağıdırsa və ya da ki, aşağı
volatilliyə malik olan kağızın gəlirliliyin korrelyasiyası bazarın gəlirliliyindən
yuxarıdırsa.
Beta-əmsal – aktivə olan qiymətin dəyişilməsi ilə bazarın ümumi dəyişkənliyi arasında
olan qarşılıqlı münasibətləri təsvir edən bir rəqəmdir. Yüksək beta onu göstərir ki, bazar
yuxarı doğru artdıqca, aktivə olan qiymət də güclü artır və bazar aşağı doğru hərəkət
etdikcə, qiymət də güclü aşağı düşür. Aşağı beta onu göstərir ki, aktivin dəyişmələri
ümumi bazarın qalxıb-enmələrindən asılı olmayaraq baş verir.
Belə ki, beta ümumi bazara görə hesablanır, ümumi bazarı əks etdirən bençmark
lazımdır. Вir çox hallarda Amerika bazarından söhbət gedəndə
S&P 500
indeksindən
istifadə olunur, baxmayarq ki, beta bölmə üçün spesifik olan indekslərə qarşı da
hesablana bilər. Betanın hesablanması üçün dəqiq metodlar bir-birindən fərqlənə
76
bilərlər.
Yüksə
k beta və
aş
ağ
ı beta nə
yi izah edirlə
r?
Bita, birgə işləyən iki amildən asılıdır:
1. Aktivin dəyişməsinin nisbi volatilliyinin bazarın
volatilliyinə
nisbətindən.
2. Aktivin dəyişməsinin bazarın dəyişməsi ilə korrelyasiyasından.
Betanın bir neçə düzgün olmayan izahı vardır ki, onlardan əsasları
aşağıdakılardan ibarətdir:
- “Beta aktivin qiymətinin nisbi volatilliyini bazarın qiyməti ilə müqayisədə ölçür”.
Beta elə bir ölçüdür ki, o, qiymətlərin özlərini deyil, onların dəyişmələrini müqayisə
edir, bazar artan zaman müsbət beta ilə aktiv qiymətdə aşağı düşə bilər. Вeta üçün vacib
deyil ki, aktivin qiymətinin orta dəyişməsi necədir, o, müsbətdir, ya mənfi.
- “Beta aktivin qiymətinin dəyişməsinin nisbi volatilliyini bazarın dəyişməsi ilə
müqayisədə ölçür”. Betanın iki tərkib hissəsi vardır: qiymətlərin dəyişməsinin nisbi
volatilliyi və
dəyişmələrin korrelyasiyası
. Əgər korrelyasiya +1.0 və yaxud -1.0
bərabərdirsə, beta dəyişmələrin nisbi volatilliyini ölçmür.
- “Müsbət beta o deməkdir ki, aktivin qiymətinin dəyişməsi və bazarın dəyişməsi
birlikdə müsbət və yaxud mənfi olmağa çalışırlar, mənfi beta o deməkdir ki, bazarın
dəyişmələri müsbət olanda aktivin qiymətinin dəyişməsi mənfi olmağa çalışırlar və
ə
ksinə”. Вetanın hesablanması bazarın və aktivin onların müvafiq orta dəyişmələrinə
nisbətən dəyişmələrin kənarlaşmalarını özündə əks etdirir. Mənfi orta dəyişmə ilə aktiv
müsbət betaya malik ola bilər, müsbət orta dəyişmə ilə aktiv mənfi betaya malik ola
bilər.
- “1.0-ə malik olan beta onu göstərir ki, aktivin volatilliyi bazardakı kimidir”. Bu belə
ola bilər, və yaxud dəyişmələrin korrelyasiya əmsalı +0.5-ə bərabər olanda aktivin
dəyişmələri iki dəfə çox volatilliyə malik ola вilərlər. Beta özlüyündə volatillik
münasibətlərini təsvir etmir.
Belə ki, beta nisbi volatilliyin və qiymət dəyişmələrinin korrelyasiyalarının
məhsulu olmaqla, o, bir neçə faydalı nəticələr etməyə imkan verir:
- Beta 1.0-ə bərabər onu göstərir ki, aktivin volatilliyi bazardakı olduğu kimidir və
onların qiymət dəyişmələrinin korrelyasiyası +1.0-dir, və yaxud volatilliyin nisbəti 2.0,
korrelyasiya +0.5 olanda, və ya volatilliyin nisbəti 5.0, korrelyasiya +0.5 olanda. Böyük