Microsoft Word S. Ferziyeva Azerbaycan Cenub-Sherq verstka sixilmamish doc
Yüklə 15,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nar-nar-nargilə, durun gedək yargilə
- Balam lay-lay
- Ağlama ceyran balası ağlama
- Bu toy mübarək olsun
- Xonçaya düzdüm noğulu, badamı
64 tetraxordun birinci üç səsi, mayənin üst aparıcı tonu və üst mediantası öz əksini tapır. Mahnıdakı səssırası həm də trixord prinsipinə əsaslanır. Buradakı trixord 1/2 t+1t şəklindədir. Nümunə 3. Tetraxord Buradakı melodik cümlə birinci dəfə segah məqamına xas lya şikəsteyi-fars, ikinci təkrar zamanı isə mayə pərdəsində tamamlanır. Natavan Haşımovanın oxuduğu «Nar-nar-nargilə, durun gedək yargilə» halay rəqs mahnısı xüsusilə diqqəti cəlb edir. Bu mahnı də 8 6 ölçüdədir (Bax əlavə 4). Mahnının melodiyası bir cümlə şəklində ifadə olunur. «Halay»ın birinci dəstəsi tərəfindən oxunan melodiyanın son tonika səsini uzatması burdon şəkilli səsaltı polifonik səslənmə yaradır. Bu polifonik birləşmə ikinci dəstə tərəfindən təkrar melodiyanın oxunması zamanı baş verir. Burada polifonik şəkil səslərin kəsişməsində K 3 intervalı həcmində əks olunur. Nümunə 4. I və II sətr . Tetraxord 65 Buradakı şur intonasiyaları re şur məqamının səssırası ilə uy- ğunluq təşkil edir. Bütün mahnının səssırası X 5 həcmində əks olunur. «Halay» rəqs mahnısında re şur məqamının üst tetraxordu və alt aparıcı tonu özünü göstərir. Topladığımız mahnılardan “Əlolə” mərasimində oxunan lay- lay tipli «Balam lay-lay» mahnısında şüştər intonasiyasıları əks olunur (Bax əlavə 5). Bu intonasiyalar fa şüştər məqamının səssırası ilə uyğunluq təşkil edir. Nümunə 5. 1 və 2 sətr . Tetraxord Bütün mahnının səssırası X 5 həcmindədir. Bu uyğunluq sual və cavab cümlələrinin şüştərə məxsus yarım və tam kadansda bitməsi xüsusiyyəti ilə seçilir. Mahnının şüştər məqamına aid olan səssırasında şüştər məqamına məxsus yarım və tam kadansları arasında olunan səslər və buna əlavə olan tərkib pərdəsi öz əksini tapır. Natavan Haşımovanın ifasından əldə etdiyimiz «Ağlama ceyran balası ağlama» halay rəqs mahnısı 8 6 ölçüdədir. (Bax əlavə 6). Bu «Halay» rəqs mahnısı əsasən bir period şəklində ifadə olunur. Halaybaşının oxunması zamanı birinci melodik cümlə cavab cümlədə variantlı şəkildə təkrar olunur. İkinci dəstə tərəfindən təkrar olunan melodiya əvvəlki cümlənin variant melodiyasına əsaslanır. Birinci dəstənin ifa etdiyi melodiyadan sonra buraya əlavə edilən ikinci dəstə birinci dəstənin uzatdığı burdon səsə eyni təkrar 66 melodiya ilə daxil olur. Bu daxil olma zamanı səslər arasında K 3 intervalı əmələ gəlir. Burada əsasən segah intonasiyaları eşidilir. Segah intonasiyaları re segah məqamına uyğunluq təşkil edir. Səslənən bütün cümlələrin sonluqları segah məqamının mayə pərdəsinə istinad olunur. Səslənmələr zamanı re segaha məxsus orta tetraxord və mayənin üst kvintası öz əksini tapır. Nümunə 6.I və II sətr. Tetraxord Burada rast gəldiyimiz digər «Halay» rəqs mahnısı « Ay nənəm o » adlanır. Bu mahnı 8 6 ölçüdədir (Bax əlavə 7). « Ay nə- nəm o » halay rəqs mahnısının quruluşu öz spesifik xüsusiyyət- lərinə görə fərqlənir. Mahnı bir cümləli period şəklindədir. Burada birinci dəstənin kuplet şəklində periodu bitirməsi zamanı uzanan səs üzərinə ikinci dəstə təkrar melodiyanı daxil edir. Bu zaman birinci və ikinci dəstə arasında K 3 intervalı yaranır. Nümunə 7. I və II sətr . Tetraxord 67 Burada yuxarı və aşağı istiqamətli hərəkətlər, mayə pilləsinə doğru gəzişmə, yerində sayan sinsoidlər (yerində sayan səslər) öz əhəmiyyətləri ilə seçilir. «Halay»dakı səslənmələr segah intonasiyaları üzərində qurulub. Bu intonasiyalar re segah məqamının səssırası ilə uyğun olur. Ümumilikdə X 4 intervalı çərçivəsində olan mahnının səssırası re segah məqamının orta tetraxordu ilə eynilik təşkil edir. Toplanan mahnılar içərisində « Bu toy mübarək olsun » halay rəqs mahnısı 8 6 ölçüdədir (Bax əlavə 8). Bu «Halay» mahnısı birinci və ikinci dəstə tərəfindən sual-cavab şəklində oxunur. Daha sonra buraya birinci və ikinci dəstənin melodiyaları deyişmə şəklində daxil olur. Bu mahnının da səslənməsi kvarta intervalı həcmində olan səslərə əsaslanır. Burada rast intonasiyaları eşidilir. Həmin intonasiyalar isə fa rast məqamının səsısrası ilə uyğunluq təşkil edir. Nümunə 8. I və II sətr. Tetraxord Burada rast məqamının üst tetraxorduna aid olan üst aparıcı tonu, üst mediantası və alt aparıcı tonu özünü göstərir. Tədricən qalxan və enən səslər, yuxarıya doğru pillə-pillə hərəkət öz əhəmiyyətləri ilə seçilir. Mahnının səssırasını aşağıdakı kimi görmək olar: mayə pərdəsindən yuxarı və aşağı istiqamətdə səslənən səslər 1t+1t quruluşlu trixord prinsipinə əsaslanır. 68 Əldə etdiyimiz «Xonçaya düzdüm noğulu, badamı » halay rəqs mahnısı 8 6 ölçüdədir (Bax əlavə 9). «Xonçaya düzdüm noğulu, badamı, mübarək olsun gəlinin qədəmi » halaybaşlığ ilə başlanan «Halay» rəqs mahnısında birinci və ikinci dəstənin melodiyanı oxuması unison şəkildə baş verir. Daha sonra birinci dəstə və ikinci dəstə arasında deyişmə şəklində baş verən melodiya prinsipləri öz əksini tapır. Burada ikinci dəstənin melodiyasını bitirən zaman uzanan səs üzərinə birinci dəstə melodiyanı daxil edir. Bu zaman səsaltı polifonik birləşmə əmələ gəlir. Bu səsaltı polifonik birləşmə K 3 intervalı həcmində öz əksini tapır. «Halay» mahnısında əsasən şur intonasiyaları diqqəti cəlb edir. Kvinta çərçivəsində ardıcıllaşan melodiyanın səssırası şur məqamının səssırasına uyğun olur. Do şur məqamının orta tetraxordu və üst tetraxordun birinci iki səsi aid olur. Nümunə 9. 1 və 2 sətr. Tetraxord Burada qısa məsafəyə qalxma və enmə, qabaqlama (pridyom) prinsipi öz əksini tapır. Tetraxordun üst aparıcı tonu alterasiyalı şəkildə verilir. Orta tetraxord mayənin kvinta və sekstası ilə qovuşuq şəkildə birləşir. Folklor qrupundan topladığımız digər bir mahnı «Nananay nay nanay » halay rəqs mahnısıdır. Bu mahnı isə 8 6 ölçüdədir (Bax əlavə 10). Burada birinci dəstənin melodiyasının sonunda mayə pərdəsinin uzanması zamanı burdon səslənməsi baş verir. Burdon Yüklə 15,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|