Microsoft Word S. Ferziyeva Azerbaycan Cenub-Sherq verstka sixilmamish doc
Yüklə 15,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kimin yarısan
- Sonalar - sonalar
- In vəyə mubarəke
- Qardaş getmə, sənin yolun dumandır
69 səslənməyə ikinci dəstənin ifasında əlavə olunan imitasiyalı təkrar melodiya K 3 həcmində əks olunur. Nümunə 10. I və II sətr Tetraxord Mahnının səssıralanmsı X 4 həcmində diapazonu əhatə edir. Bu «Halay» rəqs mahnısı segah intonasiyaları üzərində olub, mi segah məqamının səssırası ilə uyğunluq təşkil edir. Burada mi segah məqamının üst tetraxordu əks olunur. Əsasən melodiyanın kvarta həcmində yuxarı və aşağı istiqamətdə qalxma və enmə öz əksini tapır. Toplanılan digər bir «Kimin yarısan» mahnısı yenə də 8 6 ölçüdədir (Bax əlavə 11). «Halay» rəqs mahnısının melodiyası birinci dəstənin birinci periodu oxuyub sona çatdırması ilə digər ikinci dəstənin buraya təkrar melodiyasına daxil etməsi ilə öz əksini tapır. Bu zaman birinci səsin burdon uzanan son səsinə daxil olan ikinci dəstənin melodiyası K 3 intervalı əmələ gətirir. a+b şəklində kuplet formaya əsaslanan bu mahnının birinci dəstə tərəfindən b bölümündə buraya melodiyanı daxil etmə zamanı yenidən səsaltı polifonik birləşmə meydana gətirir. Bu səsaltı polifonik birləşmə b 2 intervalı həcmində öz əksini tapır. A bölümündə melodiyaların dalğavari hərəkəti və mayə pərdəsi ətrafında gəzişmə, digər bir cəhət isə kvarta və tersiya sıçrayışlarının olması öz əhəmiyyətləri ilə seçilir. «Halay» rəqs mahnısında əsasən şur intonasiyaları eşidilir. Bu intonasiyalar mi şur məqamı ilə uyğunluq təşkil edir. 70 Nümunə 11. I və II sətr. Tetraxord Ümumilikdə kvinta intervalı həcmində əks olunan melodiyanın səssırasında mayə pərdəsinə aid olan məqamın üst tetraxordu və alt aparıcı tonu iştirak edir. Ən yüksək səs lya səsi olmaqla şur məqamına xas şur şahnaz kuliminasiya pərdəsini özündə əks etdirir. Burada informatorlardan topladığımız digər bir «Sonalar - sonalar» halay rəqs mahnısı 8 6 ölçüdə, şur intonasiyaları üzərində re şur məqamına uyğun olur(bax əlavə 12). «Sonalar - sonalar» halay rəqs mahnısı birinci dəstənin melodiyasını oxuduqdan sonra ikinci dəstənin buraya daxil olması ilə eyni melodik səslənməni özündə əks etdirir. Birinci dəstənin cümlənin sonuncu notunu uzatması və onun burdon səsinin üzərinə ikinci dəstə melodiyasının əlavə olunması X 4 intervalı həcmində baş verir. Bu mahnıda iştirak edən səslərin ardıcıl səs düzümləri X 4 həcmində olan intervala əsaslanır. Bu əsaslanma şur intonasiyaları üzərində baş verir. Bu inton asiyalar re şur məqamının səssırası ilə uyğunluq təşkil edir. Burada re şur məqamına məxsus üst aparıcı tonun alterasiyalı vəziyyətdə özünü göstərir. Bundan əvvəl re şur məqamının orta tetraxordu və alt aparıcı tonu əks olunur. Əsasən qısa məsafələrə tədricən qalxma və enmə, mayə pərdəsi ətrafında gəzişmə, yuxarı və aşağı enmə dalğavari şəkildə baş verir. «Halay» rəqs mahnısında 71 tersiya və kvarta sıçrayışları, tədricən aşağı enən melodiyanın baş verməsi öz əksini tapır. Mahnının tetraxordu aşağıdakı kimi özünü göstərir. Nümunə 12. I və II sətr Tetraxord Araşdırmalarımızın arasında Masallı rayonunun Mahmudavar kəndində topladığımız mahnıların içərisində «In vəyə mubarəke» halay rəqs mahnısı diqqəti cəlb edir. Bu «Halay» mahnısının melodiyasında biz səssıralarından irəli gələn bir çox xüsusiyyətləri aydın görə bilərik. «Im vəyə mübarək» halay rəqs mahnısı G dur tonallığına aid olub və rast məqamına məxsus tetraxordu özündə əks etdirir (bax əlavə 13). 8 6 ölçüdə ifa olunan bu mahnıda birinci dəstə melodiyanı ifa edir, melodiyanın sonunda birinci dəstə səsi uzadır, ikinci dəstə üçün bir növ ifaya başlamaq üçün şərait yaradır. Bu zaman biz polifonik səsaltı birləşməni müşahidə edirik. Burada melodiyanın səssırasına nəzər salsaq, o zaman biz tetraxord və onun mayəsinə aid olan səsləri görə bilərik. Səssırasında isə fa# səsi, mayənin alt aparıcı səs funksiyasını daşıyır. 72 Nümunə 13. I və II sətr Tetraxord Buradakı burdon xarakterli mayə səsinin uzanması və həmin pillə ətrafında melodiyanın yuxarıya doğru hərəkət istiqaməti kvarta intervalı həcmində əks olunur. Sol – rast məqamına aid olan tetraxord mayənin alt aparıcı tonu ilə birləşərək melodiyaya uyğun səssırasını özündə aşkarlayır. Mahnının kuliminasiyası ikinci oktavanın do notuna təsadüf edir. Melodiya özündə kanonik sekvensiya xarakterli səslənmə xüsusiyyətlərini hetrofonik səslənməyə uyğun iki səsin bir-birini əvəz etməsi yolu ilə əks etdirir. Mahnıda demək olar ki, sıçrayışlı notlar zəngin deyil, lakin, buradakı rast gəlinən sıçrayışlar B 3 həcmində xarakterizə olunur. «Qardaş getmə, sənin yolun dumandır » mahnısı ağı xarakterində olub 4 3 ölçüyə əsaslanır(Bax əlavə 14). Nümunə 14. I və II sətr. Tetraxord Yüklə 15,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|