Microsoft Word S. Ferziyeva Azerbaycan Cenub-Sherq verstka sixilmamish doc
Yüklə 15,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
57 Bundan sonra Məmməd müəllim aşıq Əlibala haqqında danışaraq söhbətə davam etdi. O bildirdi ki, aşıq Əlibala 1818-ci ildə anadan olmuş 1938-ci ildə isə doğulduğu Lerik rayonunda dünyasını dəyişmişdir. Məmməd Cəbiyev aşıq Əlibalanın böyük söz sərrafı və hazırcavablığı barədə bizə maraqlı söhbətlər edərək bil- dirdi ki, aşıq Əlibalanın yolunu davam edən aşıq Qurbanəli də bu cür mahir ifaçılıq xüsusiyyətlərinə malik idi. 1888-1958-ci illər ara- sında ömür sürən aşıq Qurbanəlinin apardığı toylar haqqındakı söh- bətlər bu gündə insanların yaddaşında xoş xatirə olaraq qalmışdır. Aşıq Məmməd mahir zurna ifaçısı həmyerlisi Sahil Quliyev haqqında verdiyi məlumatlar da çox maraqlı idi. 1898-ci ildə Lerik rayonunda anadan olmuş Sahil Quliyev 1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənətinin birinci ongünlüyündə iştirak etmişdir. Burada o, Ü.Hacıbəylinin şah əsəri olan «Koroğlu» operasında «Koroğlu cəngisi»ni böyük məharətlə ifa etmişdir. Daha sonra Məmməd Cəbiyevlə toy mərasimi haqqında danışdıqda onu qeyd etdi ki, əvvəllər toy üç gün, üç gecə davam edərmiş.Toyların keçirilməsi üçün geniş bir yerdə mağar qurulardı. Qara zurnada səslənən «Cəngi»nin sədaları altında insanlar mağar- dan eşiyə çıxaraq, düzən bir yerdə dövrə vurub, rəqs edərdilər. Müxtəlif at, güləş və s. yarışlar da keçirilərmiş. Ustad aşıqlar isə toyu «Peşrev», «Ustadnamə» ilə başlar, «Müxəmməs»nən bitirər- dilər. Aşıq Məmmədin öz ifasında bu dediklərinin əyaniliyini göstərməsini xahiş etdikdə, o yaşının yetmişi haqlamasına baxmayaraq heyrətamiz səslə bizə «mahur» lad intonasiyalarına uyğun gözəl bir nümunə təqdim etdi: Gəl – gəl, gəl ay aman sinəm üstə Səni alım telli sazım Ürək açan tellərini Bir az çalım telli sazım Ataxan Rəhimov aşıq Məmməd Cəbiyevlə görüşümüzün sona çatmasını hiss edərək, bayaqdan əlində tutduğu kitabı bizə təqdim etdi. Ataxan müəllim kitabın müəllifinin Lerik rayonunun tanınmış ziyalılarından olan Qəhrəman Əliyev olduğunu bildirdi. Bu kitab 58 2006-cı ildə Bakı şəhərində «Ötən əsrdən soraqlar» adı ilə çapdan çıxmışdır. Kitabla tanış olduqda Lerik haqqında lazım olan geniş məlumatlara rast gəldik [18]. Bununla da Azərbaycan Respublikasının Cənub-Şərq hissə- sində yerləşən Masallı, Lənkaran -Astara və Lerik rayonlarının həm tarixi, həm ictimai həyatı, həm iqtisadi-sosial vəziyyəti ilə tanış ola bilirik. Bizim səyyah müşahidələrimiz və topladığımız bilgilər söz- süz ki, Lənkaran- Astara bölgəsinin bütün tarixi hadisələrini əhatə edə bilməz. Məqsədimizin əsası bu bölgədə yaşayan talışların folk- lorunun ümumi mənzərəsini, etnik xüsusiyyətlərini və bu folklorda özünəməxsus yeri olan «Halay» rəqs mahnılarını araşdırmaq oldu- ğundan, bu sahəni daha çox işıqlandırmağa çalışdıq. Təbiidir ki, araşdırmamız Lənkaran bölgəsinin adət-ənənələri ilə bağlı müəyyən bir sahəni əhatə etmişdir. Yuxarıda qeyd etdiklərimizə əsaslanaraq, belə bir nəticəyə gəlinir ki, «Halay» rəqs mahnılarının mənşəyi qədim dövrlərə gedib çıxaraq tunc dövrünün Günəş ayini mərasimləri ilə əlaqələndirilir. Azərbaycan ərazisində baş verən qədim «yuğ» mərasimində, aşıq sənətində, zərdüştliklə bağlı bir çox adət-ənənələrində, Novruz mərasimlərində «Halay» rəqs mahnılarının izləri öz əksini tapmış- dır. Bu mərasimlərin bəziləri «Halay» rəqs mahnılarının yaranma- sının sonrakı dövrünə də aid olur. Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq dastanlarından biri olan «Koroğlu» dastanında Koroğlunun «Bə- yazid» səfərində Halaypozan adına rast gəlinir [4.s.220]. «Halay» mahnılarının yaranması və inkişafı təkcə Azərbaycanın cənub bölgəsi ilə bağlı olmamışdır. Belə «Halay» rəqs mahnılarına Türkiyə ərazisində, Naxçıvan bölgəsində və s. yerlərdə rast gəlinir. «Halay»larda rast gəldiyimiz iki dəstənin deyişmə şəklində bir- birinə üstün gəlmə xarakterində baş verən ifası bu mahnıların inkişafına səbəb olmuşdur. Araşdırmamızın nəticəsində «Halay» rəqs mahnıları, laylalar, beşik nəğmələri, toy, Novruz qabağı və Novruz mərasimləri, əmək və əkin-biçin mahnıları heyvandarlıqla və əsasən kənd həyatı ilə bağlı olduğu mövzular bu mahnıların əsas qayəsini təşkil etmişdir. Bu mahnıların arasında hər bir mərasimə 59 xas xüsusiyyətlər ardıcıl şəkildə həyata keçirilərkən, mahnıların inkişafı və müxtəlif poetik mətnlərin buraya daxil olması, bu mahnıları daha da zənginləşdirmişdir. Araşdırmamızın mərkəzi Azərbaycanın Cənub-Şərq hissəsində yaşayan talışlara məxsus «Halay» rəqs mahnıları olduğundan belə bir qənaətə gəlmək olur ki, qədim «Halay»lar və müasir «Halay»lar melodik struktur cəhətdən, ənənənəvi mərasimin keçirilməsi baxımından eyni oxşar prinsipləri hal-hazırda da özündə daşımaqdadır. Bu baxımdan «Halay»lar «Yallı» rəqsləri ilə də müqayisə oluna bilir. I-II minilliyə (e.ə.) aid olan «Yallı» rəqsləri [22.s.8] bir yallıbaşı tərəfindən icra olunduğu halda «Halay»larda iki dəstəyə bölünmüş deyişən qrupların hər birinin ayrı-ayrılıqda halaybaşçısı adlanan rəhbəri mövcud olmuşdur. Buna görə də sözlə ifa olunan «Yallı»lar poetik məzmun və melodik cəhətdən «Halay»lardan bir o qədər də fərqlənmir. Lakin, «Halay»larda fərqli cəhət ondan ibarət olur ki, iki dəstəyə bölünmüş «Halay» qrupları poetik və melodik xüsusiyyətlərin vəhdətini öz ifalarında nümayiş etdirərkən burdon, polifonik səsaltı faktura elementləri meydana çıxır. Azərbaycanın Lənkaran-Astara bölgəsi «Halay» rəqs mahnılarının araşdırması onu göstərdi ki, «Halay» mahnıları tarixi inkişafı dövründə müxtəlif həyat hadi- sələrindən, tarixi proseslərdən bəhrələnərək inkişafa səbəb olmuş- dur. Bu «Halay» rəqs mahnılarının məzmunu dövrü hadisələrdən asılı olaraq inkişaf etmiş, inkişaf edir və etməkdədir desək yanıl- marıq. Zənnimizcə «Halay» rəqs mahnılarının məzmununda tarixi şəraitin dəyişməsi çox mühüm rol oynamışdır. Bu mahnılar həm də qədim və müasir dövrün toy, bayram və s. mərasimlərində tarixi prosesin daşıyıcısı olmuşdur. Bu proseslər bir daha göstərir ki, tarixi dövrlərin müxtəlif formasiyalarında «Halay» rəqs mahnıları həm mövcud olmuş, həm də interaktiv, eksponsiv xarakter daşımış- dır. Bu baxımdan cənub bölgəsinin «Halay» rəqs mahnıları Azər- baycan xalqının mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissələrindən biridir. Yüklə 15,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|