Microsoft Word Rovs?n-dissertasiya doc

28 

 

 

 

 

 

Şə

kil 4. Qala gölünün sxematik geoloji xəritəsi. 

 

---

29 

 

 

 

Qala gölünün su balansı  

                                                                                                                  Cədvəl 5. 

   Suyun gəlir elementləri 

Həcmi 

l/s 

Ümumi 

balansdan 

%-lə 

Suyun çıxışı 

Həcm 

l/s 

Ümumi 

balansdan 

%-lə 

 

Atmosfer yağıntıları 

7.93 

2

1.3 

Gölün  su  sət-

hindən  buxar-

lanması 

38.05 

100 

 

Göl  hövzəsinə  düşən 

atmosfer 

yağıntılarından 

gölə 

axın 

23.78 

64.1 

  

  

  

 

 

Qrunt sularının axını 

0.13 

0.4 

 

  

 

 

Təzyiqli  lay  sularının 

gölə axını 

1.25 

3.4 

  

  

  

 

 

Neft və sənaye sularının 

gölə axını 

4.00 

10.8 

  

  

  

 

 

Cəmi 

37.09 

100 

  

  

38.05 

100 

 

         Qala  gölünün  hidroloji  şəraiti:  Regional  hidrogeoloji  şərait  baxımından 

tədqiqat  sahəsi  Şərqi  Abşeron  sinklinoriumunun  şərqində  yerləşir.  Ərazidə  qrunt 

sularının yatma dərinlikləri 0.0-0.2 m-dən 10-20 m intervalında yerləşir. 

  Gölün sahili boyu qrunt suları 0-5 m, kənarlarında isə 5-10 m və daha dərində 

yatırlar.  Qala  gölünün  şimal-şərq  hissəsində  X  valın  yaşlı  qumdaşı  və  qumlarla 

ə

laqədar  qrunt  sularının  ümumi  minerallaşma  dərəcəsi  1-3  q/l  intervalında 

dəyişməklə Qala kəndinin əhalisinin məişət, suvarma və digər məqsədlər üçün su 

təminatında geniş istifadə olunur. Su təminatı məqsədilə istifadə olunan ovdan və 

quyuların  50-yə  yaxını  bilavasitə  gölün  şimal-şərq  sahilindən  30-60  m  məsafədə 

yerləşmişdir. Hal-hazırda qeyd edilən ovdan və quyuların bir hissəsi öz fəaliyyətini 

dayandırmışdır. 

 Göldə  su  səviyyəsinin  yüksəlməsi  ilə  əlaqədar  yaxında  yerləşən  ovdanların 

suyunun  hidrokimyəvi  tərkibi  dəyişmiş,  suyun  duzluluğunun  yüksəlməsi 

intensivləşmişdir.  Bunların  nəticəsi  olaraq  bir  çox  ovdanlar  yararsız  vəziyyətə 

düşmüşdür. 

  Gölün digər ətrafında yerləşən, xüsusən də Abşeron yaşlı süxurlarla əlaqədar 

olan qrunt sularının ümumi minerallaşma dərəcəsi 10-20 q/l və daha çoxdur. 

  Aparılmış  hidrogeoloji  tədqiqatların  nəticəsi,  göl  ətrafında  Xəzər  və  X  valın 

yaşlı  çöküntülərlə  əlaqədar  olan  qrunt  suları  axınının  gölə  doğru  istiqamətləndiyi 

müəyyən  olunmuşdur  (cizgi  3).  Bu  axının  orta  illik  həcmi  4000  m

3

 (0.13  l/san) 

olmaqla  gölün  su  balansında  cüzi  rol  oynayır.  Sulu  horizontların  süzülmə 

ə

msalının maksimum həddinin 0.1-2.0 m/gün civarında dəyişməsi bu fikri bir daha 

təsdiqləyir. 

---

30 

 

 

   

  1.6.Abşeron yarımadası göllərinin neftşlam və radioaktiv tullantılarla 

çirklənməsi (Qala gölü timsalında). 

Neftli ərazilərdən götürülmüş qrunt nümunələri xloroform, benzol, spirt-benzol 

və  toluol  kimi  həlledicilərdə  ekstraksiya  olunmuşdur.  Analizin  nəticələri 

göstərmişdir  ki,  qruntların  tərkibində  neft  məhsullarının  miqdarı  2.3-4.7%  təşkil 

edir (cədvəl 6). 

 

Qrunt nümunələrində neft məhsullarının miqdarı  

                                                                                                Cədvəl 6. 

Sıra 

sayı 

  

Analizin adı 

Quru qalığa 

görə, %-lə 

Xüsusi çəkisi, 

q/sm.kub 

1 

Üzvi hissə/neft məhsulları 

4.7 

2.2 

2 

Üzvi hissə/neft məhsulları 

1.1 

2.4 

3 

Üzvi hissə/neft məhsulları 

2.3 

2.3 

     

   Radioloji  monitorinq:  Qala  gölünün  ətrafının  10-20 m  enində  radioloji 

monitorinqi və bütün göl ətrafı zolaqda dozimetrik ölçmələr nəticəsində müəyyən 

olunmuşdur  ki,  gölün  şimal-qərb  sahilində  bəzi  nöqtələrdə  qamma  şüalanmanın 

ekvivalent  doza  gücü  0,3-0,7 mkR/saat  intervalındadır.  Bu  adi  fon  səviyyəsindən 

yüksəkdir.  Çirklənmə  lokal  xarakter  daşıyır.  Gölün  ətrafındakı  digər  sahələrdə 

qamma şüalanmanın ekvivalent doza gücü adi fon səviyyəsinə uyğun olaraq 0,06-

0,14 mkR/saat  intervalındadır.  Nümunələrin  götürüldüyü  nöqtələr  ərazinin 

sxematik planında göstərilmişdir (şəkil 5 a,b). 

  Qala gölünün ətrafında qamma-şüalanma fonunun tədqiqi nəticələri 

   Analiz  nəticəsində  müəyyən  olunmuşdur  ki,  bu  nümunələrin  tərkibində 

yalnız təbii radionuklidlər mövcuddur. 

  Qala gölünün və onun ətrafının müşahidəsi zamanı  müəyyən olundu ki, gölün 

neftlə çirklənmiş 6 ha ərazisi (şimal hissəsi) tullantılardan təmizlənmədən kənardan 

torpaq  daşımaqla  doldurulmuş  və  hamarlanmışdır.  Həmin  sahil  zolağında 

yaşıllaşdırma  işlərinin  həyata  keçirilməsi  nəzərdə  tutulur.  Fikrimizcə,  bu  cür 

ə

razilərdə ekoloji bərpa işlərinin aparılması layihələri təkmilləşdirilməlidir. Hesab 

edirik ki,  Qala gölündə və  onun  ətrafının ekoloji bərpası layihəsinin  mərhələlərlə 

icrasına  elmi  əsaslarla  ciddi  nəzarət  edilməlidir.  Ona  görə  də  Abşeron 

yarımadasındakı  göllərin  ekoloji  bərpası  ilə  əlaqədar  layihələrin  işlənilməsində 

aşağıda şərh olunan mərhələlərin nəzərə alınmasını məqsədyönlü hesab edirik. 

 

Ş

ə

kil 5. 

---