Microsoft Word Rovs?n-dissertasiya doc
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Böyük şor gölü
20
elementlərə aid edilir. Abşerоn yarımadasında kənd yerlərinin inkişafı və ekоlоji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasından ötrü Azərbaycan höküməti sоn illər bir sıra muhum addımlar atmışdır. Əhalinin içməli suya, təbii qaza оlan tələbatını ödəmək üçün layihələr və prоqramlar işlənilmiş və 2008-ci ildə bu işlər başa çatdırılacaqdır. Bütün kəndlərdə və qəsəbələrdə infrastruktur оbyektlərinin (yоlların, rabitə оbyektlərinin, məktəblərin, xəstəxanaların, turizm оbyektlərinin) bərpası, yenilərinin inşası həyata kecirilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 28 sentyabr 2006-cı il tarixli sərəncamı ilə Abşerоn yarımadasında ekоlоji mühitin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə qəbul edilmiş prоqram neftlə çirklənmiş tоrpaqların təmizlənməsi ilə yanaşı digər sənaye və məişət tullantılarının emalı və utilizasiyasını, sağlamlıq оbyektlərinin (xəstəxana, sanatоriya-kurоrt) inşasını, yaşıllaşdırma işlərinin aparılmasını və s. nəzərdə tutur. 1.5.Abşeron yarımadasının təbii və süni göllərinin ekoloji vəziyyəti. Abşeron yarımadasında ümumi sahəsi 3325 ha qədər olan 200-dən artıq göl mövcuddur. Bu göllərə il ərzində 41,5 mln. m 3 müxtəlif tərkibli çirkab suları axıdılır. Suların tərkibində neft məhsullarının, ağır metalların və digər zəhərli maddələrin qatılığı yol verilən normadan dəfələrlə çox olduğundan göllərin dib çöküntülərində radionuklidlərin artması müşahidə olunur. Təsərrüfat-məişət tullantı sularının da göllərə və ətraf ərazilərə axıdılması Abşeron yarımadasında kəskin olan ekoloji vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. Ekoloji problemlərin həll edilməsi məqsədilə ETSN tərəfindən digər layihələrlə birlikdə, «Abşeron yarımadasında yerləşən göllərin və digər sututarların ekoloji vəziyyətinin sağlamlaşdırılması» layihəsi də işlənib hazırlanmışdır. Lakin təhlil göstərir ki, bu tədqiqatların tam həyata keçirilməsi bir sıra təşkilati və maliyyə problemləri ilə bağlıdır. Ona görə də yarımadadakı bütün göllərə dair ekoloji, geoloji-morfoloji və digər tədqiqat işləri başa çatdırılmamışdır. XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq insan və ətraf mühit, təbiət və cəmiyyət arasında yaranan ekoloji gərginliklər ekologiya terminini daha geniş anlamda gündəmə gətirmişdi. Alimlərin hesablamalarına görə insan cəmiyyəti təşəkkül tapandan bəri meşələrin üçdə ikisi qırılmış, minlərlə bitki və heyvan növləri məhv edilmiş, 10 milyard ton oksigen ehtiyatı azalmış, 200 milyon hektardan çox əkin sahəsi yararsız hala düşmüş, yerüstü və yeraltı su ehtiyatları çirklənmə prosesinə məruz qalmışdır. XXI əsrə qədəm qoyduğumuz bir vaxtda hər gün 44 ha torpağın münbitliyi, bir heyvan və bitki növü itir, 28 ha meşə məhv olur. Ətraf mühitin çirkləndirilməsi insan sağlamlığı üçün önəmli yer tutan su, hava və torpağın tərkibinin dəyişməsinə səbəb olur. Bütün təbii sular bir-birilə sıx surətdə əlaqəli olmaqla yerin vahid su örtüyünü-hidrosferi əmələ gətirir. Sənayenin sürətlə inkişafı və əhalinin artması ilə ə laqədar olaraq halhazırda dünyada içməli su problemi və onun çirklənmədən mühafizəsi məsələsi kəskin şəkil almışdır. 21
BMT-nin Baş Asambleyasının XXXV qurultayında elan olunmuşdur ki, halhazırda planetin 1 milyarddan çox əhalisi keyfiyyətli su qıtlığından əziyyət çəkir. Yerüstü və yeraltı su ehtiyatlarının çirklənməsi Azərbaycan Respublikasının Abşeron yarımadası üçün də olduqca xarakterikdir. Sənaye sahələrinin (xüsusilə də neft sənayesinin) sürətli inkişafı, məişət və kommunal mənşəli tullantıların mütəmadi olaraq artması yarımada ərazisində təbii və süni şəraitlərdə formalaşmış sututarların ekoloji və hidrogeoloji-ekoloji şəraitinin olduqca mürəkkəbləşməsinə gətirib çıxarmışdır. Yarımadanın hidroloji şəbəkəsi Sumqayıt və Ceyrankeçməz çaylarından (aşağı axarlarından), 200-dən çox irili-xırdalı duzlu göllərdən, həmçinin Ceyranbatan su anbarından, Abşeron magistral kanalından ibarətdir. Abşeron yarınmadası, demək olar ki, bütün texnogen təsirlərin cəmləşdiyi poliqona bənzəyir. Hal-hazırda bu ərazidə elə bir göl və ya su hövzəsi yoxdur ki, texnogen təsirə məruz qalmasın. Son 50-60 ildə Abşeron yarımadasının göllərində ekoloji vəziyyət kəskin surətdə dəyişməkdədir. Bu, yarımada ərazisində neft sənayesinin inkişafı ilə bağlı olaraq buruq quyularının sularının, mədənlərin neftli axınlarının və təsərrüfat axınlarının artması ilə bağlıdır. Son 20 ildə Xəzər dənizində su səviyyəsinin yüksəlməsi də göllərin ekoloji şə raitinə və hidroloji rejiminə təsir göstərmişdir. Belə ki, göllərin sahələri artmış, suların tərkibində neft məhsullarının, fenolların, səthi aktiv maddələrin, ağır metalların və digər zərərli maddələrin qatılığı buraxıla bilən həddən dəfələrlə çoxalmışdır. Dib çöküntülərində radionuklidlərin artması və suda həll olmuş oksigenin azalması təhlükəsi mövcuddur. Abşeron yarımadası göllərinə aid müxtəlif illərdə ayrı-ayrı mütəxəssislər tərəfindən müəyyən məlumatlar nəşr olunsa da yarımadanın gölləri yaxın illərə kimi kompleks şəkildə tədqiq olunmamışdır. Son 100 ildə və xüsusən də son on illikdə göl hövzələrinə antropogen təsirlər artmışdır. Bu təsirlərin nəticəsində göllərin həm morfoloji xüsusiyyətləri və həm də hidrofiziki-biokimyəvi xassələri dəyişmişdir. Yarımada gölləri axarsız, əsasən dayaz, suları şortəhər və həll olmuş duzlarla ifrat dərəcədə doymuş, əksəri yayda quruyaraq dibinə duz çökdürmə xassələrinə malikdirlər. Yarımadada göllərin ehtiyatlarını onların su kütləsi, çalarlarına çökən duzlar və zaman-zaman toplanan dib çöküntüləri təşkil edir. Abşeron yarımadasının daxili su hövzələrinin geoekoloji vəziyyəti ilə əlaqədar problemləri və respublika iqtisadiyyatı üçün onların törədə biləcəyi təhlükəni hərtərəfli təsəvvür etmək məqsədilə ekoloji cəhətdən daha çox təhlükəli hesab edilən su hövzələrinin vəziyyətinin yığcam şəkildə təsvirini verməyi məqsədə-müvafiq hesab edirik. Böyük şor gölü Abşeron yarımadasının mərkəzində, dəniz səviyyəsindən 4 m yüksəklikdə yerləşir. Gölün səthinin sahəsi 1300 ha, suyunun həcmi 47,3 mln.m 3 -
həddindən artıq çirklənmiş və minerallaşmışdır (120 q/l). Yaxınlıqda yerləşən müəssisələrin və yaşayış məntəqələrinin tullantı suları bu gölə axıdılır. Gölə il ərzində daxil olan çirkab sularının həcmi 8614 min.m 3 təşkil Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|