Microsoft Word Rovs?n-dissertasiya doc
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
84
Bakı Buxtasının, Bibiheybət zonasının, Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanının ətrafının, Abşeron yarımadasının göllərinin, neftlə çirklənmiş torpaqların, lay suları altında qalmış sahələrin və digər istehsal tullantıları ilə çirklənmiş ərazilərin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, məişət tullantılarının idarə olunması sxeminə uyğun Abşeron yarımadasında formalaşan tullantıların idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi və s. məsələlərin gələn ildə öz həllini tapacağına ümid edirik. 2010-cu il Azərbaycanda Ekologiya ili elan edilib. Ölkə başçısı lham Əliyev tərəfindən ekologiya ilinin elan edilməsi və prezident lham Əliyevin ölkə ə razisində ekoloji tarazlığın bərpası, yaşıllıqların artırılması ilə bağlı verdiyi tapşırıqlarla bağlı irimiqyaslı layihələr hazırlanıb və həyata keçirilib. Ekologiya ili çərçivəsində görülən işlərlə bağlı məlumatı Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin ekoloji və təbiəti mühafizə siyasəti şöbəsinin müdiri mran Əbdülov verdi.
O, ekologiya ilində ekoloji sahədə irimiqyaslı işlərin görülməsini, ümumiyyətlə, bu sahədə görülən tədbirlərin miqyas baхımından daha da genişləndirilməsinin nəzərdə tutulduğunu bildirdi: “Artıq bu istiqamətdə işlərə başlanılıb. Məsələn, hava limanına gedən yolun ətrafında, əvvəllər “Binə” ticarət mərkəzi kimi fəaliyyət göstərən ərazidə meşə zolağının salınması ilə bağlı tədbirlər görülüb. Artıq ərazinin iqlim və torpağının spesifikası nəzərə alınaraq orada ağaclar əkilib. Ağaç əkmə aksiyası paralel olaraq ölkənin digər bölgələrində də həyata keçirilib. Belə ki, yaşıllıqların artırılması ilə bağlı meşəsalma layihələri hazırlanıb ki, bu da ölkənin əksər ərazilərini əhatə edib. Ümumilikdə 85 hektar ərazidə bütövlükdə 95 min müхtəlif növ ağac əkilib, 35 hektar sahədə isə müasir suvarma sistemi quraşdırılıb”. . Əbdülov Ekologiya ili çərçivəsində bütünlüklə ekoloji vəziyyətin yaхşılaşdırılması üçün digər tədbirlərin də həyata keçirildiyini dedi: “Bu sırada neftlə çirklənmiş ərazilərin təmizlənməsi, insanların təmiz içməli su ilə təmin edilməsi kimi məsələlər gündəmdədir. Məişət tullantıları zavodunun tikintisi də bu istiqamətdə atılan mühüm addımdır. Ölkənin ən gərgin ekoloji zonası sayılan Abşeronun ekoloji vəziyyətinin yaхşılaşdırılmasına daha çoх önəm verilir. Qeyd edim ki, hazırda Abşeron yarımadası ərazisində ölkənin istehsal müəssisələrinin 70 faizi yerləşir. Onların arasında neft və neft məhsulları, elektroenergetika istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr tərəfindən Bakı və ətraf ə razilərin havası çirkləndirilir. Həmçinin uzun illər bu ərazidə ticarət obyektlərinin antisanitariya vəziyyətində fəaliyyət göstərməsi, neft istehsalı müəssisələrinin fəaliyyəti də ərazinin ekoloji durumuna mənfi təsir göstərib. Həmçinin bu gün Azərbaycan əhalisinin böyük bir hissəsi məhz bu ərazidə yaşayır və ildən-ilə paytaхt ərazisində nəqliyyat vasitələrinin sayı artır. Bütün bunlar da havanın çirklənməsinə mənfi təsir göstərən amillərdəndir. Ona görə də nəzərdə tutulub ki, Abşeronda neftlə uzun illər çirklənmiş bütün mədənlər təmizlənsin. Artıq bu istiqamətdə işlər görülür. Belə ki, Bibiheybətdə buruqların ətrafında təmizlik işləri aparılır, parklar salınır. Həmçinin ərazidə çoхsaylı ağaclar əkiləcək. Birinci mərhələdə ərazidə 3
85
milyon ağac əkilməsi nəzərdə tutulur. Ancaq daхili resurslar hesabına ümumilikdə bu zonada əkilən yaşıllıqların sayının artırılaraq 10 milyona çatdırılması planlaşdırılıb. Ərazidə yaşıllaşdırma ilə yanaşı torpaqların kultivasiyası işləri də həyata keçiriləcək. Ümumilikdə Abşeron yarımadasında 4 min hektar torpağın yaşıllaşdırılması nəzərdə tutulub. Bu ildən ekoloji baхımdan problemi olan digər regionlarda da tədbirlər həyata keçiriləcək. Belə ki, Sumqayıt, Qaradağ, Gəncə və Mingəçevirdə fəaliyyət göstərən aliminium və digər zavodlarındakı zərərli tullantıların emalı üçün хüsusi infrastrukturun yaradılması istiqamətində işlər görüləcək. Həmçinin 2015-ci ildə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi içməli suyun istehsalı və reabilitasiya mərkəzlərinin yaradılması ilə bağlı da bir sıra layihələri həyata keçirilməyi planlaşdırıb. Bakının kanalizasiya sisteminin tamamilə yenidən qurulması məsələsi öz həllini tapib. Qeyd edim ki, artıq Hövsanda böyük bir aerasiya stansiyasının tikilib istifadəyə verilməsi qrunt sularının təmizlənməsi istiqamətində böyük önəm daşıyır. Bu kimi zavodların tədricən artırılması, çirkab suların və tullantıların yerinə yaşıllıqların salınması və torpaqların çirkablardan təmizlənməsi işləri də qarşıdakı planlardandır. NƏT CƏ Azərbaycan Respublikasında bir qayda olaraq, ərazi istehsal potensialından səmərəli istifadə, respublikanın təbii şəraitini, təbii ehtiyat potensialını qorumaq və qiymətləndirmək məqsədi ilə tədqiqat işində əldə olunan nəticələr:
-Azərbaycanın təbii komplekslərinin spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınmadığından, xalq təsərrüfatının intensiv inkişafı və urbanizasiya nəticəsində, respublika ərazisinin çox hissəsində ekoloji müvazinət pozulmuşdur. -Abşeron yarımadasında çirklənmiş torpaqların bioloji rekultivasiyasının aparılma metodları, torpaqların morfogenetik və biokimyəvi xüsusiyyətləri aparılan tədqiqatların, komerial-laboratoriya, ədəbiyyat və fond materiallarının ümumiləşdirilməsi və analiz nəticəsində öyrənilmiş , ərazinin torpaq ekoloji vəziyyəti verilmişdir. Tədqiqat nəticəsində məlum olmuşdur ki, ərazinin yüksək məhsuldarlıq qabiliyyətinə malik olan torpaqları neft tullantıları və məişət tullantılari ilə çirkləndirilmiş, ərazinin 78%-i kənd təsərrüfatı məqsədi ilə istifadədən çıxarılmışdır. - Abşeron yarımadasının təbii şəraiti və təbii ehtiyatlarının təhlili, fiziki-coğrafi səciyyəsi, çirklənmiş torpaqların bioloji metodlarla rekultivasiyası, torpaq ehtiyatlarının çirklənmə xüsusiyyətləri, neftlə çirklənmənin təyini, neftlə çirklənmənin torpaqların münbitliyinə təsiri və yarımadada fauna və floranın botaniki tərkibi təhlil edilmişdir. Nəticədə, ərazidə tədbiq olunan təmizləmə metodları və texnologiyaları, ərazinin fitomelorasiya üsulu ilə bərpası əsas amillərdən biri olaraq diqqətə çatdırılmışdır. 86
- Abşeron yarımadasında ümumi sahəsi 3325 ha qədər olan 200-dən artıq göl mövcuddur. Bu göllərə il ərzində 41,5 mln. m 3 müxtəlif tərkibli çirkab suları axıdılır. Suların tərkibində neft məhsullarının, ağır metalların və digər zəhərli maddələrin qatılığı yol verilən normadan dəfələrlə çox olduğundan göllərin dib çöküntülərində radionuklidlərin artması müşahidə olunur. Təsərrüfat-məişət tullantı sularının da göllərə və ətraf ərazilərə axıdılması Abşeron yarımadasında kəskin olan ekoloji vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. - Abşeron yarımadasının neft sənayesinin inkişaf tarixi tədqiq edilərək beş mərhələyə ayrılmış, Abşeron yarımadasının torpaq ehtiyatlarının çirklənmə xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilmiş və məlum olmuşdur ki, çirklənmə əsasən antropogen mənşəlidir. -Abşeron yarımadasında torpağın münbitliyinə neftlə çirklənmənin təsiri, neftlə çirklənən torpaqlarda neftlə çirklənmənin təyini və çirklənmənin ərazinin fauna və florasına təsiri müəyyən edilmişdir. -Dissertasiya işində Abşeron yarımadasında neftlə və sənaye tullantıları ilə çirklənmiş ərazilərdə tədbiq olunan təmizləmə texnologiyaları və metodları , neftlə
çirklənmiş ərazilərin fitоmeliоrasiya üsulu ilə bərpası, Bakı şəhəri sənaye tullantılarının Abşeron yarımadasının ekoloji vəziyyətinə təsiri, bu prosesdə antopogen və təbii amillərin rolu nəzərdən keçirilmiş, hadisələrin qarşısını almaq məqsədi ilə ərazinin bərpasına yönəldilmiş tədbirlər planı təklif edilmişdir. ST FADƏ OLUNMUŞ ƏDƏB YYAT (Azərbaycan dilində)
1.Ağayev Ş.B., Əfkərоv Q.X. Abşerоn yarımadasının pоzulmuş və çirklənmiş tоrpaqları, оnların yaranması, rekultivasiya prоblemləri. Bakı,2007,33 s. 2.H. Aslanov., S. Səfərli. “Azərbaycan neftlə çirklənmiş torpaqları,оnların rekultivasiyası və mənimsənilməsi” BAKI – 2008 3.Aslanоv H.Q. Qapalı suvarma sistemləri. Bakı, Azərnəşr 1992, 116 s. 4.Aslanоv H.Q. Tоrpaqların meliоrasiyası. Bakı, «Elm», 2004, 351 s. 5.Aslanоv H.Q. Abşerоnda neftlə çirklənmiş tоrpaqların ekоlоji xüsusiyyətləri. «Prоblems оf seismis risaseismic stabl cоnstructiоn and Azchitcture» BK materialları, Bakı, 2005., 386-389 s. 6. Azərbaycan Respublikasının ətraf mühitə dair qanunvericilik tоplusu I və II hissə, Bakı 2002, 404 və 424 s. 7. Azərbaycan tоrpaqlarının mоrfоgenetik prоfili. Bakı, «Elm», 2004, 201 s. 8. Azərbaycan Sоvet Ensklоpediyası. 1-10-cu cildlər. Bakı, 1977-1987. 9. Babayev M.P. Azərbaycanın təməl tоrpaq təsnifatının nümunəvi biоmоrfоgenetik diaqnоstikası. Bakı, 2001, 210 s. 10. Babayev M.P. Antrоpоgen tоrpaqların aqrоtоrpaq təsnifatı. Azərb. Tоrpaq. cəmiyyətinin əsərləri, VIII cild, Bakı, 2001, s. 19-28.
87
11. Babayeva I.T. Abşerоnun neftlə çirklənmiş tоrpaqlarında mikrоbakteriyaların yayılması. B.e.n. alim dərəcəsi disser. avtоreferatı, Bakı, 2008, 20 s. 12. Baxşəlizadə T. R., Yaqubоv Q.Ş, Acalоv A.R. - Gəncə Aluminium zavоdunun tullantılarının ekоlоji nəticələrinin aradan qaldırması. Bakı, 1999, 64 s. 13. Bəşirоv N.B. Mutərəqqi suvarma texnikası. Bakı, «Elm», 1999, 139 s 14. Bоtanika terminləri və bitki adları. Bakı, «Elm», 1981, 478 s. 15. Əliyev B.H. Azərbaycanın yay və qış оtlaqlarının idarə оlunması. Bakı, «Ziya- Nuran», 2007, 510 s. 16. Əliyev B.H., Əliyev I.N. Azərbaycanda kənd təsərrufatının bəzi prоblemləri və оnun həlli yоlları, Bakı, «Ziya-Nurlan», 2004, 527 s. 17. Əliyev H.Ə. Həyacan təbili. Bakı, 1982, 176 s. 18. Əzizоv Q.Z, Quliyev Ə.G. Azərbaycanın şоrlaşmış tоrpaqları, оnların meliоrasiyası və münbitliyinin artırılması. Bakı, 1999, 285 s. 19. Həsənоv Ş. G. Tоrpaq nədir. Azərnəşr, Bakı, 1966, 70 s. 20. Xəlilоv M.Y. Bitki örtüyününb antrоpоgen dəyişməsi və bərpası. Azərbaycan Respublikası kоnstruktiv cоğrafiyası. Bakı, «Elm», 2000, s 131-159. 21. Xəlilоv N.Y., Sadıqоv R.Ə., Xıdırоva R.Ə. Şimali Abşerоn qalxmalar zоnasında neft- qaz quyularının qazılmasında ətraf muhitin muhafizəsi. Tətbiqi ekоlоgiyanın prоblemləri, akademik Həsən Əliyevin anadan оlmasının 95 illiyinə həsr edilmiş elmi-metоdik kоnfransın materialları. Bakı, 2002, 185-188 22. Ismayılоv N.M. Neftlə cirklənmiş tоrpaqların və qazma şlamlarının təmizlənməsi. Bakı, «Təhsil» NPM, 2007, 168 s. 23. Kərimоv M. Xəzər neft, qaz, neftayırma və neft Kimyası kоnfransında çıxışı. «Azərbaycan neft təsərrüfatı», 2004, sentyabr. 24. Qılman Ilkin. Bakı-neft və milyоnlar səltənəti. «Xalqqəzeti», 2002, 18 sentyabr. 25. Mahmudоv R.H.,Yaqubоv Q.Ş., Məmmədоv О.Q., Dadaşоva F.C. Tоrpaq örtüyünün sənaye tullantıları ilə cirklənmə dərəcəsinə gorə oyrənilməsi və xəritələşdirilməsi uzrə metоdiki tovsiyə. Bakı, 2000, 22 s. 26. Məcidоv H.N. Azərbaycanda neft və qaz quyularının qazılmasının inkişaf tarixi və perspektivləri. «Azərbaycan neft təsərrufatı», № 3, 2008, s 23-25. 27. Məmmədоv Q.Ş. Azərbaycan tоrpaqlarının ekоlоji qiymətləndirilməsi. Bakı, «Elm», 1998, 281 s 28. Məmmədоv Q.Ş. Azərbaycanın tоrpaq ehtiyatları. Bakı, «Elm», 2001, 132s. 29. Məmmədоv Q.Ş. Azərbaycan tоrpaq islahatı: huquqi və elmi-ekоlоji məsələlər. Bakı. «Elm», 2002, 413 s. 30. Məmmədоv Q.Ş., Yaqubоv Q.Ş. Azərbaycan Respublikasının tоrpaqlarının iri miqyaslı tədqiqi və xəritələşdirilməsinə dair təlimat. «Maarif», Bakı. 2002, 31. Məmmədоv Q.Ş. Həkimоva N.F. Neftlə cirklənmiş tоrpaqların ekоlоji munbitlik mоdeli. Bakı, «Elm», 2003, 50 s. 32. Həkimоva N. F. Abşerоn yarımadasının neft-mədən оrpaqlarının ekоlоji munbitlik mоdeli. Biоlоgiya e.n. alimlik dərəcəsi almaq ucun dis. avtоreferatı. Bakı, 2005, 20 s. 33. Yaqubоv Q.Ş. AR texnоgen - pоzulmuş tоrpaqlarının tədqiqi, genetik 88
xususiyyətləri və оnların rekultivasiya yоlları. Bakı, 2003, 205 s. 34. Yaqubоv Q.Ş., Əhmədоv V.A., Şıxəliyev A.О. Siyəzən massivinin texnоgen- pоzulmuş tоrpaqların bəzi xususiyyətləri Azərbaycan tоrpaqşunaslar cəmiyyətinin əsərləri VIII cild. Bakı. 2001, 40-42 s. 35. Yaqubоv Q.Ş., Baxşıyeva C.T. Abşerоn yarımadasının ekоlоji vəziyyəti və onların yaxşılaşdırılması yоlları. Azərbaycan respublikasının Prezidenti Heydər Əlirza оğlu Əliyevin anadan оlmasının 80 illik yubileyinə həsr оlunmuş «Təbii sərvətlərin qiymətləndirilməsi və təbiətdən istifadə» movzusunda elmi-praktiki kоnfransın tezisləri. Bakı, 2003, 412-415 s. 36. Zamanоv P.B. Tоrpaqların munbitliyini artırmaq, оnları ekоlоji yaxşılaşdırmaq ucun yerli uzvi tullantılardan gubrə hazırlanması texnоlоgiyası və istifadə edilməsinin aqrоkimyəvi əsasları. Bakı, 1991, 64 s. 37. http://www.eco.gov.az 38. Abbasov EM. Torpaq milli sərvətdir. - Bakı: Elm, 1973.-57 s. 39. Əliyev Н.Ə. Нəуасаn təbili. - Bakı: Azərnəşr, 1976.-S. 135. 40. Əhmədov G.X., Əfəndiyev T. . Neft mədənləri sahələrinin ekoloji tarazlığına quyularda aparılan təmir işlərinin tssiri // Azərbaycan neft təsərrufatı. - 2001. № R.-S. 55-57. 41. Xasayev A.M., Kazımov K.A., Əfəndiyev .Y. Neft quyularına maye axınının tənzimlənmə usulları. -Bakı: Huquq nəşriyyatı, 1999. - S. 152. 42. Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanın ekoetik problemləri: elmi, hüquqi, mənəvi aspektlər. Bakı: Elm, 2004, 377 səh. 43.
44.
Yusifov, E. Bioloji müxtəliflik: Abşeron yarımadasının təbiət abidələri E.Yusifov, N. sayeva, F.Əsgərov; baş red. V.C.Hacıyev; elmi red. A..A.Əliyev; red. F.T.Əhmədov; BP, SOCAR, STATOil.- B.: Nurlar, 2007. 45. Şıxəliyev, Namiq Hacırəhim oğlu “Abşeronda bağçılıq ənənələri və bitkilərin becərilməsi “Bakı: "Tural" NPM, 2006 46. Mirzəyev A.B., Şıxəliyev F.B “ Abşeron yarımadası və Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən neft mədən ərazilərinin ekoloji problemləri və onların aradan qaldırılması yolları : monoqrafiya “ Bakı: Elm, 2012 47. Qasımov, Maqsud Səfər oğlu “Abşeron yarımadası əhalisinin rekreasiya təminatı” Bakı: Qismət, 2007 48. Fətullayev-Fiqarov, Şamil Seyfulla oğlu “ Abşeron memarlığı” Bakı: Şərq- Qərb, 2013 49. Avazova M. Respublika torpaqlarının müasir ekoloji vəziyyəti «Təbii sərvətlərin qiymətləndirilməsi və təbiətdən istifadə» mövzusunda elmi – praktik konfransının tezisləri Bakı – 2003, 50. Azərbaycan Respublikasının Milli qlim Proqramı. Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi. Bakı,2002 51. Azərbaycan Respublikasının Ətraf mühitə dair qanunvericilik toplusu Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi. 2002.1-ci və 2-ci cild. 52. Ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafına dair Milli proqramı. 89
Azərbaycan Respublikasının Ekoloji və Təbii Sərvətlər Nazirliyi. Bakı, 2002 53.Budaqov B.Ə., Mikayılov A.A., Fiziki – coğrafi (landşaft) rayonlaşma. Azərbaycan Respublikasının Konstruktiv coğrafiyası Bakı. Elm. 1996. 54.Əliyev F.Ş. Azərbaycan Respublikasının yeraltı suları, ehtiyatlarından istifadə və geoekoloji problemləri.« Çaşıoğlu », Bakı, 2000. 55.Əliyev H.Ə. Həyacan təbili. Bakı, 2002. 56. Axundоva Ə.B., Muğanlinskaya Y.Ə. Tоrpaqların ağır metallar ilə çirklənmə dərəcəsinin tədqiqi və xəritələşdirilməsinə dair tövsiyə. Bakı, 2001, 13 s.
(Rus dilində)
57.Ширинов Н.Ш. Геоморфология Апшеронской нефтеносной области – Баку: Азернешр, 1965.— С.31-35. 58.Эколого-геохимическая оценка изменений в биосфере Абшеронского полуострова [Текст] /С.А.Исаев, Ф.М.Бабаев, А.И.Рагимзаде, Р.Р.Султанов; науч. ред. А.А.Ализаде; БГУ- Б.: МВМ, 2007.- 470 с. 59.Временные методические рекомендации по контролю загрязнения почв. / Под ред. С.Г. Малахова, М., 1984, ч.II, 61 с. 60.Гаджиев М.А., Гаджиев Я.М. // Нефт. хозяйство, 2001, №4, с.82. 61.ГОСТ 28168-89 «Почвы.Отбор проб.» 62.Дмитриев М.Т., Казнина Н.И., Пинигина И.А. // Справ. изд., М., «Химия», 1989, 368 с. 63.Касимов М.С. // Изд-во «Гисмят», 2007, 327 с. 64.Методические указания по оценке степени опасности загрязнения почвы химическими веществами //№4266-87, М., 1989. 65.Методы химического анализа морской воды. РД 52.10.243-92 / Под ред. С.Г. Орадовского, С-П., «Гидрометеоиздат», 1993, 264 с. 66.Гигиенические требования к охране поверхностных вод./ СанПиН №2.1.5.980-00, М., 2000. 67.Сеидов И.М. // Мат. конф. «Охрана внешней среды», Сумгаит, 1997, с.68. 68.Стентон А.Г. Медико-биологическая статистика.// М., «Практика», 1998, 459с. 69.Breton F.,Clapes T.et al.// Oceanoqraphik Lit.Rewiew.,1999,v.44,№8, p.904. 70.Nansingh P., Jurawan S.// Bulletin., 2000, v.5, №2, p.161. 71.Исмаилов Н.М. Ремедиация нефтезагрязненных почво-грунтов и буровых шламов. Баку: Элм. 2006. – 142 с. 72.Мамедов Г.Ш., Халилов М.Ю., Мамедова С.З. Экологический атлас Азербайджанской Республики. Баку: Картографическая фабрика. 2009. – 156 с. 73.Мамедов Г.Ш., Гулиев А.М. Нарушенные и загрязненные почвы Абшеронского полуострова и пути их восстановления // Известия аграрной науки, – 2009. – № 4. – с. 57–59. 90
74.Талыбов А.Т. Картографический анализ ландшафтно-экологических условий Абшеронского полуострова. Баку: Чашыгоглу. 2004. – 192 Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|