Microsoft Word qarachayev teyyub doc

17 

 

Təqdim  edilənə  qiymətli  kağızlar  –  dövriyyəsi  qeydiyyat  tələb  etmiyən  və 

sahibkarın adı blank üzərində təsbit edilməyən qiymətli kağızlardır. 

Dövlət  qiymətli  kağızları  adətən  istiqraz  vərəqələrinin  müxtəlif  növüdür. 

Qeyri-dövlət  qiymətli  kağızları  müxtəlif  şirkətlər  (kompaniyalar,  blanklar, 

təşkilatlar) və fiziki şəxslər tərəfindən dövriyyə buraxılır. 

Risk səviyyəsinə görə qiymətli kağızlar prinsipjə aşağıdakı formadadır: 

• 

gəlir yüksək olduqca, risk də yüksəkdir; 

• 

qiymətli kağızın təminatı yüksək olduqca, risk aşağıdır. 

Qiymətli kağızların aşağıdakı əsas növləri vardır: 

1)  Səhmlər.  Səhm  qiymətli  kağız  olub,  səhmdar  cəmiyyətində  üzvlüyü  və 

sahibinin  (səhmdarın)  səhmdar  cəmiyyəti  mənfəətinin  bir  hissəsini  dividendlər 

şəklində  almaq,  səhmdar  cəmiyyəti  işlərinin  idarə  olunmasında  iştirak  etmək 

hüququnu  və  cəmiyyətin  ləğvindən  sonra  qalan  əmlakın  bir  hissəsinə  hüququnu 

təsdiqləyir.  Səhmin  emitenti  yalnız  səhmdar  cəmiyyəti  ola  bilər.  Səhm  adi  və  ya 

imtiyazlı  növündə  buraxıla  bilər.  Adi  səhmlərin  hər  biri  eyni  nominal  dəyərli 

olmaqla  onun  sahibinə  eyni  həcmdə  hüquqlar  verir.  mtiyazlı  səhmlərin  bir 

buraxılışı  daxilində  hər  biri  eyni  nominal  dəyərli  olmaqla  onun  sahibinə  eyni 

həcmdə hüquqlar verir. 

Korporativ  əsaslarda  yaradılmış  və  fəaliyyət  göstərən  təsərrüfat 

subyektlərinin, yəni açıq və qapalı səhmdar cəmiyyətlərin əsas maliyyə mənbəyini   

səhmlərin    buraxılması  və  yerləşdirilməsindən  əldə  olunan  vəsaitlər  təşkil  edir. 

Səhmlərdən  əldə  olunan  gəlir  dividend  adlanır.  Dividend  xalis  gəlirin  ümumi 

məbləğinin  bir  hissəsi  olmaqla  səhmdarlər  arasında  onların  səhmlərinin  sayına 

uyğun olaraq bölüşdürülür. Səhm üzrə dividentlər müxtəlif üsullarla ödənilə bilər: 

nağd  pulla,  müəssənin  istehsal  etdiyi  məhsullarla,  həmçinin  əlavə  səhmlər 

şəkilində də ödənilə bilər. Bu ödəmələr kvartal üzrə, yarım ildən bir və ya ildə bir 

dəfə ödənilə bilər. 

Səhmlər  nominal  və  məzənnə  qiymətinə  malik  olurlar.  Səhmin  nominal 

qiyməti səhmin sertifikatında göstərilən qiymətdir. Səhmdar cəmiyyətin bütün adi 

səhmlərinin  nominal  qiyməti  eyni  olmalı  və  bütün  səhm  sahibləri  üçün  bərabər 

---

18 

 

hüquq  təmin  etməlidir.  Məzənnə  qiyməti  isə  gündəlik  olaraq  qiymətli  kağız 

bazarındakı tələb və təklifdən asılı olaraq formalaşır. 

Səhmlərin  bir  sıra  əlamətlərə  görə  təsnifləşdirilməsi  qəbul  olunmuşdur. 

Onların təsnifləşdirilməsi prinsipləri aşağıdakı kimidir: 

Emitentə görə: korporativ və qeyri səhmdar tipli müəsissələrin səhmləri 

Gəlirin  daxil  olma  üsuluna  görə:  adi    (gəlir  qəti  müəyyən  olunmur,  xalis 

gəlirin  ölşüsündən  asılı  olaraq  müəyyənləşir)  və  imtiyazlı    (gəlir  qəti  müəyyən 

olunmuş formada olur, xalis gəlirin həcmindən asılı olmur) 

Dönərlilyinə  görə:  dönərli    səhmlər    (konvertə  olunan,  digər  növ  qiymətli 

kağızlara  uyğun  proporsiyalarda  dəyişdirilə  bilən)  və  qeyri  dönərli  səhmlər   

(konvertə olunmayan,digər növ qiymətli kağızlara mübadilə olunmayan) 

Sahiblik qaydasına görə: Adlı səhmlər və Təqdimatlı səhmlər. 

nkişaf  etmiş  ölkələrdə  səhmdarların  hüquqlarını  məhdudlaşdıran  müxtəlif 

cür  adi  səhmlər  buraxılır.  Səhmlərin  nəzarət  zərfinin  arzuolunmaz  şəxslərin  əlinə 

keçməsinə  yol  verməməkdən  ötrü  səhmdar  cəmiyyəti  məhdud  səs  hüquqlu  adi 

səhmlərin  buraxılmasına  əl  ata  bilər.  Məsələn,  səssiz  səhmlər.  Belə  səhmlərin 

sahibləri  iclaslarda  səs  hüququna  malik  deyillər.  Bu  mənada  onlar  imtiyazlı 

səhmlərə  yaxındırlar.  Lakin,  dividentin  ödənilməsi  və  emitent  ləğv  olunduqda 

iddialara  baxılmasına  görə  adi  səhmlərlə  üst-üstə  düşür.  Səssiz  adi  səhmlərin  öz 

müştəriləri  vardır.  Bu  səhmlərə  daha  çox  şirkəti  idarə  etməyə  iddialı  olmayan 

amma  qoyulmuş  kapitala  görə  sabit  və  daha  yüksək  gəlir  əldə  etmək  istəyən 

şəxslər maraq göstərir. Səssiz adi səhmlərin qiyməti, bazarda səs hüququ verən adi 

səhmlərə nisbətən aşağı olur. Bundan başqa dünya təcrübəsində tabeli səhmlər də 

mövcuddur.  Bu  səhmlər  sahiblərinə  səs  hüququ  versə  də  səhmdar  cəmiyyətin 

buraxdığı  digər  tipli  adi  səhmlərlə  müqayisədə  bir  qədər  az  miqyasda  verir. 

Məsəslən, adi səhm sahibinə 1 səs hüququ verirsə, belə tip səhmin 10 ədədi 1 səs 

hüququ verir. 

Məhdud  səs  hüquqlu  səhm  sahibləri  isə  yalnız  müəyyən  sayda  səhmlərə 

sahib olduqda səs hüququ əldə edirlər.  

---

19 

 

Səhmlərə sahib olmagın riskli tərəfi də var. Səhmdar cəmiyyət iflasa uğrayıb 

ləğv  olunduqda  onun  əmlakına  iddia  edən  şəxslərin  imkanları  eyni  olmur.  lk 

növbədə  şirkətin  bütün  kreditorlara  olan  borcları  ödənilir,  daha  sonra  imtiyazlı 

səhm  sahibləri  ilə  hesablaşılır,  və  yalnız  sonda  adi  səhm  sahiblərinin  iddialarına 

baxılır.  

2)  stiqraz.  stiqraz,  onun  sahibinin  onu  buraxmış  şəxsdən  istiqrazda 

nəzərdə  tutulan  müddətdə  istiqrazın  nominal  dəyərini  və  ya  başqa  əmlak 

ekvivalentini almaq hüququnu təsdiqləyən qiymətli kağızdır.  stiqraz onun sahibinə 

həmçinin  istiqrazın  nominal  dəyərindən  faiz  almaq  hüququ  və  ya  digər  əşya 

hüquqları  verə  bilər.  Faiz  ödənişlərini  nəzərdə  tutmayan  istiqraz  faizsiz  istiqraz 

hesab olunur. Müasir dövrdə səhm ən kütləvi fond qiymətli kağızı olsa da, vəsait 

cəlb  olunması  yolu  kimi  kreditin  də  rolu  danılmazdır.  Kredit  alətlərindən  isə 

istiqrazın  əhəmiyyəti  çox  böyükdür.  stiqraz  onun  sahibi  ilə  onu  buraxan  şəxs 

arasındakı borc münasibətlərini təsdiqləyən qiymətli kağızdır. 

stiqraz  vəsait  cəlb  olunmasında  hökümət,  müxtəlif  dövlət  qurumları  və 

bələdiyyələrin əsas alətidir. Əlavə maliyyə vəsaitlərinə tələbat yarandıqda istiqraz 

borclarının təşkili və yerləşdirilməsinə səhmdar cəmiyyətləri də üz tutur. Səhmdar 

cəmiyyətləri öz fəaliyyətlərini təkcə səhm deyil, həm də istiqraz buraxmaq yolu ilə 

də maliyyələşdirə bilərlər. 

stiqrazların fundamental keyfiyyətləri bunlardır: 

• 

nvestorla  emitent  arasındakı  borc  münasibətlərini  əks  etdirir.  Belə  ki, 

istiqraz alan şəxs şirkətin həmsahibinə deyil, onun kreditoruna çevrilir. 

•  Son  tədavül  tarixinin  mövcudluğu.  Tədavül  müddəti  başa  çatan  kimi 

istiqraz ödənilir, yəni emitent tərəfindən nominal dəyəri üzrə geri alınır. 

•  Gəlirlərin  əldə  edilməsində  istiqrazlar  səhmlərlə  müqayisədə  üstünlüyə 

malikdir.  Belə  ki,  istiqraz  faizlərinin  ödənilməsi  səhm  dividentlərinin 

ödənilməsindən əvvəl baş verir.  

•  Müəsissə  ləğv  olunduqda  iddiaların  təmin  edilməsində  istiqraz 

sahiblərinin səhmdarlardan fərqli birinciliyə malik olması. 

---