Microsoft Word qarachayev teyyub doc
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
78
inkişafında maraqlı olmasalar, demək ki, birja yenə əvvəlki bazar kimi fəaliyyət güstərəcəkdir. Fond bazarının inkişafı ilə bağlı onun institusional, infrastruktur sistemin təkmilləşdirilməsinə, beynəlxalq bazarlarla daha geniş ticarət əlaqələri yaratmaq potensialının gücləndirilməsinə diqqət artırılmalıdır. Həmcinin bazarda maliyyə vasitəciliyi fəaliyyətinin artırılması, korporativ idarəetmə mexanizminin genişləndirilməsi, iştirakcıların peşəkar hazırlığının yuksəldilməsi məsələləri də sistemli şəkildə həll edilməlidir. Ölkənin fond bazarının inkişafı ilə bağlı mühüm rol oynayan yerli müəssisə və təsərrüfat subyektlərinin fəallığı amili də öz həllini tapmalıdır. Mövcud amil muəssisə və təsərrüfatların maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, maliyyə- təsərrufat fəaliyyətinin genişləndirilməsi, rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalına yönümlülüyün artırılması kimi muhum istiqamətlərlə sıx bağlıdır. Bu baxımdan yerli muəssisə və təsərrufatların idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, onlar üzrə daha səmərəli dəstək mexanizminin muəyyənləşdirilməsi, bu sahədə metodoloji- standart bazasının beynəlxalq tələblər baxımından təkmilləşdirilməsi kimi kompleks tədbirlərin həyata kecirilməsi sürətləndirilməlidir. Ölkə prezident lham Əliyevin sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2011-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarının inkişafı” Dövlət Proqramının başlıca məqsədi müasir, beynəlxalq standartlara uyğun, iqtisadiyyata geniş kapitalizasiya imkanları təqdim edən və risklərin etibarlı idarə edilməsini təmin edən, yüksək səmərə ilə fəaliyyət göstərən qiymətli kağızlar bazarının formalaşdırılmasıdır. Eyni zamanda, qiymətli kağızlar bazarı ilə bağlı məlumatlandırma və maarifləndirmə işlərinin aparılmasıdır Bu məqsədə nail olmaq üçün aşağıdakı vəzifələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur: - qiymətli kağızlar bazarının tənzimlənməsi mexanizmlərinin qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğun təkmilləşdirilməsi, qiymətli kağızlar bazarının institusional inkişaf səviyyəsinin yüksəldilməsi və onun beynəlxalq standartlara uyğunluğunun təmin edilməsi; 79
- ölkə iqtisadiyyatında kapitallaşma dərəcəsinin yüksəldilməsinə nail olunması, iqtisadi layihələrin maliyyələşdirilməsində qiymətli kağızlar bazarı vasitəsilə cəlb olunan qeyri-inflyasiya mənşəli investisiya vəsaitlərindən istifadənin genişləndirilməsi; - iqtisadi subyektlərin və əhalinin yığımlarının fond bazarında səmərəli yerləşdirilməsi üçün investisiyaların qorunduğu və risklərin etibarlı idarə olunduğu müvafiq şəraitin yaradılması; - ölkənin qiymətli kağızlar bazarının tədricən beynəlxalq kapital bazarlarına inteqrasiya olunması üçün müvafiq şəraitin formalaşdırılması. Qiymətli kağızlar bazarının səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün fond bazarında ticarətin artırılması və bunun üçün əlverişli mühitin yaradılması, mövcud kapital bazarı alətlərindən istifadənin genişləndirilməsi, o cümlədən: - yeni maliyyə alətlərinin buraxılışının təşviqi; - müasir kapital bazarının formalaşması, ilk növbədə dövlət istiqrazlarının likvid və dərin bazarının təmin edilməsi; - qiymətli kağızlar bazarında ticarətin genişləndirilməsi məqsədilə qiymətli kağızlar bazarlarından maliyyələşməyə hazır olan bir sıra dövlət müəssisələrinin qiymətli kağızlarının fond birjasında təklif edilməsi və dövlət xətti ilə sərmayələrin qoyulmasında fond birjasında kotirovka olunan şirkətlərə üstünlük verilməsi; - kiçik və orta sahibkarlığın kapital bazarlarından maliyyələşməsi imkanlarının artırılması məqsədilə Bakı Fond Birjasında alternativ ticarət platforması yaradılması. Qeyd etmək lazımdır ki, BFB-nin 1-ci və 2-ci səviyyəli listinqinə daxil ola bilməyən şirkətlərin qeyri-katirovka vərəqinə daxil edilirək kapital bazarına çıxışının təmin edilməsi bu məqsədin həyata keçirilməsini dəstəkləyir. Xarici fond bazarlarında ticarət olunan qiymətli kağızların yerli bazarda və yerli emitentlərinin qiymətli kağızların xarici kapital bazarlarında təklif edilməsi üçün müvafiq hüquqi bazanin yaradılması; hazırda yerli broker şirkətlərinin xarici fond bazarlarında əməliyyat aparması və xarici peşəkar istirakçıların Azərbaycan 80
maliyyə bazarına maraq göstərməsi fonunda prosesin sürətlənəcəyindən xəbər verir. Bunu nəzərə alaraq, qiymətli kağızlar bazarında vergiyə cəlb olunma şərtlərinin qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında təkmilləşdirilməsi, o cümlədən qiymətli kağızlardan əldə edilən investisiya gəlirlərinə, qiymətli kağızların alqı- satqısından əldə olunan gəlirlərə vergi güzəştlərinin tətbiq olunması gündəlikdə olacaqdır. Həmçinin investisiya fondlarının fəaliyyətini, şirkətlərin fond birjasının listinqinə çıxmasını təşviq edən əlverişli fiskal şəraitin yaradılması nəzərdə tutulur. 81
NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR Qiymətli kağızlar bazarı ilə əlaqədar aparılan təhlilləri ümumiləşdirərək belə nəticəyə gəlmək olar ki, müasir şəraitdə maliyyə bazarının tərkib hissəsi kimi qiymətli kağızlar bazarı maliyyə resurslarının hərəkətini təşkil etmək, onların düzgün istiqamətləndirilməsini təmin etmək, dövlətin maliyyə və pul-kredit siyasətinin əsas aləti kimi çıxış etmək və s. baxımından iqtisadiyyatın inkişafinda mühüm rol oynayır. Xüsusilə də bazar iqtisadiyyatı sistemli ölkələr üçün bu bazarın inkişafı müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda dünya iqtisadiyyatında məhsul və xidmətlərin yarısından çoxu iri korporasiyalar (səhmdar cəmiyyətləri) tərəfindən istehsal olunur. Bu korporasiyaların əksəriyyəti istər açıq, istərsə də qapalı formada olmaqla səhmdar cəmiyyətləri formasında təsis olunur. Səhmdar cəmiyyətləri isə öz fəaliyyətlərini səhmlərin satışından formalaşan nizamnazmə kapitalına əsasən həyata keçirirlər. Bu isə o deməkdir ki, səhmlərin reallaşması üçün səhm bazarı – qiymətli kağızlar bazarı mövcud olmalıdır. Məhs bu bazarda səhmlərin satışından əldə olunan vəsaitlə təsisçilər nizamnamə kapitallarını formalaşdırır və fəaliyyətə başlayırlar. Nəticədə bu müəssisələr məhsul istehsal etmək və ya xidmət göstərməklə ictimai tələbatın ödənilməsində iştirak edir və bundan həm təsisçilər, həm ictimaiyyət, həm də vergi daxilolmalarının artması nəticəsində dövlət fayda götürürlər. Qiymətli kağızlar bazarının genişlənməsi və inkişaf etməsi isə ölkədə əlverişli investisiya mühitinin yaranmasına və tuxarıda göstərilənlərin daha da tez gerçəkıəşməsinə səbəb olur. Digər tərəfdən qiymətli kağızar bazarı borcların və ödəmələr problemlərini həll edərək istehsal və digər iqtisadi münasibətlərin fasiləsizliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Bu sahədə isə əsas alətlər, artıq qeyd etdiyimiz kimi qiymətli kağızlar bazarının tərkib hissəsi olan veksel və istiqrazla keçirilən əməliyyatlardır. Belə ki, hər hansı bir təsərrüfat subyektinin müəyyən tələbatlarını ödəmək üçün müvəqqəti olaraq maliyyə vəsaitlərinə ehtiyacı varsa, qiymətli kağızlar bazarı ona 82
veksel və ya istiqrazlar buraxmaq yolu ilə bu ehtiyacı ödəmək və cari öhdəlikləri yerinə yetirməklə həmin subyektin fəaliyyətinin fasiləsizliyini təmin etmək kimi geniş imkanlar verir. Bu bazarın mövcudluğu dövlət üçün də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu, əsasən dövlət borcu ilə əlaqədar yaranan münasibətləri əhatə edir. Dövlətin öz funksiyalarını yerinə yetirməsi zamanı büdcə vəsaitləri və digər vasitələr kifayət etmədikdə dövlət dövriyyəyə müxtəlif qiymətli kağızlar (xəzinə vekselləri, qısamüddətli istiqrazlar və s.) buraxmaqla bu resurslara olan tələbatını ödəyir. Bunlardan əlavə qeyd etmək lazımdır ki, qiymətli kağızlar bazarındakı vəziyyəti öyrənməklə hər hansı bir ölkədə istehsal-iqtisadi şəritin nə vəziyyətdə olduğunu müəyyən etmək olar. Məsələn, fond bazarında dövriyyədə olan səhmlərin və onlarla aparılan əməliyyatların həcmini, bazarda onlara formalaşan qiyməti və onlara olan tələbatı öyrənməklə ölkədə fəaliyyət göstərən səhmdar cəmiyyətlərinin mənfəətliliyinə və beləliklə də ölkədə mövcud olan iqtisadi şəraitə qiymət vermək olar. Deyilənlərin nəticəsi olaraq onu da gördük ki, bazar iqtisadiyyatı ölkəsi olaraq Azərbaycanda da bu bazarın formalaşması labüd hadisələrdən idi. Çünki, ölkədə geniş surətdə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi prosesinin həyata keçirilməsi, sahibkarlığın inkişafı, səhmdar
cəmiyyətlərinin təsis
edilməsi, borc
münasibətlərinin inkişafı və digər iqtisadi proseslər qiymətli kağızlar bazarının mövcudluğunu əhəmiyyətli dərəcədə zəruri edirdi. Xüsusən özəlləşdirmə çekləri və opsionlarının buraxılışı bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsində mühüm rol
oynamışdır. Dövlətimiz tərəfindən müstəqilliyimizin müxtəlif dövrlərində həyata keçirilən tədbirlərin nəticəsində republikamızda artıq qiymətli kağızlar bazarı formalaşmışdır. Bununla əlaqədar müxtəlif qanunlar və digər hüquqi-normativ aktlar qəbul olunmuş, QKDK, Milli Depozit Mərkəzi, Bakı Fond Birjası, QKDK-nın Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə ərazi darəsi Azərbaycan Fond Bazarı ştirakçılarının Assosiasiyası ctimai Birliyi kimi qurumlar təsis olunmuş, xarici təşkilatların dəstəyi ilə bir çox layihələr
83
həyata keçirilmişdir. Buna baxmayaraq, respublikamızın fond bazarında hələ də bəzi çatışmamazlıqlar qalmaqda davam edir. Fikrimcə, ölkəmizdə qiymətli kağızlar bazarının inkişafı və mövcud çatışmamazlıqların aradan qaldırılmasına aşağıdakı tədbirlər kömək edə bilər: 1. Qiymətli kağızlar bazarının inkişafı ölkədə iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin və beynəlxalq aləmdə fond bazarının inkişaf sürəti ilə sıx bağlıdır. Bu baxmıdan, həyata keçirilən tədbirlər respublikamızın fond bazarının beynəlxalq maliyyə bazarları sisteminə inteqrasiya olunmasına yönəldilməlidir. 2. Fond bazarının dövlətlə yanaşı, həm də daha çox bazarın peşəkar iştirakçıları tərəfindən tənzimlənməsi daha məqsədəuyğun olardı. 3. nformasiya təminatı yüksək səviyyəyə çatdırılmalı - qiymətli kağızlar bazarı investorlara qoyulan investisiyaların riski və gətirə biləcəyi mənfəət haqqında tam informasiyanı təmin etməlidir. 4. Müvafiq qurumlarla birlikdə qiymətli kağızlar bazarında vergitutma məsələlərinin təkmilləşdirilməsi, dünya təcrübəsində istifadə olunan və investisiyaların artımı üçün əlverişli mühitin yaradılması baxımından tətbiq edilməsi zəruri hesab olunan vergi güzəştlərinin hazırlanmasının həyata keçirilməsi. 5. QKDK, Milli Depozit Mərkəzi kimi qurumların regionlarda müxtəlif bölmələrinin açılması, respublikanın iri investisiya qoyuluşuna və bank sisteminə malik mərkəzlərində fond birjalarının təşkil edilməsi. nvestisiya fondlarının yaradılmasının stimullaşdırılması. 6. Mərkəzi Bankın pul-kredit siyasətnin həyata keçirilməsi və kommersiya banklarının maliyyələşdirilməsində mühüm rol oynayan veksellərin tədiyyə vasitəsi və nağdsız hesablaşma aləti kimi fəaliyyətinin genişləndirilməsi. Bunun üçün ilk növbədə təbliğat işləri gücləndirilməlidir. 7. Respublikamıza xarici kapitlaın cəlb olunması, neft və qeyri-neft sektorunun inkişafı, dövlət əhəmiyyətli iri layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün avroistiqrazların buraxılması, eləcə də respublikamızda dövlət və qeyri-dövlət 84
qiymətli kağızlarının dünyanın ən inkişaf etmiş fond bazarlarına çıxışının təmin olunması. 8. Korporativ idarəetmə sahəsində xarici təcrübədən daha geniş istifadə edilməsi. 9. Ayrı-ayrı şərtlərlə və müxtəlif investorlar təbəqələri üçün dövlət qiymətli kağızlarının buraxılması, Milli Bankın açıq bazarda dövlət qiymətli kağızları ilə əməliyyatlarının genişləndirilməsi 10. Pensiya sistemində islahatların aparılması, institusional investorların diqqətinin daha çox cəlb edilməsi üçün tədbirlərin görülməsi və s. Qeyd edilən tədbirlərin həyata keçirilməsi ölkəmizdə daha da inkişaf etmiş və təkmilləşmiş qiymətli kağızlar bazarının yaranmasına və iqtisadiyyatın artım tempinin sürətlənməsinə şərait yaradar. Bununla da, ölkəmizdə formalaşan fond bazarı regionun ən böyük və inkişaf etmiş fond bazarına çevrilə bilər. Çünki, bunun üçün respublikamızda geniş iqtisadi potensial və qeyri-neft təbii sərvətlərin hasilatı və emalı, turizm, kənd təsərrüfatı və aqrar sənaye sahələri və s. kimi perspektivli və yüksək gəlirli investisiya qoyuluşlarına şərait yaradan müxtəlif sahələr mövcuddur
85
ST FADƏ ED LM Ş ƏDƏB YYAT S YAHISI 1. Л.Красавин - Международные валютные и кредитные отнашения, M.2004 2. K.Şahbazov - Maliyyə resusları və maliyyə bazarı, B.2005 3. Qiymətli kağızlar bazarı (normativ sənədlər toplusu), B.2000 4. Э.Садыгов - Операции с ценными бумагами, Б.2002 5. М.Алексеев -Рынок щенных бумаг,М.2001 6. Т.Бердикова - Рынок ценных бумаг и биржевое дело, М.2006 7. Б. - Ценные бумаги, M.2004 8. М. Алексеев - Рынок ценных бумаг, M.2002 9. М.Агарков - Учение о ценных бумаг, M.2006 10. Т.Бредников - Рынок ценных бумаг и бержевое дело, M.2000 11. А.Каратуев - Ценные бумаги: виды и разновидности, M.2007 12. Б. Калтынюк - Ценные бумаги, M.2001 13. Е.Семенкова - Операции с ценными бумаги, M.2002 14. А.Фельдман - Государственные ценные бумаги, M.2004 15. В.Никифорова - Торговые системы рынка ценных бумаг, M.2000 16. Я.Миркил - Ценные бумаги и фондовый рынок, M.2001 17. В. Галанов - Биржевое дело, M.2005 18. Azərbaycan Respublikasının (AR) Mülki Məcəlləsi. Bakı 2000. 19. Musayev A., Vəliyev N. “ Qiymətli kağızlar bazarı.” Dərslik. Bakı 1999. 20. Cəbiyev R.M. “Azərbaycanda bazar infrastrukturunun formalaşması və inkişafı”. Bakı 2000. 21. A.Kərimov, A.Babayev.” Qiymətli kağızlar bazarı”. Dərslik. Bakı 2003. 22. A.Abbasov. “Azərbaycanda maliyyə bazarının formalaşması və bazar iqtisadiyyatında maliyyə-kredit sisteminin problemləri”. Bakı 2003 23. A.Abbasov. “Qiymətli kağızlar bazarının formalaşması və inkişaf perspektivləri”.Bakı 2005. 24. A.Abbasov. “Qiymətli kağızlar və onlarla əməliyyatlar”.Dərslik.Bakı 2007 86
25. N.Novruzov, X.Hüseynov.”Maliyyə”. Dərslik. Bakı 2007. 26. E.Sadıqov “Azərbaycanın qiymətli kağız bazarı və onun inkişaf perspektivləri”. Sankt-Peterburq – 2003. 27. R.Əsgərova. “Pul, kredit və banklar”. Dərslik. Bakı 2007. 28. "Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış" nkişaf Konsepsiyası". (2012). Bakı 29. "2011-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarınıninkişafı" Dovlət Proqramı. (2011). Bakı. 30. Azərbaycanın statistik gostəriciləri. (2014). Bakı. “Səda” nəşriyyatı, 812 s. 31. "Azərbaycanın sənayesi" /Statistik məcmuə/ sc@azstat.org; (13-14; 29-33; 66- 89; 91-107s.) 32. www.scs.gov.az. (2014). Azərbaycan Respublikası Qiymətli Kağızlar uzrə Dovlət Komitəsinin 2010-2013-cu illər uzrə fəaliyyət hesabatları. Bakı. 33. www.economy.gov.az – qtisadi nkişaf Nazirliyinin saytı. 34. www.maliyye.gov.az – Maliyyə Nazirliyinin saytı. 35. www.stateproperty.gov.az – Dövlət Əmlakının darə Edilməsi üzrə Dövlət Komitəsinin saytı. 36. www.bse.az – Bakı Fond Birjasının saytı.
87
РЕЗЮМЕ
RESUME Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|