Microsoft Word M?mm?dova Lale 709 docx

18 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 1.1. Presləmə üsulu ilə yemlik balıq unu  istehsalının texnoloji sxemi. 

Sahilboyu  yerləşən  balıq  emal  edən    müəssisələrdə  alınan  balıq 

tullantılarından  yağ-un  istehsalı  sexlərinin  olmaması  bu  xammalın  tullantılarının  

çox aşağı qiymətlə  heyvan savxozlarına verilməsinə səbəb olur. Gəmilərdə isə 

 tullantılardan yağ-un emal edən qurğuların olmaması üzündən  tullantılar balıqdan 

çıxarıldıqdan dərhal sonra atılır. 

 

 Balığın  ilkin  emalı  zamanı onun  əsas  tullantılarına  başı,  pulcuqları  , dərisi 

içalatı-  cinsiyyət  orqanları  da  daxil  olmaqla    aid  edilir.  Onların  tərkibində 

ə

həmiyyətli  miqdarda    qidalı  maddələr  –  zülallar,  yağlar,  mineral  maddəllər 

Presdən süzülən maye 

 Presləmə 

Sentrifuqalama  

Cecə  

        Həlim  

Separasiya etmə 

        Yağ 

Yağsızlaşdırılmış həlim 

Həlimin buxarlandırılması 

Zülali hissə 

Qurutma  

Metal tozların 

       ayrılması 

       Ələmə 

Qablaşdırma  

---

19 

 

daxildir  ki,    bunlar  da  tərkibində    insan  orqanizmi  üçün  çox  dəyərli 

mikroelementlər vardır. 

 

Baş.  Balığın  cəmdəklərə  bölünməsi  başı  ayrılır,  hansı  ki,  digər  tullantılarla 

bərabər  əsasən yem ununun və yağlarının istehsalında istifadə olunur. Qeyd etmək  

lazımdır ki, bu heç də rasional istifadə üsulu  deyildir.  Beləki əksər balıqların başı 

onların  kütləsinin    16  %-dən    30%dək    hissəsini  təşkil  edir.    Balıqların  başında 

ə

həmiyyətli  miqdarda  zülali  maddələr  toplanmışdır  ki,  bunlar  da  əsasən  çənə 

sümüyü əzələsində və başla birlikdə ayrılan hissələrdə olur. 

 

Belə ki, balıq başından ətin mexaniki yolla  ayrılması üsulu olduqca çətindir 

( yalnız qızıl balıq  və treska balıqlarının  başının ayrılması mexanikləşdirilmişdir), 

balıq başından  qida hidrolizatlarının  alınması üsulu işlənib hazırlanmışdır.[25] 

 

Bu məqsəd üçün  okean balıqlarının başı  ( skumbriya, stavrida ) valçoklarda 

xırdalanır,  buxar  köynəkləri  olan  qazanlara  yüklənir,  bərabər  miqdarda  su  və 

konservant  qismində    5-6  %  xörök  duzu  əlavə  olunur.  Hidroliz  prosesinin 

sürətləndirilməsi  üçün    qarışığa  xammalın  ümumi  kütləsinin  0.5%-i  miqdarında  

protorizin    ferment  preparatı  əlavə  etmək  məsləhət  görülür.  Qarışığı  40-50

0

  C 

temperaturunda  saxlayır  və  hər  15-20  saatdan  bir  kütlənin  qıcqırmasına  qədər  

periodik olaraq qarışdırılır. 

 

Alınmış hidrolizat özündə qəhvəyi rəngli siropa bənzər  mayeni əks etdirir. 

Daha sonra onu vakuumda 0,07  MPa təzyiq altında qurudurlar. Quru qidalı balıq 

hidrolizatının  çıxımı    xammalın  ümumi  kütləsinin  5-9%-ni  təşkil  edir.  Quru 

hidrolizat  açıq  sarı  rəngə  malik  olub  (  samanvari  və  yaxud  boz  rəng  çalarlı  ), 

yüksək  həllolma  qabiliyyətinə    və  hiqroskopikliyə  malikdir.  O  müxtəlif 

formalaşdırılmış  məmulatların (  kolbasa, kotlet, sosiska və s. ) istehsalında tətbiq 

oluna bilər.  

 

Hidroliz olunmuş kütlənin  emalı zamanı  ayrılmış sümüklər və qatı çöküntü 

100-105

0

  C  temperaturda  qurudulur  və  xırdalanır.  Bu  qarışıq    quşçuluqda    və 

donuzçuqda yemlərə mineral gübrələr  kimi istifadə olunması üçün yararlıdır. 

---

20 

 

 

Sahil  müəssisənin mütəxəssislərinə balığın bölünməsi zamanı alınan qidalı 

tullantılarından    balıq  uxası  yığımı  toplamaq  təklif  olunmuşdur:  başdan,  balığın 

bədəninin başı və çiyin ətrafı hissələri, onurğa sümüyü.Müxtəlif  balıq növlərinin 

başı və cəmdəkləri uxa yığımı  hazırlamaq üçün  3-6: 10 nisbətində götürülür. 

 

Indiyə  qədər  30  dan  çox  balıq  uxası  yığımının  resepturasının  istehsal 

texnologiyası  işlənib  hazırlanmışdır  ki,  burada  da  treska,  çay  xanı  balığı,  zuban, 

gümüşü  xek,  natoteniya,  buzlu  balıq,  putassu,  skumbriya  kimi  balıqların 

bölünməsindən  ayrılan  qidalı  tullantılar  və  cəmdəklər  istifadə  olunur.  Adları 

sadaladığım  balıqlar    bizim  sututarlardan  əldə  olunur  və  bütün  sahilyanı  

müəssisələrdə  emal olunur.  Uxa ( balıq şorbası )  üçün formalaşdırlmış yığımlar  

protvinlərdə  bloklar  şəklində  mənfi  18

0

  C  temperatura  qədər  dondurulur. 

Dondurulmuş blokları su ilə qlazurlaşdırırlar. Rotorlu və yaxud horizontal-plitkalı  

dondurucu  qurğuları  olan    gəmilərdə  uxa  yığımlarının  dondurulması  hallarında 

dondurulmuş  blokları  ageziyalı  kağızlara  və  ya  polimer  salofanlara  bükürlər. 

Ə

dviyyə qarışımının tərkibində  ( 1 kq balıq uxa yığımına hesablanıb) : qara istiot -

0,2 ; ətirli istiot-0,5; dəfnə yarpağı-0,5; 

 

Toxum vəzisi.Şimali su hövzələri şəraitində salaka, siyənək və natoteniyanın 

toxum vəzilərini istifadə etmək daha məqsədə uyğundur.[32] 

 

Salaka və siyənəyin toxum vəziləri duzlu məhsulların istehsalı üçün istifadə 

olunur.  Bu  məqsədlə    toxum  vəzilərini    qabığın  tamlığının  pozulmasını  istisna 

etməklə  xüsusi məhəccərlərin üzərinə  və yaxud  səbətlərə  qoyurlar, temperaturu 

15

0

C-dən yuxarı olmayan  1,14-1,16 q\sm

3

 sıxlıqlı  soyudulmuş duzluqda seliyin, 

qan  laxtlarının,  pulcuqların  və  digər  çirklərdən  tam  təmizlənənə  qədər    yuyulur. 

Yuyulmuş  toxum  vəzilərini  40-60  dəqiqə  ərzində  suyunun  süzülməsi  üçün    sakit 

qoyurlar  və  suyu  süzüldükdən  sonra  içərisinə  polietilen    kağız    döşənmiş  taxta 

çənlərə qablaşdırırlar. Toxum vəzilərini taxtaların  üzərinə sıx düzüb üzərini narın 

duzla  duzlayırlar. Duzun sərfi toxum vəzilərinin ümumi kütləsinin 3%-ə qədərini 

təşkil  edir.Doldurulmuş  çənlər  soyuq  yerdə    bir  sutka  ərzində  toxum  vəzilərinin 

yatması  üçün  saxlanılır,  daha  sonra  çənlərə  yenidən  həmin  günkü  duzlanma  və 

---