Microsoft Word lviyy lsahib q z m mm dovan n docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
25 podrat müqaviləsinin icrası ilə əlaqədar gəlir və xərclər, müqavilənin icrası həddində tanınmalıdır. Podrat müqaviləsi üzrə gəlirə müqavilədə razılaşdırılmış gəlirin ilkin məbləği və müqavilənin şərtlərindən kənarlaşmalar, iradlar və mükafatlandırıcı ödənişlər daxil edilməlidir. Məsələn: inflyasiya müqavilənin icrasına başlama tarixində nəzərdə tutulduğundan çox olmuşdursa, kənarlaşma yarana bilər. Podrat müqaviləsi üzrə gəlir əldə olunan və ya əldə olunması ehtimal edilən ə vəz ödəmənin ədalətli dəyəri ilə ölçülür. Gəlirin gecikdirildiyi zaman ədalətli dəyəri diskontlaşdırmaq lazımdır. Gəlirin qiymətləndirilməsi gələcək hadisələrdən asılı olan müxtəlif qeyri - müəyyənliklərin təsirinə məruz qalır. Hadisələr baş verdikcə və qeyri - müəyyənliklər aradan qaldırıldıqda çox vaxt gəlirin qiymətləndirilməsinə yenidən baxmaq lazım gəlir. Buna görə də podrat müqaviləsi üzrə gəlirin məbləği bir hesabat dövründən digərinə keçdikcə arta və ya azala bilər. Xərclər müqavilə üzrə nəzərdə tutulmayan təsadüfi gəlir hesabına azaldıla bilər. Məsələn: müqavilənin icrası başa çatdıqdan sonra artıq qalan materialların, maşın və avadanlıqların satışından əldə edilmiş təsadüfi gəlir. Müxtəlif müqavilələr üzrə maliyyə hesabatlarına daxil edilmək üçün yekun nəticə çıxarılmayana qədər mənfəət və zərərlərin məqbulu (zaçot) aparılmır. Müqavilələrin maliyyə hesabatlarına təsiri onun
gələcək nəticələrinin qiymətləndirilməsindən asılıdır. Müqavilənin yerinə yetirilməsi prosesinin təhlilindən asılı olaraq 3 hal müşahidə oluna bilər: ∗ Etibarlı surətdə qiymətləndirilə bilən və mənfəət əldə edilməsi gözlənilən müqavilələr. Bu halda gəlirlər və xərclər məcmu "Mənfəət və zərərlər" haqqında hesabatda tanınacaq; ∗ Maliyyə nəticəsi zərər gözlənilən müqavilələr. Bu halda ehtiyatlılıq prinsipinə əsasən gözlənilən zərər dərhal və tam həcmdə tanınmalıdır; ∗ Etibarlı surətdə qiymətləndirilməsi mümkün olmayan müqavilələr.
26 Müqavilənin nəticələri etibarlı surətdə qiymətləndirilə bildikdə , bu müqavilə üzrə gəlir və xərc, hesabat dövrünə yerinə yetirilən işlərin başa çatdırılma dərəcəsinə uyğun gəlir və xərc kimi tanınmalıdır. Ə gər müqavilə üzrə ümumi xərclərin ümumi gəlirdən çox olması ilə bağlı ə minlik varsa, gözlənilən zərər dərhal tanınmalıdır. Zərər elə müqavilələr üzrə tanın- malıdır ki, bu müqavilələr üzrə hələ işlər başlamamışdır. qtisadi böhran vaxtlarında ş irkətlər ixtisaslaşmış kadrlarını itirməmək üçün bəzən zərərli müqavilələr bağlayırlar. Uçotu elə aparmaq lazımdır ki, dövr ərzində yaranan gəlir və xərclər tanınsın. Bunun üçün ilin sonunda müqaviləyə aid ediləcək yekun məbləğlər hesablanır. Axtarılan kəmiyyət bu yekun məbləğlərlə əvvəlki hesabat dövrlərində tanınmış gəlir/xərc arasındakı fərq kimi hesablanır. Sabit qiymətli müqavilələrin nəticələri aşağıdakı bütün şərtlər yerinə yetirildiyi təqdirdə etibarlı surətdə qiymətləndirilə bilinər: Müqavilə üzrə ümumi gəlir etibarlı surətdə hesablansın; Podrat müqaviləsinin başa çatdırılması üçün çəkilməsi lazım olan xərcləri və hesabat tarixinə bu müqavilə üzrə işlərin başa çatdırılma dərəcəsi etibarlı surətdə qiymətləndirilsin; Müqaviləyə aid edilən xərclər dəqiq müəyyən edilir və qiymətləndirilir, bununla da müqavilə üzrə çəkilmiş faktiki xərclər ə vvəllər edilmiş hesablamalarla müqayisə edilə bilinir. Xərclər üstəgəl müqavilələrin nəticələri aşağıdakı bütün şərtlər yerinə yetirildiyi təqdirdə etibarlı surətdə qiymətləndirilə bilinər: - Bu müqavilədən iqtisadi səmərənin müəssisəyə daxil olma ehtimalı olsun; - Müqaviləyə aid edilən xərclər əvəzinin ödənib - ödənməməsindən asılı olmayaraq dəqiq müəyyən edilsin və qiymətləndirilsin. Gəlir və xərclərin tanınması çox vaxt yerinə yetirilmə faizi metodu adlandırılır. Müqavilə üzrə gəlirlər, bu başa çatdırılma mərhələsinə nail olmaq üçün çəkilən xərclərə uyğun qoyulur və bundan da asılı olaraq hesabatda yerinə yetirilmiş işlərə
27 uyğun gəlir, xərc və mənfəət təqdim edilir. Bu metod müqavilə üzrə işlərin irəliləyişi haqqında və dövr ərzində fəaliyyətin nəticələri haqqında faydalı məlumat verir. Diqqət yetirmək lazımdır ki, hesabla təqdim edilmiş məbləğlərin məcmu "Mənfəət və zərər" haqqında hesabatda tanınmalı gəlirin həcminin müəyyən edilməsinə heç bir aidiyyatı yoxdur. lin sonuna çəkilmiş xərclərin (xərc hesablarına daxil edilmiş) satışın ilkin dəyərinin müəyyən edilməsinə aidiyyatı olmaya da bilər.
28 II Fəsil. Xərclərin uçotu və məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiyası metodları 2.1 Xərclərin sifariş metodu ilə uçotu xüsusiyyətləri; Sifariş metodu xərclərin uçotunun metodoloji prinsiplərinə aid olub aşağıdakı hallarda tətbiq olunur: Üzünmüddətli istehsal tsiklinə malik məhsul buraxılışı zamanı. Buna misal olaraq tikinti, maşınqayırma və s. göstərmək olar; Sifarişli, və ya digər sözlərlə desək birvahidli istehsalda; şlərin müqavilələrdə göstərilən şəkildə həyata keçirildiyi zaman; Azseriyalı istehsal zamanı; Texniki cəhətdən mürəkkəb başa gələn istehsalda. Bunlara misal olaraq aviasiya sənayesi, gəmiqayırma və s. göstərmək olar. Sifariş metodundan istifadə zamanı smetaya əsaslanılaraq aparılır. Bu smetalar, və ya kalkulyasiyalar müəyyən sifarişələr və ya eynicinsli sifarişlər qrupu üçün aparılır. Hər bir sifariş, və ya sifariş qrupu üçün smeta formalaşdırılır və kalkulyasiya xəritəsi hazırlanılır. Təşkilatlar sərbəst şəkildə smeta formalaşdırır və kalkulyasiya xəritəsi hazırlayır. Smetalarda aşağıda adı çəkilən amillər olmalıdır: Məshul, iş və xidmətlərin növləri və onların təsviri; Sifarişin yerinə yetirilməsi üçün xammal, material və sair xərclərin siyahısı. Sifariçələr üzrə xərclər istehsal mərhələləri üzrə baş verdiyi andan etibarən qeydə alınır. Sifariş metodu zamanı 202 " stehsalat məsrəfləri" hesabında hər bir sifarişə görə ayrıca uçot əməliyyatları aparılır.
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|