Microsoft Word lviyy lsahib q z m mm dovan n docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 b) nvestisiyadan əldə edilən xalis pul axının kapitallaşması; c) Dividendlərin kapitallaşması və s. bunun kimi amillər. Risk portfelini nəzərə almadan cari mənfəəti maksimuma çatdırmaq əsas götürüldüyü zaman gəlirlər portfeli anlayışı meydana çıxır. Bu metod perspektiv inkişaf, investisiya baxımından əlverişli yanaşma hesab edilmir. Görüldüyü kimi gəlirlərin öyrənilməsi zamanı onun predmetini yuxarıda göstərilən məsələlərin öyrənilməsi təşkil edir. Xərclər isə gəlirlərin tam tərsi olaraq müəssisədən aktivlərin axını nəticəsində iqtisadi mənfəətin azalmasıdır. qtisadi mahiyyətinə görə xərclər material, əmək və pul xərclərinə bölünürlər. Material xərcləri müəssisə, və ya təşkilatın maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin lazımi resurslarla təmin olunması zamanı yaranır. Özlüyündə bu xərclər xammalın dəyərini, əsas və köməkçi materialları, yanacaq, enerji və s.-ni cəmləşdirmişdir. Gəlirlər aktivlərin artması və öhdəliklərin azalması ilə bağlı iqtisadi səmərənin artımının baş verdiyi və bu artımın etibarlı səviyyədə qiymətləndirilməsinə imkanın mövcud olduğu hallarda tanınır. Xərclər isə aktivlərin azalması və öhdəliklərin artması ilə bağlı iqtisadi səmərənin azalmasının baş verdiyi və bu azalmanın etibarlı səviyyədə qiymətləndiril- məsinə imkanın mövcud olduğu hallarda tanınır. Əksər halda, xərclərin və gəlirlərin ayrı-ayrı maddələri birbaşa əlaqəli olur. Buna görə də, müvafiqlik (əlaqələndirmə) konsepsiyasına əsaslanaraq xərclər və gəlirlər eyni vaxtda tanınmalıdırlar. Xərclərin gəlirlər ilə birbaşa əlaqələndirilməsi mümkün olmadığı hallarda, onlar müvafiq hesabat dövrləri arasında sistematik və ardıcıl olaraq bölüşdürülür. Bölüşdürülmə üsulu gələcək iqtisadi səmərənin baş verməsi gözlənilən dövrlər üzrə xərclərin tanın- masını təmin etməlidir. Məsrəflər gələcək iqtisadi səmərənin əmələ gəlməsinə səbəb olmadıqda, habelə onlara aid edilən gələcək iqtisadi səmərələr mühasibat balansında aktivin tanınma meyarlarına uyğun gəlmədikdə və ya bu meyarlara artıq cavab vermədikdə, bu məsrəflər "Mənfəət və zərər" haqqında hesabatda xərc kimi dərhal
23 tanınır. Həmçinin, öhdəlik müvafiq aktiv tanınmadan yarandıqda xərc "Mənfəət və zərər" haqqında hesabatda tanınır. "Xərclərin uçot ardıcıllığı" birbaşa və dolayı xərclərin tərkib etibarı ilə, həmçinin onların maya dəyərinə aid olunması ardıcıllığını təyin etdiyi üçün aşağıdakı hallar qeyd olunmalıdır: stehsalata çəkilmiş məsrəflər 202 N-li " stehsalat məsrəfləri" hesabında istehsalata xərc növləri, nomenklatura növləri və bölmələr üzrə analitik uçot qaydaları əsasında toplanır; Ümumistehsalat xərcləri özlüyündə 701-5 "Satışın digər maya dəyəri xərcləri" hesabında toplanır. Bu zaman ayın axırı 202 " stehsalat məsrəfləri" hesabına silinir. Daha sonra isə məhsul nomenklaturası üzərinə keçirilir; Birbaşa xərclər (işlərin görülməsi, öz məhsullarının istehsalı, xidmətlərin göstərilməsi və realizasiyasına aid olunan) aşağıdakılardır: Məhsulların istehsalına sərf olunan xammal və materialların faktiki dəyəri, onların əsasını təşkil edən, yaxud məshul istehsalı üçün ə zəvolunmaz komponentlərin dəyəri; stehsalatda istifadə edilən öz istehsalına aid olan yarımfabrikatların dəyəri;
stehsalatda istifadə edilən hazır məhsullara aid faktiki dəyər; Ümumistehsalat xərcləri şlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi, məhsulların istehsalı və realizasiyasına aid edilən ümumistehsalat xərcləri aşağıdakılara aid edilir: o Ümumistehsalat məqsədləri yönündə istifadə olunmuş xammal və materialların faktiki dəyəri; o Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiya ayırmaları (ümumistehsalat və istehsalat məqsədli olan); o Əsas istehsalat işçilərinin əmək haqqı xərcəlri (sosial ayırmaları nəzərə almaqla); o stehsalatda istifadə olunan, alınmış və hazır məhsulların maya dəyəri;
24 o Gələcək dövrlərin xərcləri (Ümumistehsalat xərclərin aid edilən). o Ümumistehsalat məqsədli əsas vəsaitlərin amortizasiya ayırmaları; Kütləvi və seriyal istehsalatda bitməmiş istehsalat normativ (plan) istehsalat maya dəyəri ilə əks olunmuşdur; 701-5 saylı "Satışın digər maya dəyəri xərcləri" hesabının debetində göstərilmiş dolayı xərclərin böluşdürülməsi mütənasib olaraq məhsulun (iş və xidmətin) reallaşdırılmasından əldə olunan gəlir əsasında aparılır; 721 saylı " nzibati xərclər" hesabının debetində dövrün sonunda idarəetmə xərcləri kalklulyasiya obyektlərinə əsasən bölgüsü aparılmadan şərti göstəricilərdən istifadə etmək şərti ilə, nomenklatura qrupları üzrə əldə edilən gəlirdə payı baxımından mütənasib olan 601 "Satış" hesabının debetinə silinir. darəetmə xərcləri və kommersiya xərcləri satılmış məhsul, iş və xidmətlərin maya dəyərində aşağıdakı şəkildə tanınmışdır: o Gələcəkdə əldə olunacaq gəlirlərə aid edilən xərclər istisna olunmaq şə rtilə, cari hesabat ilində adi fəaliyyət növləri üzrə tam şəkildə xərc kimi tanınır; o Gələcək dövrün gəlirlərinə aid xərclər gələcək dövrün xərclərinin tərkibində qeydə alınır və bu sözü gedən bu gəlirlər əldə olunduğu andan etibarən silinir; o Təşkilat tərəfindən sərbəst şəkildə qəbul edilən qərarlardan biri də, kommersiya və idarəetmə xərclərinin gələcək dövrlərin xərclərinə aid edilməsi, eyni zamanda da onların xari xərclərə silinməsidir. Xərclər mahiyyət etibarı ilə mənfəət, həyata keçirilməsi forması, digər gəlirlərin ə ldə olunması və s. kimi amillərdən asılı olmayaraq mühasibat uçotunda sərbəst şə kildə tanınırlar. Xərclərin həyata keçirilməsi formalarına pul, natural və s. aiddir. Bu hallarda xərclər vahidləşdirilmiş formalar əsasında tərtib edilmiş və məcburi rekvizitləri özündə əks etdirmiş formada tanınır. Biz gəlir və xərclərin uçotda tanınmasının bir sıra sferalarda özünəməxsus əksinə nəzər yetirə bilərik. Misal üçün
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|