Microsoft Word informasiya iqtisadiyyatinin inkisafinda qeyri-s?Lis informasiya texnologiyalarinin ?Sas xususiyy?TL?RI. docx

59 

 

dəyişikliklərin  (meyllərin,  dinamikanın)    baş    verməsini    müəyyən    etmək  

mümkündür. Maliyyə  dayanıqlığı  göstəricilərinin  orta  sahə  normativ  qiymətləri  

müəyyən    edildiyi    hallarda    onlarda   kənarlaşmalara    nəzarət   etməklə    böhranlı  

vəziyyətlərin    ilkin    əlamətlərini    müəyyən    edərkən    müəssisənin    maliyyə  

dayanıqlığının    möhkəmlənməsinə    gətirib    çıxara    bilən    tədbirlər  kompleksi  

işlənib  həyata  keçirilə  bilər. 

Müəssisənin    fəaliyyət    dayanıqlığının    inteqral    qiymətləndirilməsi  

göstəricisini  hesablamaqda  faydalıdır. Bu  göstərici  belə  hesablanır: 

Z=1,2× X

1

+1,4× X

2

+3,3× X

3

+0,6×X

4

+1,0×X

5 

 

Burada :X

1

 – işçi  kapitalın  səmərəlilik  göstəricisi; 

X

2

 – toplanmış  kapitalın  səmərəlilik  göstəricisi; 

X

3

 – istehsalın  rentabelliyi; 

X

4

 – borc  öhdəçilikləri  göstəricisi; 

X

5

 – aktivlərin  səmərəlilik  göstəricisi. 

 X

1

=

 

ܱܣ−ܶܦ

ܣ

 =

 

ௗö௩௥௜௬௬ə  ௩ə௦௔௜௧௟ə௥௜ି௖௔௥௜  ö௛ௗəç௜௟௜௞௟ə௥

ü

௠௨௠௜  ௔௞௧௜௩௟ə௥

 ;

 

 X

2

=

 

௄

೟೚೛

஺

 =

 

௧௢௣௟௔௡௠నş  ௞௔௣௜௧௔௟( ௞௘çə௡  ௜௟௟ə௥௜௡  ௤௔௟న௤௟௔௥న)

ü

௠௨௠௜  ௔௞௧௜௩௟ə௥

; 

 X

3

 =

 

ܯ

ܣ

 = 

௩௘௥௚௜௬ə௤əௗə௥  ௠ə௡௙əə௧

ü

௠௨௠௜ ௔௞௧௜௩௟ə௥

 

 

; 

 X

4

= 

௄

ଷ௄

=  

௠üə௦௦௜௦ə௡௜௡  ௞௔௣௜௧௔௟ı( ə௦௔௦  ௙௢௡ௗ௟௔௥ା௤௘௬௥௜ି௠௔ௗௗ௜ ௔௞௧௜௩௟ə௥

௠üə௦௦௜௦ə௡௜௡  ü௠௨௠௜  ௕௢௥௖௨

 ; 

 X

5

= 

ௌு

஺

 = 

ü

௠௨௠௜  ௦௔௧నşన௡  ௛ə௖௠௜

ü

௠௨௠௜  ௔௞௧௜௩௟ə௥

 . 

Qeyd  edilən  göstəricilər  müəssisənin fəaliyyətinin səmərəlilik  göstəriciləri  

kimi  istifadə  edilə  bilər. Müəssisənin  dayanıqlıq  göstəricisinin  köməyilə  ABŞ  

iqtisadçıları  müflisləşmiş  korporasiyaların  90%-ni ( bir il  əvvəl), 70%-ni  2  il  

ə

vvəl; 50%-ni  5 il  qabaqcadan  proqnozlaşdıra  bilmişdir. 

 Z > 3

 

dən  böyük  olduqda  müəssisə  dayanıqlı, 

 Z < 1,8 dən  kiçik  olduqda  isə  dayanıqsız  hesab  olunur.

   

 Müəssisənin  maliyyə vəziyyəti  təhlil  edildikdə onun  maliyyə  dayanıqlığı  

ehtiyatının  müəyyən  olunması  və  qiymətləndirilməsi  lazım  gəlir. Bu  zaman  

---

60 

 

marjinal  təhlil  üsulundan  istifadə  olunur. Marjinal  təhlil  3  qrup  iqtisadi  göstə-

ricilər  əsasında  aparılır: “xərclər – istehsal  həcmi( realizasiya) – mənfəət”. 

Marjinal  təhlil  üsulunda  xərclərin  şərti-dəyişən  və  şərti-daimi  xərclərə  

ayrılması  əsas  götürülür. Müəssisənin  maliyyə  vəziyyəti  təhlil  edilərkən  onun  

məhsul  istehsalı  və  satışı  həcmindən  müəssisənin  maliyyə  dayanıqlığının  nə  

dərəcədə  asılı  olması  müəyyən  olunur. 

 Müəssisənin  maliyyə  dayanıqlığı  ehtiyatı (təhlükəsizlik  zonası)  dedikdə  

müəssisənin  maliyyə  vəziyyətinin  müəyyən  dayanıqlığını  təmin  edən  məhsul  

istehsalı  və  satışı  həcmi  başa  düşülür. Bundan  ötrü  aşağıdakı  göstəricilərdən  

istifadə  olunur: 

- realizasiyadan  daxil  olan  gəlirlər( ƏDV-siz, aksiz  vergisiz); 

- məhsulun  tam  maya  dəyəri; 

- mənfəət; 

- daimi  və  dəyişən  xərclər; 

- marjinal  gəlir. 

Bu    göstəricilərin    köməyilə    rentabellik    həddi    və    maliyyə    dayanıqlığı  

ehtiyatı    göstəriciləri    hesablanır.  Rentabellik    həddi  (paroqu)    məhsulun    maya  

dəyərindəki  daimi  xərclərin  məbləğinin  gəlirlərin  tərkibindən  marjinal  gəlirin  

xüsusi  çəkisinə  bölünməsi  nəticəsində  tapılır: 

M

rent

 = 

௠ə௛௦௨௟௨௡  ௠௔௬௔  ௗə௬ə௥௜௡ௗə௞௜  ௗ௔௜௠௜  ௫ə௥௖௟ə௥௜௡  ௗə௬ə௥௜

௚ə௟௜௥௜௡  ௛ə௖௠௜௡ௗə௡  ௠௔௥௝௜௡௔௟  ௚ə௟௜௥௜௡  ௫ü௦௨௦௜  çə௞௜௦௜

 

Bu    göstəricinin    hesablanmasının    məqsədini    gəlirlərin    hansı    hissəsinin  

bütün daimi  xərclərin  ödənməsinə  sərf  edilməsini  müəyyən  etməkdən  ibarətdir. 

Çünki  rentabellik  0-a  bərabər  olacaqdır. Rentabellik  həddi( paroqu)  göstəricisi-

nin    əsasında    maliyyə    təhlükəsizliyi  (maliyyə  dayanıqlığı    ehtiyatı)    göstəricisi  

hesablanır. Onu  faktiki  satış  həcmi  ilə  satışın  kritik  həcmi arasındakı  fərqə  

ə

sasən  müəyyən  edirlər. Bu  göstərici  həm    mütləq, həm  də  faizin  hissələri, 

yəni  satışın  ümumi  həcmindəki  payına  görə  müəyyən  olunur: 

3ФП% = 

ൣ൫ ВР

фак

− ВР

крит

 ൯: ВР

фак

 ൧ × 100. 

---

61 

 

3.2. Qeyri-səlis mühitdə müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin təhlilinin inkişaf 

perspektivləri 

 

Müəssisənin  maliyyə  təhlili  –  həmin  müəsissənin  maliyyə  vəziyyətini 

qiymətləndirmək, onun iqtisadi potensialından səmərəli istifadəyə və müəssisənin 

maliyyə  problemlərini  səmərəli  həll  etməyə  əsas  yaradan,  idarəetmə  qərarlarını 

qəbul  etmək  üçün  informasiyalar  bazasında  aparılan  analitik  prosedurların 

məcmusudur.  

Maliyyə  təhlilinin  məqsədi  müəssisənin  mənfəətinin  artırılması  üçün 

müxtəlif  səmərəli  yolların  təyin  edilməsi,  gəlirlilik  məsələlərinin  tapılması, 

müəssisənin risklərinin qiymətləndirilməsidir. 

Göründüyü kimi, müəssisənin maliyyə təhlili müxtəlif təhlil prosedurlarının 

tətbiqi  ilə  reallaşır.  Həmçinin  də  maliyyə  təhlili  müxtəlif  maliyyə  (mühasibat) 

informasiyaları  əsasında  aparılır.  Təbiidir  ki,  müəssisələr  fasiləsiz  fəaliyyət 

göstərirlər  və  bu  fasiləsiz  fəaliyyət  də  fasiləsiz  maliyyə  təminatı  tələb  edir.  Bu 

maliyyə  ehtiyaclarını  müxtəlif  mənbələr  hesabına  ödəmək  lazım  gəlir.  Aşagıdakı 

şə

kildə müəssisənin maliyyə göstəricilərinin quruluşu  göstərilmişdir: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3. Müəssisənin maliyyə göstəricilərinin strukturu 

Gündəlik operativ 

göstəricilər 

Kapitalın struktur 

göstəriciləri 

Xüsusi kapitalın və aktivlərin 

mənfəətlilik gəlirləri 

Aktivlərin səmərəli 

istifadə olunması 

göstəriciləri (aktivlərin 

dönərliliyi) 

Bazar göstəriciləri 

Likvidlik göstəriciləri 

---