Microsoft Word Dissertasiya C. Ceferli docx

 

 

22 

 

olunmuş  planetar  qaz  ehtiyatlan  150 triliyon  m

3

  hesablanır və  onun dünya  energetik 

balansında  xüsusi  çəkisi  daim  artır.  XXI  əsrdə  isə  artım  sürəti  yeni  fazaya  daxil 

olmuşdur.  2010-cu  ilə  qədər  olduğu  kimi  bu  sürət  2,5  faizlik  templə  davam  edərsə 

ə

srin ortalarında qazın enerji balansında xüsusi çəkisini 30 faizə qədər yüksəldəcəkdir. 

Daha miqyaslı sürət 3 faiz Avropada, 8 faiz Cənub-Şərqi Asiyada, ümumən isə 5 faiz 

olmaqla inkişaf etmiş ölkələrdə müşahidə ediləcəkdir. 

Qaz  ehtiyatları  baxımından  dünyanın  lider  ölkə  Rusiyadır.  Ümumdünya  qaz 

ehtiyatlarının 1/3-dən çoxunun cəmləşdiyi Rusiyada kəşf olunmuş təbii qaz ehtiyatlan 

50 trilyon m

3

-dən çox hesablanır və resurslarının tükənmə müddəti 80 il təşkil edir.  

Cədvəl5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Təbii qaz idxalına görə də ölkələr arasında ciddi fərqlər  mövcuddur. Dünyada 

ə

n böyük təbii qaz idxal edən ölkələr ABŞ (55 mlrd. m

3

),

 Yaponiya (116 mlrd. m

3

),

 

Almaniya  (68  mlrd.  m

3

),

  taliya  (70  mlrd.  m

3

),

  Ukrayna  (44  mlrd.  m

3

),

  Fransa  (41 

mlrd. m

3

),

 Cənubi Koreya (47 mlrd. m

3

),

  spaniya (34 mlrd. m

3

),

 Türkiyədir (43 mlrd. 

m

3

). 

Daha  geniş  həcmli  istehlak  artımı  meylləri  Azərbaycanın  inteqrasiya  olunduğu 

Avropa məkanı ilə bağlıdır. Dünya bazarında hər il təxminən 600 mlrd. m

3

 qaz ixrac 

---

 

 

23 

 

olunur və ən böyük qaz ixrac edən ölkələr məlum olduğu kimi Rusiyadır (196 mlrd. 

m

3

).

  Kanada  (63  mlrd.  m

3

),

  Əlcəzair  (49  mlrd.  m

3

),

  Türkmənistan  (29  mlrd.  m

3

),

 

ndoneziya (46 mlrd. m

3

),

 Malaziya (22 mlrd. m

3

)

 isə müvafıq olaraq növbəti yerləri 

bölüşdürürlər. 

Dünya  iqtisadiyyatının  inkişafında  xüsusi  rol  oynamış  enerjidaşıyıcılarından 

olan  daş  kömür  əhəmiyyətini  hələ  də  qoruyub  saxlayır.  Kömürün  mümkün  nəzəri 

ehtiyatları 15 trilyon ton olaraq hesablanır və onun istifadə olunan enerjidaşıyıcıların 

ümumi balansındakı xüsusi çəkisi təxminən 20 faizdir. Daş kömürün ehtiyatı dünyada 

neft  və  təbii  qaza  nisbətən  iki-üç  dəfə  çoxdur.  Dünya  ölkələri  arasında  isə  daş 

kömürün istehsalına görə əsas yerləri Çin (45,9 faiz), ABŞ (12,9 faiz), Avstraliya (5,3 

faiz),

  və  Hindistan  (7,5  faiz)  tutur.  Digər  yerləri  müvafıq  olaraq  Rusiya(4,3  faiz), 

Qazaxıstan  (1,5  faiz),  Cənubi  Afrika  (3,3  faiz)  və  digərləri  tutur.Xəzər  regionu 

ölkələrindən isə əsasən Rusiya ən çox daş kömür ehtiyatına sahibdir və onun illik daş 

kömür ixracı  99 mln. ton təşkil edir. Azərbaycanda isə çox cüzi də olsa qonur kömür 

və şist vardır.  

Cədvəl6 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Daş  kömürlə  yanaşı  müasir  qlobal  yanacaq-enerji  balansında  yanar  şistlərdən 

istifadə  potensial  da  genişlənir.  ABŞ-ın  geoloji  xidmətləri  dünyanın  yanar  şist  və 

qumdaşı neft ehtiyatlarının 700-800 milyard ton civarında olduğunu bəyan edirlər. Bu 

---

 

 

24 

 

ölkənin «Qayalı dağlar» silsiləsində konsentrasiya olunan suxurlarda 270 milyard ton 

neftə bərabər toplumun olduğu göstərilir ki, bu da dünya neft ehtiyatlarında azı 2 dəfə 

çoxdur.  Ümumiyyətlə  hazırkı  dünya  energetikası  bu  enerjidaşıyıcının  da  səmərəli 

mənimsənilməsi proseslərini yaşayır. 

Müasir  dünyanın  enerji  təsərrüfatında,  dünya  energetikasında  ən  proqressiv 

cərəyanlardan  biri  Atom  elektrik  stansiyalarının  (AES)  inkişafı  hesab  edilir.  AES 

sistemi bir çox ölkələrin energetik balansının əsas hissəsini təşkil edir. Belə ki, hazırda 

Fransa elektrik enerjisi istehsalında, demək olar ki, neftdən istifadə olunmur. Burada 

AES-lər ölkə elektrik enerjisinin 77,7 faizni verir.  

Cədvəl 7. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Yanacaq  enerji  resurslarının  coğrafı  bölgüsü  və  dünya  iqtisadiyyatının 

inkişafındakı  rolu  istiqamətində  apardığımız  təhlil  bir  daha  onu  göstərir  ki,  bəşər 

sivilizasiyası  davamlı  olaraq  enerji  resurslarından  dominant  istifadə  erasına  daxil 

olmuş  və  müasir  iqtisadi  həyatı  bu  resurslarsız  təsəvvür  etmək  olduqca  çətindir. 

Coğrafı düzüm fərqinə baxmayaraq hər bir ölkə bu resurslardan istifadəsini artırır və 

energetikanın  inkişaf  meylləri  hər  il  yeni  təbii  enerjidaşıyıcılar,  ehtiyatlarının 

axtarışını mənimsənilməsini stimullaşdırır. 

Enerji sənayeləşmə, iqtisadi və davamlı inkişaf üçün dünyada qəbul edilmiş ən 

ə

sas amillərdəndir. Beynəlxalq təşkilatların enerji ilə bağlı proqnozlarına istinad etsək 

---