Microsoft Word Dissertasiya C. Ceferli docx

Yüklə 1,15 Mb.

Pdf görüntüsü

səhifə	28/28
tarix	28.08.2018
ölçüsü	1,15 Mb.
	#64964

1 ... 20 21 22 23 24 25 26 27 28

Milli

texniki,

sənaye

və

sosial

siyasətin

dünya

standartlarına

istiqamətləndirilməsi. Bu dünya səviyyəsində gedən intensiv ETT proseslərinə

vaxtında qoşulmaq və onlardan maksimum səviyyədə faydalanmağı nəzərdə tutan

məqsəd güdür;

Nəqliyyat və rabitə kommunikasiyalarının, həmçinin digər istehsal və xidmət

sahələrinin, o cümlədən xüsusilə biznesə xidmət edən bazar infrastrukturası

sahələrinin inkişaf etdirilməsi;

Xarici kapitalın azad fəaliyyəti üçün ÜTT-in əsas tələblərindən olan milli

rejimin tətbiqinə keçilməsi;

Ölkənin investisiya iqlimi xəritəsinin hazırlanması və elan olunması, o

cümlədən xarici investisiyanın təşviqi və stimullaşdırıldığı, qadağan olunduğu və az

səmərəli hesab olunan sahələrin müəyyənyənləşdirilməsi.

Dünya təsərrüfatı sisteminin institutsional və funksional bölmələri kəsimində

fəaliyyət strategiyası:

Ikitərəfli dövlətlərarası əlaqələrin qarşılıqlı fayda əsasında daha da

genişləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi;

Azərbaycanın milli mənafelərinə cavab verən beynəlxalq və regional, sahə və

funksional xarakterli iqtisadi birliklərə və təşkilatlara daxil olmaqla onların işində fəal

iştirakın təmin olunması. Beynəlxalq və regional birliklərlə və təşkilatlarla iş iqtisadi

səmərəlilik meyarı üzərində qurulmalı və belə təşkilatlara qoşulma prosesində

Azərbaycan üçün keçid iqtisadiyyatı olan ölkələrə verilən güzəştlər sisteminin

genişləndirilməsinə nail olmağa çalışmaq lazımdır;

Transmilli

kooperasiyalarla

məkdaşlığın

qarşılıqlı

fayda

sasında

genişləndirilməsi, ilk növbədə TMK daxili bazarların imkanlarından geniş istifadə

olunması;

Dünya bazarında ölkənin mövqeyinin möhkəmləndirilməsi strategiyası:

Ixrac olunan xammalın və aralıq məhsulların ölkə daxilində emal olunaraq

dünya bazarına likvidli və rəqabətədavamlı son məhsul kimi çıxarılması;

Daxili

bazarın

potensialını

nəzərə

alaraq

idxalın

strukturunun

rasionallaşdırılması;

Xarici bazarlarda milli ixracatçıların mənafelərinin qorunmasıtədbirləri, o

cümlədən ixrac risklərinin sığortalanması sisteminin formalaşdırılması;

Ixracın stimullaşdırılması və xarici iqtisadi əlaqələrin mütərəqqi formalarının

tətbiqinin genişləndirilməsi vasitəsilə iqtisadi rezidentlərin dünya bazarına çıxışının

tam liberallaşdırılması.

Ölkənin milli maraqlarına və geosiyasi şəraitə müvafiq xarici iqtisadi

təhlükəsizlik strategiyasının formalaşdırılması. qtisadi təhlükəsizlik strategiyasının

sas prinsipləri dünya təcrübəsinə əsasən aşağıdakılardan ibarətdir:

Ölkənin iqtisadi müstəqilliyinin, yəni dövlətin milli sərvətlər üzərində tam

nəzarətinin və onlardan səmərəli istifadə olunması üçün sərbəst qərar qəbul etmə

imkanının təmin olunması;

Milli iqtisadiyyatın dayanıqlılığı, stabilliyi və özünü inkişaf qabiliyyətinin

təmin olunması.

Ayrı-ayrı ölkələrdə bu prinsiplərin daxili quruluşu və üstünlük dərəcələri

müxtəlif olur. Azərbaycanda isə hər iki istiqamətin əhəmiyyəti böyükdür. Son illərdə

ölkəmizdə aparılan iqtisadi islahatlar və iqtisadi siyasət bütövlükdə bu məqsədlərə

xidmət edir. Lakin daxili siyasət və onun qiymət meyarları bir çox digər faktorlarla

müəyyənləşdirildiyi üçün hesab edirik ki, hazırki mərhələdə ölkəmizin iqtisadi

təhlükəsizliyinin təmin olunması ilk növbədə onun xarici iqtisadi təhlükəsizliyinin

təmin olunması vasitəsi ilə reallaşdırılmalıdır. Bu isə yuxarıda sadalanan X S

istiqamətlərinin hər birinin realizasiyasında aşağıdakıların nəzərə alınmasını tələb

edir:

Ölkənin dünya təsərrüfat əlaqələrində iştirakının milli iqtisadiyyatın inkişafını

sürətləndirmək üçün əlverişli şərait yaratmasına xidmət etməsi təmin olunmalıdır;

Dünyada baş verən dəyişikliklərin milli iqtisadiyyata mənfi təsirlərinin

qarşısının alınması mexanizmi yaradılmalıdır.

Xarici iqtisadi əlaqələrin tənzimlənməsinin çevik təşkilati-idarəetmə sisteminin

yaradılması:

Ölkədə iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsinin hüquqi-normativ bazasının və

idarəetmə sisteminin beynəlxalq hüquq normalarına və dünya praktikasına

uyğunlaşdırılması və onun tamamlanması;

Ixracın inkişafı dövlət proqramının və ixracın kreditləşdirilməsi və

sığortalanması sisteminin yaradılması;

Idxalın tarif tənzimlənməsi, vergiyə cəlb olunması və texniki təhlükəsizliyinə

nəzarət sisteminin beynəlxalq standartlara uyğun olaraq qurulması, daxili bazarı və

iqtisadi şəraiti nəzərə alınmaqla təkmilləşdirilməsi;

Ixraca və valyutaya nəzarət sisteminin təkmilləşdirilməsi.

Bütün bu qeyd olunanlar müasir dövrdə Azərbaycanın xarici iqtisadi fəaliyyət

siyasəti hazırlanarkən Geoiqtisadi yanaşmanın tətbiq edilməsini aktuallaşdırır. Beləki,

dünyanın müasir inkişaf mərhələsində artıq, iqtisadi sistemlərin milli maraqların

təmin edicisi kimi əsas funksiyalarının ənənəvi forma və üsullarla həlli mümkün

deyildir. Dünya ölkələrinin renkinqində ayrı ayrı özlüyündə tutumlu iqtisadi

parametrlər, mahiyyətə təsir gücü baxımından sürətlə əhəmiyyətdən düşməkdədir.

Dünya iqtisadiyyatında, bütövlükdə ölkələr və sivilizasiyalar arası münasibətlərdə

yeni inkişaf arsenalı və qymətləndirmə meyarları yaranmaqdadır. qtisadi

münasibətlər baxımından mühüm və nisbətən yeni yanaşmalardan biri geoiqtisadi

yanaşma hesab edilir.

Geoiqtisadi yanaşmanın mahiyyəti sürətlə bütövləşən dünya iqtisadiyyatında

yaranan gəlirlərin əvvəla, ayrı-ayrı ölkələrdə yaranan gəlirlərin məcmusundan artıq

olması və bu gəlirlərin bölgüsündə ölkələrin paylarını formalaşdıran amillərin

məqsədyönlü iqtisadi siyasətdən asılı olması ideyasındadır. Yəni, tarnsaksiya

xərclərinin azalması, ETT çəkilən xərclərin azalması, kapital resurslarının

multimilliləşməsi, inteqrasiya sayəsində xammal və satış bazarlarının dəfələrlə

genişlənməsi və yaxınlaşması və s. kimi səbəblərdən bütövləşən dünya

iqtisadiyyatında yaranan gəlirlərin multiplikativ effektlə artmasını doğurur. Ölkələr

isə belə şəraitdən istifadə edərək, məqsədli siyasət vasitəsi ilə bu gəlirlərdən daha çox

pay ala bilirlər. Ona görədə hazırki mərhələdə milli iqtisadi inkişaf strategiyalarının

formalaşmasında onun geoiqtisadi arxitekturaya malik olması əsas struktur yaradıcı

amil hesab olunur.

Belə geoiqtisadi inkişaf strategiyası Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf

potensialının və yolunun geoiqtisadi prizmadan qiymətləndirilməsi, o cümlədən,

inkişafın əsas determinantlarının müəyyənləşdirilməsi və onların geoiqtisadi

prizmadan potensialının qiymətləndirilməsi; qloballaşma dövründə güclənən regional

inteqrasiyanın iqtisadi mahiyyətinin açılması; Azərbaycanın dünya təsərrüfat

sistemində formalaşan mövqeyinin qiymətləndirilməsi və milli maraqlara cavab

verən inteqrasiya vektorunun, inteqrasiya modellərinin seçilməsi və s. Kimi

məsələləri əhatə edir.

Nəticə və təkliflər

Regional iqtisadi inteqrasiya milli təsərrüfat mexanizmlərinin yaxınlaşmasına,

qarşılıqlı uyğunlaşmasına və artımına gətirən, dövlətlərarası sazişlər formasını qəbul

edən və razılaşdırılmış şəkildə dövlətlərarası orqanlar tərəfindən tənzimlənən

obyektiv iqtisadi qarşılıqlı təsir prosesidir. Milli təsərrüfatların beynəlmiləlləşməsinin

yeni forması olan beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya proseslərinin əsasında müstəqil

fəaliyyət göstərən subyektlərin iqtisadi maraqları və beynəlxalq əmək bölgüsü durur.

Ölkələr arasında əmtəələrin və istehsal amillərinin sərbəst hərəkətini,yəni onların

istehsal olunduğu və satış üçün göndərildiyi ölkələrdə ayrıseçkilik qoyulmadan

hərəkət etməsini nəzərdə tutur. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya əmtəə və xidmətlərin

sərbəst hərəkəti, kapital və iş qüvvəsinin beynəlxalq hərəkəti, birgə iqtisadi, valyuta-

maliyyə, elmi-texniki, sosial, xarici və hərbi siyasətin razılığı ilə həyata keçirilməsinə

saslanır. Dünya dövlətləri iqtisadi inteqrasiya yolu ilə öz istehsal güclərini, istehsalın

səmərəliyini və bütün bunların nəticəsində isə əhalinin rifahını yüksəltməyə səy

göstərirlər.

qtisadi inteqrasiya milli çərçivədən üstün olan və daim fəaliyyət həyata

keçirən qurumların, təşkilatların, proqramların, layihələrin və mexanizmlərin biri olub

beynəlxalq iqtisadi birliklərin yaradılması prosesidir. Beynəlxalq iqtisadi

birliklərinyaradılmasının əsas səbəbi dünya təsərrüfat sisteminə təsir edən problemləri

həll edib ölkələr arasında normal ticarət münasibətlərinin qurulmasına yardım

etməkdən ibarətdir. Bir sıra inteqrasiya birlikləri artıq bu problemlərin həllinə yardım

edib və bundan sonra da etməkdədir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikasında və

beynəlxalq iqtisadibirliklər çərçivəsində əməkdaşlıq edən ölkələrdə demokratiyanın

bərqərar olmasında, iqtisadi vəziyyətin yaxşılaşdırılmasında bazar iqtisadiyyatına

keçidin tamamlanmasında, qanunvericiliyin Avropa standarları ilə sərmayə

qoyuluşlarının təmin olunmasının böyük təsiri olmuşdur.

2 Milli iqtisadiyyatın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası Azərbaycan üçün

daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Müasir dövrdə bazar iqtisadiyyatı yolunu seçən

Azərbaycan Respublikası özünün geniş iqtisadi potensialını hərəkətə gətirmək

məqsədilə

EÖ-in qabaqcıl texnologiyalarını və maliyyə imkanlarını milli

iqtisadiyyata cəlb edir, onlarla səmərəli əməkdaşlıq əlaqələrini inkişaf etdirir.

Müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycanın dünya dövlətləri tərəfindən

tanınması və diplomatik münasibətlərin yaradılması dünyanın bir çox ölkələri ilə

ikitərəfli iqtisadi əlaqələrin qurulmasına və ölkənin dünya iqtisadiyyatına sistemli

surətdə inteqrasiyasına geniş yol açmışdır. kitərəfli siyasi əlaqələrin qurulması

iqtisadi əlaqələrin inkişafına zəmin yaratmış və qarşılıqlı faydalı iqtisadi əməkdaşlıq

siyasi münasibətlərin dərinləşməsində və qarşılıqlı etimadın güclənməsi yolunda

mühüm rol oynamışdır. Buradan aydın olur ki, xarici iqtisadi əlaqələrin məqbul

vasitələrlə genişləndirilməsi və inkişafı yolu ilə ölkə iqtisadiyyatının dünya ticarət

sisteminə səmərəli inteqrasiyası müasir dövrdə Azərbaycan Respublikasında sosial-

iqtisadi inkişafın təmin edilməsinin zəruri şərtidir. Lakin, bu da bir həqiqətdir ki,

dünya ticarət sisteminə səmərəli daxil olmaq üçün ilk növbədə yaranmış şəraitdə

adekvat, elmi cəhətdən əsaslandırılmış xarici ticarət siyasətinin formalaşdırılması tələb

olunur.

Azərbaycanın iqtisadi potensialı və iqtisadi inkişaf dinamikasının ətraflı təhlili,

o cümlədən onun xarici əlaqələrinin öyrənilməsi, ölkəmizin dünya təsərrüfatı

sisteminə inteqrasiyasının güclənməsini şərtləndirən üstünlükləri aşağıdakı kimi

müəyyənləşdirməyə imkan verir:

lverişli coğrafi-nəqliyyat mövqeyi ilə yanaşı, xariclə intensiv əlaqələr

yaratmaq imkanını asanlaşdıran inkişaf etmiş beynəlxalq əhəmiyyətli nəqliyyat

şə

bəkəsinin mövcudluğu;

Güclü təbii-iqtisadi potensialın, o cümlədən zəngin mineral-xammal

ehtiyyatları, məhsuldar torpaq sahələri, əlverişli təbii-iqlim şəraiti, böyük işçi qüvvəsi

və s. mövcudluğu;

Bir sıra sahələrdə, xüsusi ilə enerji ehtiyyatları üzrə güclü elmi potensial və

ixtisaslı kadr ehtiyatlarının mövcudluğu;

Bazar münasibətlərinin yaradılmasına istiqamətlənən iqtisadi islahatların

dərinləşməsi və genişlənməsi sayəsində onun dönməzliyinin təmin olunması;

Xarici investisiyaların cəlb olunması, onun təşviqi və qorunmasının geniş

hüquqi bazasının yaradılması və həyata keçirilməsi üçün kompleks təşkilati idarəetmə

işlərinin görülməsi;

Ölkədə xarici işgüzar dairələrlə birgə təsərrüfatçılıq fəaliyyəti ilə məşğul olan

müəssisələrin yaradılması;

Azərbaycan Respublikasının artıq bir çox ölkələrlə dövlətlərarası iqtisadi

laqələrə dair müqavilələr bağlaması, bir sıra beynəlxalq müqavilə və sazişlərə

qoşulması, bir neçə beynəlxalq və regional iqtisadi birliklərə daxil olması.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin formalaşdırdığı Azərbaycan neft

strategiyasının ən mühüm nəticəsi onun milli enerji strategiyasına çevrilməsidir. Bu

struktur formalaşması daxili potensialın təhlili ilə yanaşı, qlobal aləmdə gedən

proseslərin, dünya enerji balansının inkişaf meylinin və bəşəri enerji istehlakının

yüksəliş templərinin nəzərə alınmasını da şərtləndirir. Milli enerji strategiyasının

hazırlanması enerji resurslarından qənaətcil, ekosivil və daha səmərəliliklə istifadəyə

zəmin olaraq bütövlükdə enerji sektorunda struktur və institusional yenuidənqurmanı

təmin edəcək və ölkənin zəruri potensialı daha da güclənməsilə nəticələnəcəkdir.

Ölkə Prezidenti lham Əliyevin rəhbərliyi ilə son 10 ildə həyata keçirilən tədbirlərə

nəzər salanda, görülən işlərin müqayisəli şəkildə təhlilini aparanda bir daha

Azərbaycanın, sözün əsl mənasında, tam müstəqil siyasət yürüdən ölkə olduğunun

ahidi olunur. Azərbaycanın təşəbbüskarı və əsas iştirakçısı olduğu Bakı-Tbilisi-

Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum, Bakı-Tbilisi-Qars, TANAP, “Azərbaycan-Gürcüstan-

Türkiyə Enerji Körpüsü” layihələrinin və digər transmilli layihələrin iştirakçısı olan

ölkələr siyasi, maliyyə-iqtisadi, sosial dividendlər qazanır, nəinki regionda, eləcə də

beynəlxalq mütəvidə nüfuzlu tərəf müqabil qismində çıxış edirlər. Azərbaycanın və

Orta Asiya regionunun enerji resurslarının Gürcüstan və Türkiyə vasitəsilə Avropa

bazarına nəql edilməsi, ölkələrimizin Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin

olunmasında mühüm rol oynaması regionun əhəçiyyətini daha da artırır. Bakı-Tbilisi-

Qars dəmir yolu layihəsi də yaxın gələcəkdə Asiya və Avropa arasında nəqliyyat

dəhlizinin yaradılması istiqamətində strateji rol oynayacaqdır. Şübhəsiz ki, bütün

bunlar dahi öndər Heydər Əliyevin siyasi kursunu uğurla davam etdirən Prezident

lham Əliyevin müasir dünyada dövləti geosiyasi təlatümlərdən, iqtisadi böhranlardan

çıxarmaq üçün yüksək səriştə və siyasi iradəsi hesabına reallaşmışdır.

Dissertasiya işində Azərbaycanda enerji və tranzit strategiyasının milliinkişaf

strategiyasının tərkib hissəsi kimi iqtisadi inkişafın davamlı, multiplikativ effektli

irəliləyişində əhəmiyyəti, Yanacaq Enerji Kompleksinin problemlərinin həllindəki

rolu dəyərləndirilir. “Əsrin müqaviləsi”nin nəticəsində isə ölkə iqtisadiyyatına maraq

daha da artmış və Azərbaycan dünyanın bir çox nüfuzlu iqtisadi tədqiqat

mərkəzlərinin hesabatlarında Qafqaz regionunda xarici investisiyalar üçün cəlbedici

coğrafi mərkəz kimi səciyyələndirilməyə başlamışdır.

Bütün bunları istinadən nəticələr bir daha göstərir ki: dünya yanacaq enerji sərvətləri

tükənmə fazasına daxil olmuşdur və bəşəriyyət orta və uzaq perspektivdə bu

resurslardan daha səmərəli reallaşma mexanizmlərini hazırlamalı, bərpa olunan enerji

resurslarından asan və girişli istifadəni mənimsəməlidir.Ölkənin enerji gücünün

dəyərləndirilməsi və qlobal proseslər reallığından çıxış edərək iqtisadiyyatın inkişaf

səviyyəsinin təminatı, enerji resurslarının mümkün artımına nail olmaq və onlardan

istifadənin səmərəliliyini və enerji effektivliyini yüksəltmək kimi mühüm məsələnin

həlli vacib aşağıdakı prioritetləri nəzərdə tutmalıdır.