Microsoft Word Dissertasiya C. Ceferli docx
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
46 nəqli kimi inqilabi ideya Rokfellerə və məşhur rus kimyaçısı D. .Mendeleyevə məxsusdur. Bu ideyanı isə ilk dəfə Nobel və Rotşild qardaşları, həmçinin “Royal Datch Shell” şirkəti həyata keçirmişlər. Azərbaycanda ilk dəfə boru kəmərindən nəql üçün istifadə 1878-ci ilə təsadüf edir. Həmin ildə Balaxanı yatağından Bakının neft emalı zavodlarına xam neftin nəqli üçün Abşeron yarımadasında uzunluğu 12 km, diametri isə 75 mm olan iki neft kəməri istifadəyə verilmişdir. Azərbaycan neftinindünya bazarına nəqlini təmin etmək üçün 1996-cı il yanvarayının 18-də Rusiyanın hökumət evində ümummilli liderimiz Heydər Əliyev, Rusiya Federasiyasının baş naziri Viktor Çernomordin Azərbaycanın “Azəri”, “Çıraq”, “Günəşli” dəniz yataqlarından çıxarılacaq ilkin neftin Rusiya ərazisi vasitəsilə nəql edilməsi haqqında ikitərəfli saziş imzaladılar. Bunun nəticəsində Bakı- Novorossiysk Şimal ixrac boru neft kəməri tezliklə bərpa edilərək 1997-ci ilin oktyabr ayının 18-də istismara verildi. Şimal marşrutu Səngəçal terminalından Novorossiyskə qədər olan 1411 km məsafəni əhatə edir. Neft ixrac istiqamətinin Qərb marşurutunda Səngəçaldan Qara dənizin Supsa limanına qədər boru kəmərinin uzunluğu 837 km-dir. Bakı-Supsa neft kəməri və Gürcüstanın Qara dəniz sahilindəki Supsa ixrac terminalı, Azərbaycan neftinin Novorossiysk limanına əlavə olaraq, Supsa limanından da neftin dünya bazarına ixrac edilməsinə imkan verir. Bu kəmərin böyük iqtisadi əhəmiyyəti bir də ondan ibarətdir ki, müəyyən səbəblər üzündən Bakı-Novorossiysk neft kəməri işləməsə neft hasiltaı və ixracı dayanmayacaq. Onun dünya bazarına ixracı davam etdiriləcəkdir.
Ş
47
Azərbaycan neftinin dünya bazarına Aralıq dənizinin Ceyhan limanına ötürülməsi üçün bir neçə boru kəməri marşrutları müzakirə edilmişdir. Belə ki, Bakı- Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin ilk layihəsində kəmər Bakıdan başlamalı, sonra ran slam Respublikasının ərazisinə daxil olmalı, oradan Naxçıvan ərazisinə keçməli, sonra Türkiyəyə daxil olaraq Ceyhana qədər uzanmalı idi. ABŞ Bakı- ran-Naxçıvan- Ceyhan marşrutunu məsləhət görmədi, Bakı-Ermənistan-Naxçıvan-Türkiyə variantını isə Azərbaycan Respublikası dəstəkləyə bilməzdi. Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə variantına üstünlük verilmişdir. Bazar qiymətləri ilə müqayisə aparsaq görərik ki, Bakı-Supsa və Bakı-Novorossiysk xətləri ilə daşınacaq neftin istismar xərcləri Bakı- Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru xəttilə daşınacaq neftin qiymətindən daha yüksək olur. Bunu daha yaxşı qiymətləndirmək üçün cədvəl 9-da BTC neft kəmərinin texniki- iqtisadi göstəricilərinə nəzər yetirək.
№ Texniki-iqtisadi göstərici Ölçü vahidi Bakı- Tbilisi-
Ceyhan Bakı- ran- Türkiyə Bakı-
Ermənistan- Naxçıvan- Türkiyə 1.
Kəmərin uzunluğu Kilometr 1760 1300
1560-1780 2.
Tələb olunan
investisiya mln. ABŞ $ 2950 500 2400
3. Sutkalıq ötürmə qabiliyyəti min barrel neft
1000
200
100
4. Kəmərin 1 km tələb olunan investisiya min ABŞ $
1648
385
1348
Mənbə: Calal Mahmudov – Bakı nefti, neft milyonçuları və Nobel qardaşları (Bakı 2005)
Bütün göstəricilərinə görə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri əsas marşrut hesab edilir. Haqlı olaraq qeyd olunur ki, bu layihə Şərq-Qərb enerji dəhlizinin əsasını təşkil edir və XXI əsrdə Azərbaycanda həyata keçirilən ən böyük layihələrin başlanğıcı hesab olunur.
48 Azərbaycan ərazisindən neftin hazırkı sutkalıq tranzit həcmi təqribən 120 min barrel təşkil edir. Bu həcmin 40 min bareli Qazaxıstanın "Tengiz" yatağından çıxarılan neftin payına düşür. Ötən ilin payızından BTC-yə Qazaxıstanın "Tengiz" yatağından çıxarılan neft vurulur. Yaxın gələcəkdə bu kəmərə Xəzərin Qazaxıstan sektorundakı "Kaşaqan" yatağından çıxarılan neft də qoşulacaq. Deməli, Azərbaycan neft-qaz təchizatçısı və ixracatçısı olmaqla bərabər, həm də tranzit ölkə kimi nüfuzunu artırmaqdadır. Təsadüfi deyil ki, Avropa Azərbaycanın Nabukko, Türkiyə- Yunanıstan- taliya, Transadriatik boru kəməri layihələrinin əsas təchizatçılarından olacağına böyük ümidlər bəsləyir. Bu barədə Bakıda keçirilən III Xəzər neft-qaz ticarət-nəqliyyat konfransında SOCAR-ın Marketinq və qtisadi Əməliyyatlar darəsinin müdür müavini Nuru Quliyev bildirib. Qazaxıstan neftinin nəqli Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri, həmçinin Gürcüstanın Batumi limanınadək dəmir yolu vasitəsilə Azərbaycan ərazisindən həyata keçirilir. Nəqlə ötən ilin oktyabrından başlanılıb. Qazaxıstan neftinin nəqli Bakı- Tbilisi-Ceyhan boru kəməri, həmçinin Gürcüstanın Batumi limanınadək dəmir yolu vasitəsilə Azərbaycan ərazisindən həyata keçirilir. Nəqlə ötən ilin oktyabrından başlanılıb. Azərbaycan neftinin Avropaya ixracının artmasına səbəb olan amillər Avropa ölkələri tərəfindən xammal hasilatının azaldılması, idxal artımı, aşağısulfid və sulfid növləri arasında balans dəyişikliyi, həmçinin Avropa bazarının dizel yanacağı tələbatına meyilliliyidir. Xəzər regionu keçmiş SSR -nin dağılmasından hal-hazıra qədər dünyanın, xüsusilə qeyd edildiyi kimi, enerji tələbatını kənardan ödəyən ABŞ, Avropa və digər dövlətlərin xüsusi marağını kəsb etməkdədir. Bu baxımından da adları çəkilən dövlətlər öz mənafelərinin təminatı nöqteyi-nəzərindən region dövlətlərinə maraq göstərirlər. Xəzər regionunda Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan daha çox Qərbin, Çinin, Yaponiyanın, Türkiyənin enerji tələbatını ödəmək məqsədilə geosiyası ə həmiyyətə malikdir. Regionun bu dövlətləri arasındakı əlaqələr daima olaraq enerji tələbatı olan dövlətlərin diqqət mərkəzindədir. Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|