Microsoft Word Dissertasiya C. Ceferli docx
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Enerji resurslarının istifad ə strategiyası, xüsusiyy ətl əri v ə formaları.
- Dünyada t əbii s ərv ətl ərin s əviyy əsi v ə onlardan istifad ə müdd ətl əri
16 ki,buları da kollektiv tənzimləmə mexanizmləri olmadan həll etmək mümkün deyildir.Söhbət işsizlik,inflyasiya,pensiya təminatı kimi problemlərdən gedir .Bura həmçinin, elm və texnika sahəsində vahid siyasətin aparılmasını da daxil etmək lazımdır.Təcrübə göstərdi ki, A ölkələrində iqtisadiyyatın və maliyyənin sağlamlaşdırılmasını qısa müddətə və bütün ölkələrdə eyni vaxtda aparmaq daha da sərfəlidir.
Dünyanın iqtisadi inkişafında enerji resurslarının rolu ənənəvi olaraq həmişə yüksək olmuşdur. Müasir dövrdə isə bu amil daha yüksək struktur və konyuktur yaradıcı amilə çevirilmişdir. qtisadi ədəbiyyatlarda resursların, istehsal güclərinin yerləşməsi ilə bağlı bütöv bir nəzəriyyənin formalaşdığını görmüş olarıq. "Yerləşmə amilləri" anlayışını elmi tədavülə alman iqtisadçısı Alfred Veber (1868-1958) özünün 1909-cu ildə yazdığı "Sənayenin yerləşməsi nəzəriyyəsi" adlı klassik tədqiqat işi ilə daxil etmişdir. Nəzəriyyə görə sənayenin yerləşməsinin başlıca şərtlərindən əsası kimi də təbii sərvətlərin coğrafiyası amili dominantlıq təşkil edir. Bu baxımdan dəyərləndirmələr göstərir ki, yanacaq-enerji sərvətlərinin planetimizdə bölgüsü və yerləşməsi son dərəcə qeyri bərabərliyi ilə səciyyəvidir. Yanacaq-enerji sərvətləri faktiki olaraq əsas təməl kimi inkişafa təsir edir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, yanacaq-enerji sərvətləri bol olan ölkələrdə israfçılıqla istifadə olunur. Lakin, əks qütbdə olan ölkələrdə isə, Yaponiya, Cənubi Koreya, taliya və digər bu kimi ölkələrdə enerji resurslarından daha səmrəli istifadə nəticəsində yüksək iqtisadi tərəqqi əldə edilmişdir. Beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində bir qayda olaraq inkişaf etmiş ölkələr xammal resurslarının istehlakçısı, inkişaf etməkdə olan ölkələr isə onların istehsalçısı və ixracatçısı kimi çıxış edirlər. Bu da həmin ölkələrdə iqtisadi inkişafın səviyyəsi ilə yetərli şərtliliklə bağlılığı vardır. Misal olaraq qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ özünə lazım olan mineral xammalın 15-20 faiz, Qərbi Avropa ölkələri 70 faizə qədərini, Yaponiya 90 faizdən çoxunu idxal edir.
17 Dünyada təbii ehtiyatlar balansı, onların müasir vəziyyəti və istifadə perspektivləri ayrı-ayrı mənbələrdə qismən müxtəlif verilir. Bir çox yüksək reytinqli beynəlxalq təşkilatlar, elmi idarələrin, analoji mətbu orqanların və hətta internet şə bəkəsinin məlumatlarında bu balansın ayrı-ayrı elementlərində müəyyən fərqlər müşahidə olunur. BMT-nin Dünya və Avropa bankının, iri maliyyə qruplarının və digər mötəbər təşkilatların hər il nəşr etdikləri hesabatlarda da bu fərq seçilməkdədir.
Cədvəl 1. Dünyada təbii sərvətlərin səviyyəsi və onlardan istifadə müddətləri
Beynəlxalq təşkilatların proqnozlarına görə yaxın on ildə ETT-nin inkişafı, ə halinin artımı, istehsalın yüksəlişi, ayrı-ayrı sahələrində texnoloji irəliləyiş, Təbii ehtiyatların növləri Ehtiyatların səviyyəsi və istifadəsinin qısa xarakteristikası
Ehtiyatlar- 270-300 milyard ton llik məsrəf 3 milyard ton. Perspektivlik imkanları 40-50 il Təbii qaz
Ehtiyatlar- 151 trilyon m3 llik məsrəf 2,2 trilyon m330-50 illik perspektiv Daş kömür
Ehtiyatlar10 trilyon ton llik məsrəf 5 milyard ton. Mənimsəmə imkanlığı 100 ildən çox Yanar şistlər
Ehtiyatlar40 trilyondan çoxzəif istifadə olunur. Yüksək əmək tutumludur. Torf
Ehtiyatlar150 milyard ton Ekoloji pozuntuluğuna görə məhdud perspektivlidir. Çayların hidroenerjisi
Ehtiyatlar150 milyard ton Ekoloji problemliyə baxmayaraq aktiv istifadə olunur və perspektivlidir. Atomun parçalanması və
Fiziki olaraq ehtiyatlartükənməzdir. Ekoloji fəsadlı olmasına baxmayaraq inkişaf etməkdədir Geotermal enerji
Yetərli ehtiyatlıdır.Zəif istifadə olunur. Perspektivlidir. Dənizlərin qabarma vəçəkilmələri, okean axınları enerjisi
Yetərli ehtiyatlıdır. Zəif istifadə olunur. Perspektivlidir. Günəş radiasiyası
Praktiki tükənməzdir. Məhdud
istifadə olunur.Perspektivlidir. Külək enerjisi
Yerli ə həmiyyətlidirvə lokal keyfiyyətdə də perspektivlidir..
18 innovasiya və s. ilə bağlı enerjiyə olan tələbat ən azı iki dəfə artacaqdır. Belə inkişaf isə təbii sərvətlərdən optimal istifadəni daha stimullaşdıracaqdır. Yanacaq-enerji xammalı əsasında elektrik enerjisi istehsalı dövlətin iqtisadi inkişafına təsir edən əsas amillərdən biri olduğundan ona tələbat daim artır, nəticədə elektrik enerjisinə tələbatın ödənilməsi bir dövlət çərçivəsindən çıxaraq beynəlxalq xarakter alır. Yanacaq-enerji sərvətlərinin dünyada qeyri-bərabər yerləşməsi zəif inkişaf etmiş ölkələrdə bu resursların bolluğu şəklində özünü göstərir və bu da istehlakçılar arasında qeyri mütənasiblik yaradır. Belə olan halda enerji resurslarının mənimsənilməsi əlavə stansiyalar tikmək, bu məhsulu uzaq məsafələrə ötürmək kimi çətinliklər yaradır. Son 30 ildə dünyada təxminən 135 mlrd. ton neft, 145-155 mlrd. ton daş kömür və 1600 trln. m3 təbii qaz yandırılmışdır. Digər tərəfdən dünyada kəşf edilmiş yanacaq-enerji yataqları və istifadəyə verilmiş mədənlər hesabına onların ehtiyatı xeyli artmışdır. Bütün bunlar isə müvafıq dövr ərzində enerji istehlakının 38-40 faiz artımına gətirmişdir. Bu artımda təbii qaz 65 faiz, neft 12 faiz, daş kömür 28 faizlik çəkiyə malikdirlər. Ötən vaxt ərzində ilkin enerji resursları balansında təbii qazın xüsusi çəkisi 19 faizdən 27 faizə yüksəlmiş, neft 49 faizdən 40 faizə, daş kömür 30 faizdən 26 faizə enmişdir. Son dövrlərdə enerjidaşıyıcılarının xüsusilə neftin qiymətinin yüksəlməsi və yüksək volotilliyi ilkin enerji resurslarından istifadənin artmasının qarşısını ala bilməmiş və elektrik enerjisinə olan tələbat da bu müddət ərzində sürətlə artmışdır. Belə ki, əgər 2000-ci ildəenerji daşıyıcılardan istifadə 9,3 mlrd. ton təşkil edirdisə bu 2005-ci ildə 10,5 mlrd. ton, 2014-cu ildə təxminən 12,1 mlrd. tona bərabər olmuşdur. Məlum olduğu kimi, milyon illər ərzində yerin təkində əmələ gəlmiş bu sərvətlərin son əsrdə sürətlə tükənməsi yüzlərlə faydalı qazıntının ehtiyatlarının da tükənməsi ilə nəticələnir. Yeni yataqların kəşf edilməsinin sürəti mövcud yataqların istifadə sürətini qabaqlamaqla ehtiyatların artımını təmin edir, istismar edilən resursların azalması meylinin sürətlənməsi, onların tükənməsi, müvafıq sərmayə qoyuluşu vasitəsilə yeni enerji resurslarının kəşfıni tələb edir və bu da dünyada Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|