Microsoft Word Dissertasiya C. Ceferli docx
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 Müasir beynəlxalq iqtisadiyyatda yaranmış və inkişaf edən çoxsaylı inteqrasiya birlikləri öz qarşılarına prinsipcə eyni vəzifələri qoyurlar. Bu vəzifələrdən isə inteqrasiyanın məqsədləri irəli gəlir: Miqyas iqtisadiyyatının üstünlüklərindən istifadə. Miqyas iqtisadiyyatı əsasında bazarın həcminin genişlənməsini, tranzaksiya xərclərinin azalmasını və digər üstünlüklərin əldə edilməsini təmin etmək. Bu, öz növbəsində, birbaşa xarici investisiyaları cəlb etməyə imkan verəcəkdir. Belə ki, bu cür investisiyalar ə həmiyyətli ölçüyə malik bazarlara daha həvəslə yatırılır. Çünki, böyük ölçülü bazarlarda onların ehtiyaclarını ödəyən müstəqil istehsalın yaradılması daha məqsədəuyğun olur. Ə
ksər inteqrasiya birliklərinin vacib məqsədlərindən biri də bu birlikdə iştirak edən ölkələrin siyasi, hərbi, sosial, mədəni və digər qeyri-iqtisadi hadisələrdə qarşılıqlı anlaşmalarının və ə məkdaşlıqlarının gücləndirilməsidir. Coğrafi baxımdan bir-birinə yaxın olan və inkişaf sahəsində eyni cür problemlərə malik ölkələr üçün qonşularla yaxşı münasibətlərin olması, bu münasibətlərin qarşılıqlı iqtisadi öhdəliklərlə möhkəmləndirilməsi mühüm siyasi prioritet təşkil edir.
Regional inteqrasiyadan çox zaman ÜTT çərçivəsində həyata keçirilən çoxtərəfli ticarət danışıqlarında danışıq mövqelərinin gücləndirilməsi vasitəsi kimi də istifadə edilir. Hesab edilir ki, hər hansı blok təşkil edən ölkələr adından razılaşdırılmış çıxış daha çəkilidir və ticarət siyasəti sahəsində daha arzuolunan nəticələrə gətirib çıxarır. Bundan əlavə, regional bloklar qarşılqlı ticarət üçün daha sabit və proqnozlaşdırıla bilən mühit yaradır. Çoxtərəfli ticarət danışıqları zamanı isə iştirakçıların maraqları bir-birlərindən ciddi surətdə fərqlənir. qtisadiyyatın struktur dəyişikliklərinə dəstək. Bazar iqtisadiyyatını quran və ya ciddi iqtisadi islahatlar həyata keçirən ölkələrin daha yüksək bazar inkişafı səviyyəsinə malik ölkələrin regional ticarət sazişlərinə qoşulmasına bazar təcrübəsinin ötürülməsinin mühüm kanalı kimi, həmçinin seçilmiş bazar kursuna sədaqətlilik amili kimi baxılır. Amma inkişaf etmiş ölkələr öz qonşularını inteqrasiya proseslərinə
11 qoşmaqla onların bazar islahatlarının sürətlənməsində və onlarda tam və tutumlu bazarların yaradılmasında maraqlı olurlar.
nteqrasiya birlikləri üçüncü ölkələrə qarşı ayrı-seçkilik tədbirləri nəzərdə tutmursa belə, birliklərə bir sıra hallarda yerli istehsalçıları dəstəkləmək üsulu kimi baxılır. Belə ki, bu zaman yerli istehsalçılar üçün daha geniş regional bazar meydana gəlir.
Bu, regional rəqabət üstünlüklərinin yaradılması vasitəsilə təmin edilir. Beynəlxalqiqtisadi inteqrasiyanın nəzəri əsaslarını təçkil edən çoxlu saylı konsepsiyaları mövcuddur: Sxem 1
Bazar konsepsiyasının tərəfdarları (Vayner, Lipsey, Repke, Predolem və s.) iqtisadiyyatın tənzimlənməsində bazarın ən səmərəli vasitə olması fikrini əsas götürürlər. Buna görə də, inteqrasiyanı bir neçə ölkənin ərazisi çərçivəsində vahid bazar məkanının yaradılması kimi başa düşürlər. Bu vəziyyətin yaranması üçün də xarici ticarət və valyuta sferalarında dövlət müdaxiləsi olmamalıdır. Beynəlxalq ticarətin neoklassik nəzəriyyəsinin prinsiplərini rəhbər tutmaqla bazar konsepsiyasının qtisadi inteqrasiyanın nəzəri əsasları nteqrasiyanın siyasi hüquqi konsepsiyaları Ümumi inteqrasiya konsepsiyaları Funksional-sahəvi konsepsiyalar Funksionalist konsepsiya Bazar konsepsiyası Ticarət yaxud gömrük ittifaqı konsepsiyası Neofunksionalist konsepsiya Bazar-
institutsional Valyuta
inteqrasiyası konsepsiyası Pluralist konsepsiya Dirijist konsepsiya Federalist konsepsiya Struktur konsepsiya Marksist konsepsiya
12 tərəfdarları regional inteqrasiyanı istehsal amillərinin sərbəst hərəkətini təmin edən ən ə lverişli vasitə kimi qəbul edirdilər. Bazar institutsional konsepsiya inteqrasiya prosesində bazarın öncül rolunu inkar etməməklə yanaşı, həmin prosesin səmərəli gedişi üçün fövqəl hökumət komissiyalarının yaradılmasını nəzərdə tutur. Bazar institutsional konsepsiya bazar mexanizmindən fərqli olaraq bir sıra problemlərin həllini də nəzərdə tutur. Bunlara– iqtisadiyyatda durğunluğa yol verməmək, iqtisadiyyatda məşğulluğa nail olmaq, geri qalmış rayonları inkişaf etdirmək, milli və beynəlxalq korporasiyaların fəaliyyətini tənzimləmək və sairə. Dirijist konsepsiyanın tərəfdarları kimi tanınan tədqiqtçıları (R.Kuper, A.Marşall, Q.Murdal, Y.Tinbergen) neoliberal cərəyanın əsası kimi istifadə olunan beynəlxalq ticarətin neoklassik nəzəriyyəsinə kəskin tənqidi münasibət birləşdirir. Bu konsepsiyanın görkəmli nümayəndələrindən olan Q.Murdal belə bir nəticəyə gəlir ki, Real məzmunlu beynəlxalq inteqrasiya üçün dünya bazarında azad rəqabətin formalaşması deyil, şansların bərabərliyi zəruridir ki, bu da dövlətin bazar proseslərinə aktiv müdaxiləsi olmadan qeyri-mümkündür. Dirijist konsepsiyanın digər nümayəndəsi Y.Tinbergen azad rəqabətli bazar mexanizmini həm sosial, həm də iqtisadi nöqteyi nəzərdən optimal inkişafa nail olmasının mümkünsüzlüyünü qeyd edərək “pozitiv” və “neqativ”inteqrasiya terminlərini iqtisadi leksikona daxil etmişdir. Müasir dövrdə inkişaf etmiş ölkələrin inteqrasiya qruplaşmalarının təcrübəsi göstərir ki, dirijist konsepsiyanın mövqeləri getdikcə zəifləməkdədir. - Struktur konsepsiyanın əsası Y.V.Şişkov tərəfindən formalaşdırılmışdır. Bu konsepsiya öz mahiyyəti etibarı ilə dirijist yanaşmanın təməl prinsiplərinə əsaslanır. Bu yanaşmada başlıca diqqət inteqrasiya prosesində inhisarların yeri və roluna, eləcə də onların fəaliyyəti nəticəsində meydana çıxan struktur problemlərə yönəldilir. - Marksist konsepsiya inteqrasiya prosesinin mərkəzləşdirilmiş direktiv idarəedilməsinə əsaslanır və bu prosesdə bazar mexanizminin rolunu tamamilə inkar edir. Marksist iqtisadçılar inteqrasiyanın əsas prinsiplərindən biri kimi proletar beynəlmiləlçiliyini önə çəkirdilər. Bu baxımdan V. .Lenin fikri səciyyəvidir: Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|