Microsoft Word Dissertasiya C. Ceferli docx
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 inkişaf etməkdə olan ölkələr ilə daxili bazarları birləşdirərək sənayeləşmə sürətini artırmağa çalışırlar. qtisadi inteqrasiya prosesində iki meyl özünü göstərir: beynəlxalq yaxınlaşma və regional yaxınlaşma.Beynəlxalq miqyasda yaxınlaşma dünya ticarətində tətbiq edilən tarif və qeyri-tarif məhdudlaşdırmalarının vasitəsilə aradan qaldırılması yolu ilə həyata keçirilir. Regionla yaxınlaşma zamanı isə regional iqtisadi birliklər yaradılmaqla üzv ölkələrin xarici iqtisadi əlaqələri və ümumiyyətlə iqtisadi siyasəti uyğunlaşdırılır.Ölkələr siyasi baxımdan da bir-birinə yaxınlaşırlar,milli siyasət uzlaşdırılır. Adətən inteqrasiya prosesi az və ya çox mənada qarşılıqlı ticarətin liberallaşdırılması ilə başlanır. Bu hal əmtəələrin, xidmətlərin və kapitalın hərəkətinin məhdudlaşdırılmasını aradan qaldırır. Tədricən vahid iqtisadi, hüquqi, informasiya məkanı yaranır. Buradan da yeni keyfiyyətli beynəlxalq iqtisadi münasibətlər meydana gəlir. Qeyd edə bilərik ki, beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya onu dövlətlərarası digər qarşılıqlı iqtisadi fəaliyyət formalarından fərqləndirən bir sıra əhəmiyyətli ə lamətlərlə xarakterizə olunur: üzv-ölkələrin iqtisadi siyasətinin razılaşdırılması; milli qanunvericiliklərin, norma və standartların yaxınlaşması; milli istehsal proseslərinin bir-birləri ilə qarşılıqlı qovuşması, region çərçivəsində istehsal prosesinin texnologiya vahidliyinin formalaşması; istehsalda, elm və texnikada beynəlxalq ixtisaslaşma və kooperasiyanın geniş inkişafı; üzv-ölkələrin iqtisadiyyatlarında baş verən struktur dəyişiklikləri; inteqrasiya prosesinin məqsədyönlü tənzimlənməsi, regional idarəetmə orqanlarının inkişafı. nteqrasiya prosesi bura daxil olan hər bir ölkə üçün əlverişli şərtlər yaradır: 1. nteqrasiya əməkdaşlığı bu qruplaşma daxilində maliyyə, material, əmək, yeni texnalogiya və digər ehtiyatların hərəkətinə zəmin yaradır. 2. Bütün istiqamətlərdə əməkdaşlığı genişləndirir. 3. qtisadi rəqabətdə müəyyən üstünlüyə nail olmaq imkanı verir.
8 Milli təsərrüfatların iqtisadi əlaqələrinin və əmək bölgüsünün inkişafında inteqrasiya obyektiv zəruri bir prosesə çevrilmişdir. nteqrasiya yolu ilə xarici iqtisadi mübadilədən tutmuş istehsal dairəsi də daxil olmaqla milli təsərrüfatların yaxından qovuşması və ərazilər üzrə təsərrüfat proseslərinin əmələ gəlməsinə imkan yaranır. qtisadi inteqrasiyanın yaranması prosesi mürəkkəb və ziddiyətli xarakterə malikdir. Çünki, o bir çox iqtisadi və siyasi səbəblərdən irəli gəlir. qtisadi inteqrasiyanın yaranmasının obyektiv ilkin şərtləri aşağıdakılardır: nteqrasiya edən ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin və bazar yetkinliyi dərəcəsinin yaxınlığı. Çox nadir hallar istisna olmaqla, dövlətlərarası inteqrasiya ya sənayecə inkişaf etmiş ölkələr arasında, ya da inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında olur. Hətta inkişaf etməkdə olan ölkələr çərçivəsində də təxminən eyni iqtisadi inkişaf səviyyəsinə malik ölkələr arasında inteqrasiya prosesləri daha aktiv surətdə gedir. Sənayecə inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında inteqrasiya tipli birliklərin yaradılmasına cəhd göstərilsə də, bu cəhdlər özünün formalaşmasının başlanğıc mərhələsindədir və bu baxımdan onların səmərəlilik dərəcəsi barədə birmənalı nəticə çıxarmaq mümkün deyildir. Bu halda təsərrüfat mexanizmlərinin uyğun olmaması səbəbindən inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında inteqrasiya prosesinə assosiasiya, məxsusi əməkdaşlıq, ticarət imtiyazları və s. barədə keçid sazişlərinin imzalanması ilə başlanır. Bu sazişlərin müddəti daha az inkişaf etmiş ölkədə, daha inkişaf etmiş ölkədə mövcud olan mexanizmlərin yetkinlik dərəcəsinə uyğun olan bazar mexanizminin yaranmasına qədər uzadılır. nteqrasiya ölkə iqtisadiyyatları inkişafda olduğu zaman daha müvəffəqiyyətlə inkişaf edir. Tarix artıq sübut edib ki, böhranda olan ölkələr bir-birləri ilə çox ağır inteqrasiya olunurlar. Böhran dövründə ölkələrdə daxili qanunvericilik daxili vəziyyətə daha çox üstünlük verir, antiböhran tədbirləri, qanunları, məhdudiyyətləri və s. qəbul edilir, məsələn, kapital ixracına məhdudiyyət tətbiq edilir. Məlumdur ki, inteqrasiya üçün əksinə, işçi qüvvəsinin, kapitalın, əmtəə və xidmətlərin hərəkətinin sərbəstliyi lazımdır. Hələ ki tarixdən böhranda olan ölkələrin yaratdığı dayanıqlı inteqrasiya qruplaşması məlum deyildir.
9 nteqrasiya edən ölkələrin coğrafi yaxınlığı, əksər hallarda ümumi sərhədin və tarixən formalaşmış iqtisadi əlaqələrin mövcudluğu. Dünyanın əksər inteqrasiya birlikləri bir qitədə yerləşən, bir-birləri ilə bilavasitə coğrafi yaxınlıqda olan, nəqliyyat kommunikasiyalarına malik olan və çox zaman bir dildə danışan bir neçə qonşu ölkədən başlayıb. lkin ölkələr qrupuna, yəni inteqrasiya birliyinin təşəbbüsçüləri olan “inteqrasiya nüvəsi”nə sonradan digər qonşu dövlətlər də qoşulmağa başlamışlar. Ölkələr qarşısında inkişaf, maliyyələşdirmə, iqtisadiyyatın tənzimlənməsi, siyasi ə
qtisadi inteqrasiyaya adətən ölkələr qarşısında real şəkildə duran konkret problemlərin həlli üçün müraciət edirlər. Elə buna görədir ki, əsas problemi bazar iqtisadiyyatının ə saslarının yaradılması olan ölkələr artıq ümumi valyutanın tətbiqini tələb edən bazar inkişafı səviyyəsinə malik dövlətlərlə inteqrasiya edə bilmirlər. Əsas problemi əhalini su və qida ilə təmin etmək olan ölkələr kapitalın sərbəst hərəkəti problemini müzakirə edən dövlətlərlə bir yerdə ola bilməzlər. qtisadi inteqrasiya iqtisadiyyatda iki cür effetkt yarada bilər: “Nümayiş effekti”. Inteqrasiya birlikləri yaratmış ölkələrdə adətən müsbət iqtisadi meyllər (iqtisadi artım templərinin sürətlənməsi, inflyasiyanın aşağı düşməsi, məşğulluğun artımı və s.) baş verir ki, bu da baş verən dəyişiklikləri izləyən digər ölkələrə müəyyən psixoloci təsir göstərir. Nəticədə də həmin ölkələr inteqrasiya birliklərinə üzv olmağa çalışırlar. “Domino effekti”. Bu və ya digər regionun əksər ölkələri inteqrasiya birliyinin üzvləri olduqdan sonra həmin birlikdən kənarda qalan digər region ölkələri mütləq bir sıra çətinliklərlə üzləşirlər. Bu çətinliklər birliyə daxil olan ölkələrin iqtisadi ə laqələrinin bir-birlərinə istiqamətlənməsindən qaynaqlanır. Bu bəzən inteqrasiyadan kənarda qalmış ölkələrin ticarətinin azalmasına gətirib çıxarır. Bu ölkələrdən bəziləri inteqrasiya proseslərindən kənarda qalmaq qorxusundan hətta inteqrasiya üçün ə həmiyyətli ilkin marağa malik olmadan belə, inteqrasiya proseslərinə qoşulmağa maraqlı olduqlarını bildirirlər. Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|