Microsoft Word Dissertasiya C. Ceferli docx
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
34 Ümumiyyətlə neft məhsullarının istehsalı və onun beynəlxalq bazarda reallaşması bir-biri ilə zəncirvari şəkildə əlaqəli olan mürəkkəb bir prosesi əhatə edir- axtarış və kəşfiyyat işləri, xam neftin çıxarılması, nəqliyyat prosesi ( dəniz və boru yolu ilə ), neftin emalı, satışı və s.; Dünya sənayesinin müxtəlif sahələrindən fərqli olaraq neftin ödəmə əmsalı yüksəkdir. Yəni neft sahəsinə qoyulan hər 1dolların gələcəkdə 5dollar gətirmək şansı var; qtisadiyyatın başqa sahələrindən fərqli olaraq həm neftin istehsalı, həm də onun bazarda reallaşdırılması böyük risklə əlaqədardır. Bu ilk növbədə böyük kapital qoyuluşu ilə əlaqədardır. Təbii ki, bu işlə yalnız böyük maliyyə resurslarına malik olan iri şirkətlər və qrumlar məşğul ola bilər; Dünyada heç bir ikinci istehsal sahəsi yoxdur ki, neft kimi dünya təsərrüfatına və ümumdünya siyasətinə təsir etmək iqtidarında olsun. Neftdən əldə olunan gəlir və üstünlük o qədər güclüdür ki, bəzi ölkələr bu amildən istifadə etməklə “tarixi dəyişmək” imkanını əldə edirlər. Neft məhsulları bazarında fasiləsiz gedən proseslər o qədər ani olaraq dəyişir ki, sonda bu qlobal problemlərə, siyasi və iqtisadi çaxnaşmalara, müharibələrə gətirib çıxarır. ABŞ-nın Əfqanıstan və raqla bağlı siyasətini misal göstərmək olar. Hazırki qloballaşma dövründə yanacaq-energetika istehsalı və onun nəqliyyat sistemi üzərində nəzarət bu və digər ölkələrin geosyasi həyatında mühüm rol oynayır. Müxtəlif ölkələrin yanacaq-energetika xammalı ilə təmin olunması sanki təbiətin onlara ayırdığı “qrant” kimi başa düşmək olar. Ölkələr bu “qrant” hesabına öz iqtisadi və siyasi həyatının bünövrəsini çox əminliklə qura bilər. Bu vaxt meydana ancaq bir sual çıxa bilər – xammaldan necə istifadə etməli? Bu problemi həll etmək üçün idxalçı və ixracatçı ölkələr arasında gedən fasiləsiz proseslərə qoşulmalı və onun müsbət keyfiyyətlərindən istifadə etmək lazımdır. Bu zaman çalışmaq lazımdır ki, neftdən təkcə barter və ya satmaq yolu ilə gəlir əldə olunmasın. Əsas diqqət neft məhsullarından istifadə etməklə rəqabətə davamlı məhsullar istehsal etmək və bununla da dünya bazarında mühüm yerlərdən birini tutmağa ayrılmalıdır. Bütün bu proseslər zamanı lazım gəldikdə sərt iqtisadi və siyasi qərarlar da vermək lazımdır. Unutmaq lazım deyil ki, bu ilk növbədə ölkənin və
35 onun vətəndaşlarının maddi güzəranın yaxşılaşdırılmasına doğru atılan bir addım olmalıdır. Arı-ayrı neft ölkələrinin tarixi təcrübəsinə nəzər yetirsək görərik ki, investisiyaların onların hər birinin neft sənayesinin inkişafında oynadığı rol qabarıq şə kildə təzahür edir. Onu da qeyd edək ki, ən iri investisiya mənbələri neft sənayesinə qoyulub ki, o da ümumi investisiya məbləğinin 75.5% -i təşkil edir. Ümumiyyətlə hazırda mənimsənilməsi böyük vəsait tələb edən çox zəngin təbii sərvətlərdən ölkələrin birgə səyləri ilə istifadə edilməsi meyli dünyada getdikcə güclənir. Mütəxəssislər qeyd edir ki, bəşəriyyətin yaxın gələcəkdə ən mühüm problemlərdən biri də enerji problemidir. Hazırda dünyanın tükənməkdə olan enerji mənbələri sırasında neft, kömür və təbii qaz ilk yerləri tutur. Neftin və təbii qazın qarşıdakı illərdə də əsas enerji mənbəyi olaraq qalacağı aşkardır. Əhalinin çoxalması və texnologiyanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq enerji sərfi də artmaqdadır. Artan tələbatı ödəmək üçün bir yandan yeni enerji mənbələri axtarılır, digər tərəfdən mövcud mənbələrdən daha səmərəli istifadə olunması üçün tədbirlər görülür. Son illərdə dünyada cərəyan edən siyasi və iqtisadi hadisələrin də neft yataqlarının kəşfiyyatı və istismarı sahəsində görülən işlərin istiqamətləndirilməsində olduqca səmərəli rol oynadığı nəzərə çarpmaqdadır. Bütün bunları nəzərə alaraq qeyd edə bilərik ki, neft və neft məhsulları bazarının inkişaf xüsusiyətləri gələcəkdə də dünya təsərrüfatının aparıcı sahələrindən olaraq qalacaqdır. Beləliklə belə nəticəyə gələ bilərik
ki, stratejixammalolankarbohidrogenresurslarınınistənilən ölkənin iqtisadi həyatında rolu çoxşaxəlidir. Neftvəqazqiymətliistehsalkomponentiolmaqla,həm dədəyərlimaliyyəvə iqtisaditəyinatlıresursdur.Karbohidrogenresurslarına istinad edərək
bəşərcəmiyyətienerji, nəqliyyat, texniki-texnoloji proseslərin reallaşması elementləri ilə özünün istehlak tələblərini təmin etmiş olur. Yanacaq enerji sərvətlərinin coğrafı bölgüsü və dünya iqtisadiyyatının inkişafındakı rolu üzrə aparılan təhlil və araşdırmalar bir daha göstərir ki, hazırda enerjidaşıyıcılarının 30 faizdən çoxu istehlakçılara sərhədləri aşaraq yetişir. Neftin yarıya qədəri təbii qazın 1/5-i, daş kömürün isə 10 faizi ayrı-ayrı ölkələrə kənardan
36 gətirilir. Buna baxmayaraq bir sıra az inkişaf etmiş ölkələrdə ənənəvi yanacaq-enerji resurslarından hələ də yetərli istifadə edilir. nkişaf etmiş ölkələr isə alternativ enerjidaşıyıcılarından istifadə sferasını daha da genişləndirirlər. Lakin karbohidrogen təyinatlı enerjidaşıyıcılarından müasir zamanda qlobal yanacaq-enerji balansında tutumlu mövqeylərini saxlayırlar. Daxili balansda təbii qaz resurslarından istifadə artaraq neftin payının azalmasına təsir göstərir. Bərk yanacaq növlərinin ekoloji zərərliyinin azaldılması istiqamətində tədqiqatlar davam edir. Nəticədə ETT bərk yanacağın maye və qaz yanacağa çevrilməsini asanlaşdırır və sintetik yanacaq istehsalı miqyaslarını artırır. Nüvə enerjisi ilə bağlı bütün çətinliklərə baxmayaraq və istiqamətdə irəliləyişlər səngimir. Bir çox ölkələr özlərinin enerji strategiyasını bu inkişaf ssenarisi ilə qururlar. Enerji strategiyası milli enerji təhlükəsizliyinin əsas tərkib hissəsi olaraq əksər iqtisadi inkişaf etmiş müasir modern ölkələrdə dövlətin uzunmüddətli strateji proqramlarından biri kimi təyinat alır. Enerji strategiyası milli enerji siyasətinin konkretləşməsi, dəqiq təyinatlı fəaliyyət məqsədlərinə və hərəkətin təşkili metodlarına zəruri resurslar və mümkün potensial imkanlar müqabilində seçilmiş yolla nailolma çərçivəsində onun işçi sənədinə çevrilməsini şərtləndirir. Struktur kompozisiyada strategiya plan, idarəetmə sənədləri, qrafiklər, büdcə və digər bu kimi zəruri elementləri özündə birləşdirən modernizasiya və köklü yenidənqurmanın fəaliyyət proqramı kimi çıxış edir və yeni institusional yaranış deyildir. Planetin iqtisadiyyatı enerji təməlində sistemləşdiyi zamanlardan anoloji strategiyalar silsiləvi olaraq müxtəlif ölkələrdə intişar tapmış, təbəddülatlara uğrayaraq yeni keyfiyyət və məzmun almışlar. Bir qədər fərqli adlanışda Sovetlər ttifaqında da müvafiq enerji strategiyası daim işlənmiş, hazırlanaraq realaşdırılmışdır. Qlobal axının gücləndiyi müasir zamanda isə hər bir ölkə enerji resurslarının mövcudluq diapazonunun fərqinə varmadan özünün enerji təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə məxsusi enerji strategiyası formalaşdırmağa məhkumdur. Bütün bu reallıqlar bəşəriyyətin, dünya iqtisadiyyatının artan tələbləri nəticəsində dünya yanacaq-enerji kompleksinin inkişafının biçimli məcraya
Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|