Microsoft Word D\335n ve d\326vlet elaqeler\335 as\375l
Yüklə 478,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
5
Dövlət günəş kimi olmalıdır. Günəş necə müsəlman, xristian, yəhudi, zəngin, fağır, irq və millət fərqi qoymadan hər kəsə eyni məsafədə isə dövlət də vətəndaşlarına qarşı həmişə eyni məsafədə durmalıdır.
6. Layiqlik 2 fransada ortaya çıxmışdır. Fransızca dini quruluşların hakimiyətindən asılı olmayan təşkilata Laik (laic və ya laiquə) deyilir 3 . Bu ölkədə dini quruluş deyilincə Katolik kilisəsi başa düşülür. Laiqlik mübarizəsi xristianlığa qarşı deyil, kilisəyə qarşı aparılmışdır. 7. Kilisə, Allah adına hərəkət etdiyini irəli sürərək kralı, hökümətləri və icra başçılarını təyin etmədə və vəzifəyə gətirmədə özünü səlahiyyətli görmüşdür 4 . Günümüzdə seçilmiş insanlara and içdirməklə bu səlahiyyətlərini az da olsa sürdürməkdədir. Fransız tarixi kilisəyə qarşı aparılmış mübarizələrlə doludur. Kilisənin dövlət üzərindəki hakimiyyətini qırma cəhdləri XIV.yüz ildə başlamışdır. 5
8. Laiqliq mübarizəsinin dinə qarşı aparılmadığının ən mühüm işarəti, Fransada məclisin qurucu namizədləri tərəfindən hazırlanan və Avqust 1789-da qəbul edilən nsan və vətəndaş haqları bəyannaməsinin 10 və 11-ci maddələridir. Bu maddələr belədir:
ki, bu inancların izah edilməsi qanun tərəfindən saxlanan asayişi pozmasın. Maddə 11. Düşüncə və inancların başqalarına azad şəkildə çatdırılması insanın ən mühüm haqlarından biridir; hər insan azad şəkildə danışa bilər, yaza bilər və bunları çap edib yaya bilər; bu hürriyyətin istismar edilməsindən ancaq qanunla bildirilən vəziyyətlərdə məsuliyyət daşıyır. 9. Bu bildiriş, 1791 tarixli Fransız dövlət qanunun başlanğıc bölümü olmuşdu. 6 Bu qanun, Katolik kilisənin imtiyazlarına son qoymağı və protestant, yəhudi və ya dinsiz olanların haqlarını, xüsusilə din və vicdan hürriyyəti adına hər cür dini baxışı bərabər görməyi hədəfləyirdi 7 . Çünki kilisə bir başqa din mənsubuna həyat haqqı tanımazdı. 2 Burada “Laiqlik”dedikdə, sizin eşitdiyiniz və gördüyünüz şəkliylə və ya Türkiyədə pratik yönüylə tətbiq edilən laiqlik qəsd edilmir. Türkiyədə laiqlərin Atatürk ilkələri (əsasları) adıyla yeritmək istədikləri, elə teokratiyanın bir tərzidir. Mən teorikdəki laiqlikdən, insanları dini və ideoloji təzyiqlərdən xilas edib, sərbəst buraxan bir təşkilatdan bəhs edirəm. Fransada laiqlik dinə yəni xristianlığa qarşı deyil, kilisə hakimiyyətinin təzyiqinə qarşı ortaya çıxmışdır. Çox təəssüf ki, Türkiyədə bu məfhum istismar edilərək, dinə qarşı bir mübarizə tərzində əks etdirilmişdir. Kimsə də bizim laiqliyi mənimsədiyimizi düşünməsin. Məqsədimiz sadəcə həqiqətdə bir şeyin nə olduğunu, insanların bu məfhumları istismar edərək parçalanmamalarını saxlamaqdır. Niyyətimiz hər kəsin inanc və düşüncələrində sərbəst olduğunu, fərqli düşünə biləcəyini və buna baxmayaraq bir arada yaşamaları lazım olduğunu bildirməkdən ibarətdir. 3 Böyük Larousse Ansiklopediyası, Laiq maddəsi 4 Tümer, Küçük, e.q.ə. s.256. 5 Böyük Larousse Ansiklopediyası, Laiq maddəsi 6 Böyük Larousse Ansiklopediyası, Laiq maddəsi 7 GRIC (Groupe de rechercehes islamo-chretien= slam Xristiyan Araşdırmaları birliyi),Din və Dövlət, slamochristana,12,Roma 1986,s. 49-72 dən.Tərcümə M.Said Hatiboğlu, slami araşdırmalar jurnalı,C. III, SAYI 3,Ankara 1989,s. 102.
6
Bildirişin başlanğıcında insan haq və hürriyyətlərinin əhəmiyyəti bu ifadələrlə bildirilməkdədir: “ Fransız xalqının Milli Məclisini təşkil edən təmsilciləri, xalqın hüzursuzluqlarına və hökumətlərin yozlaşmasına tək səbəb olaraq, insan haqlarının bilinməməsi, unudulması olaraq görüldü. Bu səbəblə insanın təbii, əvəz edilməz və müqəddəs haqlarını rəsmi bir bildiriş ilə izah etməyə qərar verdilər...” 10. Burada hürriyyətin tərifi verilmiş və qanun ilə lüzumundan çox hüdudlandırılmaması üçün Bildirişə maddə qoyulmuşdur. Əlaqəli maddələr belədir: Maddə 4. Azadlıq başqasına zərər verməyən hər şeyi edə bilməkdir. O halda hər insanın təbii haqlarını yerinə gətirməsi ancaq, cəmiyyətin o bir fərdlərinə saxladığı eyni xüsusiyyətdəki haqlarla hüdudludur. Bu hüdudlar ancaq qanunla təyin edilə bilər.
qadağan olunmayan heç bir şeyə əngəl qoyula bilməz və heç kim qanunun əmr etmədiyi bir işi görməyə məcbur edilə bilməz. 11. Rəsmi məqamlarda da laiqlik dinə qarşı deyildir. Dövlət Qanunun 2-ci maddəsi belədir: “...cəmiyyətin hüzuru, milli dayanışma və ədalət anlayışı içində, insan haqlarına hörmətli, başda bildirilən əsas qaidələrə dayanan, demokratik, laiq və sosial bir hüquq dövlətidir.” 12. Deməli, laiqlik dövlətin bir xüsusiyyətidir. 8 Dövlətin bir başqa xüsusiyyəti də insan haqlarına hörmətli olmasıdır. Konstitusiya 24-cü maddəsi hər vətəndaşa vicdan, din, inanc və qənaət hürriyəti tanımışdır. Yəni Konstitusiya, laiqliyin dövlətin bir xüsusiyyəti olduğunu, vətəndaşının dindar ola biləcəyini qəbul etmişdir. 13. Konstitusiyanın 26-cı maddəsi də düşüncəni ortaya qoyma və yayma hürriyyəti vermişdir. Maddənin giriş cümləsi belədir: “ Hər kəs düşüncə və qənaətlərini söz, yazı, rəsim və ya başqa yollarla tək başına və ya birlikdə ortaya qoyma və yayma haqqına sahibdir…” Konstitusiyanın belə olması təbiidir. Bilavasitə insan və vətəndaş haqları bildirişinin 16-cı maddəsi belədir: “ Haqqları təminat altına alınmamış, güclərin ayrılığı təyin edilməmiş cəmiyyətlərin qanunları yox deməkdir.’’ 14.1948-ci ildə Birləşmiş Millətlər tərəfindən qəbul edilən nsan Haqları Üniversal (Ümumxalq) Bəyannaməsi də düşüncə, vicdan və din hürriyyəti mövzusunu qərara bağlamışdır. Bu maddə dini, nə sosial sahədən nə ictimai sahədən nə də bir başqa sahədən iraq tutmaz. Belə bir şeyi əslində ağıl da qəbul etməz. Dindar insan, dininin əmrini buraxaraq
! 8 Azərbaycan da laiq bir dövlət olduğu üçün bu keyfiyyətləri pratikdə həyata keçirməsi ölkəmiz və vətəndaşları üçün zəruridir. nsanlara dininin tələb etdiyi qaydalara maneə törətmək, təzyiq göstərmək nə dövlətin hüzur və mənafeyinə nə də birlik və tərəqqisinə fayda saxlamaz. Əksinə zərər verir.
Yüklə 478,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|