Microsoft Word D\335n ve d\326vlet elaqeler\335 as\375l
Yüklə 478,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
39
hakimiyyətini qırma səyləri X V.yüz ilə qədər uzanır. 67 Laiqlik bu göstərilən səylər nəticəsində ortaya çıxmışdır. Fransızca dini quruluşların hakimiyyətindən müstəqil bir təşkilata Laiq (laic vəya laique) deyilir 68
hakimiyyətində olmayan hər təşkilat laiqdir. 109. Laiqlik mücadiləsi dinə qarşı deyil, kilisəyə qarşı verilmişdir. Necə ki, Fransada qurucu məclis nümayəndələri tərəfindən hazırlanan və Avqust 1789- cu ildə qəbul edilən nsan və Vətəndaş Haqları Fərmanının 10-cu maddəsi fikir azadlığını,11-ci maddəsi də ifadə hürriyyətini nizamlayırdı. Bu fərmanda 1791 il tarixli Fransız Konstitusiyasının ilk bölümü oldu.
69 Beləliklə, bu konstitusiya Katolik Kilisəsinin səlahiyyətlərinə son verməyi, protestan, yəhudi və ya dinsiz olanların haqlarını, xüsusilə vicdan hürriyyəti adına hər cür dini təzahürü bərabər görməyi hədəfləyirdi. 70 Çünki teokratik sistemdə bir başqa din mənsubuna həyat haqqı tanınmırdı. Bu hərəkət dinə qarşı olsaydı, o ölkədə müvəffəqiyyətdən sonra din azadlığı verilməz, əksinə bu azadlıq tamamilə ortadan qaldırılırdı. 110. 1948- də Birləşmiş Millətlər tərəfindən qəbul edilən nsan Haqları Üniversal Bəyannaməsi də düşüncə vicdan və din azadlığı mövzusunu qərara bağlayaraq teokratiyanın qarşısnı möhkəm almağa çalışdı. Bu maddə də dinə deyil, kilisənin hakimiyyətinə qarşıdır. Bu hərəkət, dinin xalqın arasından və ictimai sahədən çıxarılmasına yönəlik də deyildir. Bu barədə heç bir söz gedə bilməz. Dindar bir insan, dinin əmirlərini buraxaraq başqa insanların ə mirlərini yerinə gətirə bilməz. Əgər yerinə gətirmək məcburiyyətində qalırsa ya gizli şəkildə ya da açıq şəkildə buna qarşı çıxar. Bu da cəmiyyətdə hüzursuzluq çıxarır. Bəyannamənin müvafiq 18-ci maddəsi belədir: “ Hər kəs düşüncə, vicdan və din hürriyyətinə sahibdir; bu hər kəs üçün tək ya da ümumi, istər ictimaiyyət qarşısında istərsə xüsusi olaraq təlimlə, tətbiqlə, itaətlə ya da dini məsuliyyətləri yerinə gətirərək dinini ya da əqidəsini ortaya qoymaq hürriyyətini əldə edir. 71
111. Bütün bu hallara görə laiqlik, dövlətin dini təşkilatların hakimiyyətindən çıxıb, müstəqil hala gəlməsi deməkdir.Yəni laiqlik dövlətin bir vəsfidir. *Müsəlman nüfuzunun ən çox yaşadığı Endoneziya Konstitusiyasının 29-cu maddəsi belədir: 1-ci bənd; Dövlət ancaq tək bir Tanrı inancına dayanır. 2- ci bənd; Dövlət hər bir vətəndaşının din və ibadət hürriyyətini öz din və inancına görə yaşamasını və tətbiq etməsinə təminat verir. Maddə 9- da eyni zamanda, Başçı və müavini rəsmi olaraq vəzifələrinə başlamadan əvvəl, inandıqları dinə görə and içərlər.*
67 Böyük Larousse Ansiklopediyası, Laiqlik maddəsi, 68 Böyük Larousse Ansiklopediyası, Laiqlik maddəsi 69 Böyük Larousse Ansiklopediyası, insan maddəsi 70 GRIC (Groupe de rechercehes islamo-Chretien= slam Xristian Araşdırmaları Cəmiyyəti),Din və Dövlət. slamochristana, 12, Roma 1986, s. 49-72-dən.Tərcümə M.Said Topaloğlu, slami Araşdırmalar Jurnalı, c.ııı. s. 3, Ankara 1989, s.102. 71 Böyük Lrousse Ans. nsan maddəsi. st.1986. 40
Bununla bərabər,1982 il tarixli Türkiyə Cumhuriyyəti Konstitusiyasının 2-ci maddəsi də buna bənzər ifadələrlə mütəşəkkildir. Konstitusiyanın 24-cü maddəsi hər vətəndaşa vicdan, dini inanc və qənaət hürriyyəti tanımışdır. 26-cı maddəylə də düşüncəni açığa vurma və yayma hürriyyəti verilmişdir. Mövzu Quran yönündən dəyərləndirilincə, Quranda din hürriyyətinin dəyişməz əsaslara bağlandığı görülür. Dinin əsası imandır. manın özəyi də qəlb ilə təsdiqdir. Qəlb insanın iç dünyasındadır. nsan burada istədiyi qədər azaddır. Bu səbəblə heç bir inanc insana zorla qəbul etdirilə bilməz. Din hürriyyətinin təminatı Qurandır. Allah Təala belə buyurur: “Rəbbin əmr etsəydi, yer üzündə olanların hamısı iman edərdi. Elə ikən, insanları inanmağa sən məcburmu edəcəksən? (Yunus 10/99) 4- DƏYƏRLƏND RMƏ 112. Tövratda teokratiyanın dəlili deyə göstərilən söz Süleymana (a.s.) aiddir. Əlimizdəki Tövrata görə Süleyman (a.s.) Allahın elçisi deyil, bir kraldır. 72 Amma Quran Süleymanı (a.s.) Allahın elçisi sayar. Tövratda Süleymana (a.s.) aid olduğu bildirilən ifadə belədir: ” Ey oğlum! Rəbbdən və məlikdən qorx. nqilabçılara qarışma 73 . ” Kraldan qorxmaq, onun zülmünə qarşı qorunmaq üçün ola bilir. Çünki bu haqsızlığa qarşı bir növ qarşı qoymaqdır. Necə ki, Quranı Kərimdə kafir və münafiqlərə qarşı qorunma ilə əlaqəli bənzər bir ifadə vardır. Allah Təala belə buyurur: “ Əğər səbirli olub qorunsanız, onların hiylələri sizə bir zərər verməz.” (Ali mran 3/120) Qorunma ehtiyacı qorxudan irəli gəlir. Bu səbəblə ayətdə, ” qorunma” deyə tərcümə etdiyimiz ittiqa ( ءا قتا ) kəliməsi qorxu deyə də tərcümə edilmişdir. “ htilalçılara qarışma” ifadəsi də “ pozğunçulara qarışma ” şəklində yorumlanırsa Süleymana (a.s.) aid olduğu ifadə edilən bu söz, teokratiyaya aid olmaqdan çıxar. 113. ncildəki mətinlərə gəlincə; Pavlosun və Petrusun məktublarının ncil deyə qəbul edilməsini Quran qəbul edə bilməz. Çünki Qurana görə ncil Allahın kitabı, sa (a.s.) da elçisidir 74 . Petrus sanın (a.s.) havarilərindəndir 75 . Pavlos isə Quranın ifadə etdiyi bir mənada
72 Bax. Əmsali Süleyman, I/1, Kitabı müqəddəs Əhdi atik s.751. 73 Əmsali Süleyman, xxıv/21, Kitabı Müqəddəs Əhdi atik s. 775. 74 ...Məryəm oğlu saya yol göstərici, aydınladıcı olan və özündən əvvəlki Tövratı doğrulayan ncili qorunanlara öyüd və yol göstərici olaraq verdik. (Maidə 5/46) 75 Bax. Böyük Larousse Ansiklopediyası, Petrus və Pavlos maddələri st. 1986. 41
həvari deyildir, xristiandır. Amma xristianlar onu havarilərdən sayarlar 76 . sanın (a.s.) havariləri, Qurana görə Muhammədin (a.s.) səhabiləri kimidir. 77
114. Tövrat, ncil və Quran, Allahın sözlərini ehtiva edən kitablardır. Bunlarda insan sözü olmaz. Amma əlimizdəki Tövrat və ncilə insan sözü qarışdırılmışdır. Bunun ən açıq sübutu Pavlus və Petrusun məktublarıdır. Quranda Allahın sözləri xaricində tək bir söz yoxdur. Muhammədin (s.a.v.) sözləri Quranın xaricindədir və hədis deyə adlanır. Həvarilər isə Əli (r.a.) və Əbu Bəkr (r.a.) kimidir. Əli (r.a.) və Əbu Bəkr (r.a.) sözlərinə səhabi sözləri deyilir. Peyğəmbərin (a.s.) sözləri Quran səviyyəsində qəbul edilə bilməz. Səhabənin sözü də Peyğəmbər sözü səviyyəsində ola bilməz. Bilavasitə Petrus və Pavlosun məktubları ncilin bir parçası sayıla bilməz. Bunların hər biri insan sözüdür. ncildə sa (a.s.) çarmıxa çəkilib dəfn edildikdən üç gün sonra qəbrindən çıxdığı, Galiledə 11 həvarisinə görünərək belə dediyi yazılıdır: “ Göydə və yer üzündə bütün hakimiyyət mənə verilmişdir. ndi gedin bütün bəşəriyyətə təlim edin. Onları Atam, Mən və Müqəddəs Ruh adına vəftiz edin. Sizə dediyim hər şeyi yerinə gətirmələrini onlara öyrədin. Elə dünyanın sonuna qədər mən hər an sizinlə bərabərəm.” Bu sözlər kilisənin, güclü oluğu zamanda dövlətlər üzərində hakimiyyət qurmasına yol açmışdır. Eyni ncilin bir başqa ifadəsinə görə sa (a.s.) dünyaya hakimiyyət qurmaq üçün deyil, xidmət etmək və həyatını vermək üçün gəlmişdir. 78 Bu, bir əvvəlki ifadəylə ziddiyyət təşkil etməkdədir. Quran sanın (a.s.) vəfatından sonra dünya ilə əlaqəsinin kəsildiyini və olub bitənlərdən xəbərdar olmadığını bildirir. “ Allah, (axirətdə belə) deyəcəkdir. ” Ey Məryəm oğlu sa! Sən insanlara məni və anamı Allahdan başqa iki Tanrı olaraq mənimsəyin dedinmi? ” O da belə cavab verəcəkdir: Əsla, haqq olmayan sözü demək mənə yaraşmaz; əgər demişəmsə, şübhəsiz sən onu bilirsən; sən, mənim içimdə olanı bilirsən; mən sənin içində olanı bilmərəm; doğrusu görülməyəni bilən ancaq sənsən.” “ Mən onlara ancaq Rəbbim və Rəbbiniz olan Allaha qulluq edin deyə mənə əmr etdiyini dedim. Aralarında olduğum müddətcə onlara nəzarət edirdim. Məni vəfat etdirdikdən sonra artıq onlar üzərində nəzarətçi ancaq Sən oldun. Sən hər şeyi görüb, nəzarət edirsən ”. (Maidə 5/116-117)
76 Pavlos sanı (a.s.) görməmişdir. Əlimizdəki ncildə Pavlosun əsl adının Saul olduğu, (Amal –rusul 13/9) qəti bir xristian düşməni ikən, Şam yolunda anidən göydə parlayan bir nurun çevrəsini sardığı, Hz. sanın ona səsləndiyi (Amal-rusul 9/3-6), sonra onun Hz. saya inandığı və vəftiz edildiyi (Amal-rusul 9/18 vd) ifadə edilməkdədir. Buna görə Pavlos, Quranın işarət etdiyi həvarilərdən deyildir. 77 “ Ey inananlar! Allahın dininin köməkçiləri olun. Necəki, Məryəm oğlu sa, həvarilərə: “Allaha gedən yolda köməkçilərim kimlərdir?” deyincə, Həvarilər: ” Allahın dininin köməkçiləri bizik “ demişdilər. srail oğullarının bir qismi bu şəkildə inanmış, bir qismi də inkar etmişdi; amma biz inananları düşmənlərinə qarşı dəstəklədik və qalib gəldilər.” (Saf 61/14) 78 Necə ki, bnul-insan (yəni sa) özünə xidmət olunmaq üçün deyil, ancaq xidmət etmək və bir çoxlarının günahlarına qarşılıq bədəl olaraq canını verməyə gəldi, dedi.” (Matta 20/28) 42
Necəki, Hz.Muhammədin sözləri Quran ayəti deyilsə sanın (a.s.) sözləri də ncil ayəti deyildir. Hələ sanın (a.s.) vəfatından sonra dediyi irəli sürülən sözlər onun sözü belə ola bilməz. Teokratiya bu sözlər üzərinə qurulduğu üçün həqiqi ncilin Quran kimi teokratiyanı qəbul etmədiyi ortaya çıxar. 115. Xristianlar necə ki, Petrus və Pavlusun məktublarına dayanaraq bir teokratik sistem qurmuşlarsa şiələrin imamiyyə qolu da öz böyüklərinə aid sözlərə dayanaraq teokratik sistemə bənzər bir sistemin müdafiəçiləri olmuşlar. Şiələr imamlarının və müctəhidlərinin sözlərinə Allahın sözü deməzlər. Amma bir çoxu onları Allahın sözü kimi əsaslı sayar. Onların bu ifadələrinə diqqət edək: “ ctihad şərtlərini özündə toplamış müctəhid, qeybət (imamın gözdən uzaq olması) dövründə mam əlehyissəlamın naibidir, qeydsiz-şərtsiz hakim və rəisdir; xalqa höküm verməkdə imamın səlahiyyətinə sahibdir. Onun hökmünü qəbul etməmək mamın hökmünü qəbul etməməkdir; mamın hökmünü qəbul etməmək isə Allahın hökmünü qəbul etməməkdir ki, bu, Sadiqi ali Muhamməddən rəvayət edilən hədisə görə Allaha şirk qoşmaqla birdir. 79 ” Sadiqi ali Muhamməd, Muhammədin (s.a.v.) nəslindən gələn doğru insan deməkdir. Bu insan Hasan (r.a.) və ya Hüseyn (r.a.) belə olsa onların sözləri bizə dəlil ola bilməz. Bu, Petrus və Pavlusun sözlərinə verilən dəyərə çox bənzəməkdədir. Ə hli sünnət, müctəhid imamlardan heç birinə müqəddəslik tanımaz və heç birinin sözünü bağlayıcı qəbul etməz. Man bin sa əl Qəzzaz demişdir ki, mam Malikdən bunu eşitdim; ” Mən sadəcə bir insanam, xata etdiyim də olur doğrunu tapdığım da olur. Görüşüm üzərində düşünün, Kitab və sünnətə uyğun olanını alın, uyğun olmayanını da buraxın 80 . ” mam Malik tez-tez belə deyərdi: ” Bizim fikrimiz zəndən ibarətdir. Dəqiq bir qənaətə gələ bilmərik. 81 ” Əbu Yusif və Həsən bin Ziyad, Əbu Hənifənin belə dediyini nəql etmişlər. ” Bizim bu elmimiz bir görüşdür. O gücümüzə görə əldə etdiyimiz ən gözəl görüşdür. Kim bundan daha gözəlini gətirərsə qəbul edərik.. 82 ” NƏT CƏ 116. Təkrar olaraq, Quran teokratik sistemi əsla qəbul etməz. Teokratiya Allahın səlahiyyətinin kilisəyə həvalə etmə və ya kilisə ilə paylaşılması mənasına gəldiyi üçün Qurana görə belə bir davranış şirkdir. Digər tərəfdən teokratiyada insanların Allaha boyun əydiyi kimi, idarəçilərə də boyun ə yməsini istəməkdədir. Onlara itaət Allaha itaət, onlara müxalifət Allaha qarşı gəlmək sayılmaqdadır. Quran bunu da şirk sayır. 117. Bunun xaricində Quranın tövsiyə etdiyi bir dövlət nizamı yoxdur. slamın universal və hər dövrə aid olması da bunu məcburi hala gətirir. Quran dövlətlərə bəzi üniversal qaydaları
79 Şiə nancları, s. 24. 80 bnul-Qayyum əl-Cəvziyyə, Əbu Abdillah Muhamməd b. Əbubəkr (öl h.701) lamul-muvakkın, c. 1.Beyrut,1987/1407 s. 75. 81 bnul-Qayyum e. q. ə. c.1,s.76. 82 bnul-Qayyum e. q. ə. c.1,s.76. 43
təqdim edər. Bunlardan bir qisminə yuxarıda işarət etmişdik. Onlar elə şeylərdir ki, heç bir cəmiyyət bunlardan boyun qaçıra bilməz. Heç bir idarə də bu sahədə mübarizə aparan insanlara bir başa qarşı gəlməz. Bu da slamın hər zaman və hər yerdə yaşana bilməsinə imkan verir. 118. slam alimlərinin siyasi arenadan gözlədikləri vəzifələr belə xülasələşdirilə bilər: ” Siyasi nüfuz qanunları tətbiq edilir, cəzaları yerinə gətirir, camaatın ehtiyaclarını həll edir, ə sgəri təchiz edir, vergi toplayır, zülm edənləri və soyğunçuları dizə gətirir. nsanlara inandıqları kimi yaşama hürriyyətini saxlayır. Ədliyyə təşkilatının axsamadan və sərbəst şə kildə çalışmasını təmin edər. Qazanc və sərvət paylarının balanslı olması üçün tədbirlər alır. Qorunmağa möhtac uşaqların ehtiyaclarının təbii şərait içərisində qarşılana bilməsi üçün lazım olanı edər.Yoxsulların müdafiəçisi olur.” Nəticə olaraq bunu demək lazımdır: Teokratiya Quranın qəbul etmədiyi bir dövlət sistemidir. ncilin teokratik sistemi əmr edən ifadələri, Quran ölçülərinə görə həqiqi ncilə aid ola bilməz. Bu mövzu yuxarıda izah edilmişdir. Bundan həqiqi xristianlığın da teokratiyanı qəbul etməyəcəyi nəticəsi çıxar. Laiqlik də teokratiyaya qarşı verilən mübarizənin adı olmuşdur. Azərbaycan dilinə tərcümə edib uyğunlaşdıran: A. Mülayim Yüklə 478,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|