Microsoft Word cobanli elshad docx
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
34 Doymuş buxarların təzyiqi də benzinin buxarlanma keyfiyyətinə ciddi təsir göstərir. Doymuş buxarların təzyiqi aşağı olduqda onun buxarları çox tez mayeləşə bilir. Avtomobil benzinlərinin doymuş buxarlarının təzyiqi 40...650 mm civə sütunu, yaxud 53,2...86,5 kH/m 2 olur. 10% buxarlanma temperaturu aşağı və doymuş buxarlarının təzyiqi yüksək olan benzinlər mühərrikin soyuq şəraitdə asanlıqla işə salınmasını təmin edir. Buna görə də qış benzinlərində doymuş buxarların təzyiqi nisbətən yüksək olur.
karbüratorlu mühərriklər üçün çox böyük ə həmiyyətə malikdir. Xüsusilə mühərrikin gücünü artırmaq və yanacaq sərfini azaltmaq məqsədilə onların sıxma dərəcəsinin artırılması detonasiyalı yanma üçün daha əlverişli şərait yaradır. Yanma prosesinin təhlilində detonasiya hadisəsinin tə- biəti və onun baş vermə səbəbləri geniş təhlil edilmişdir. Burada yalnız onu göstər- mək kifayətdir ki, detonasiya hadisəsinin əmələ gəlməsi yanacağın fiziki – kimyəvi xassəsindən də asılıdır. Tərkibi əsasən parafinlərdən və naftenlərdən ibarət olan benzinlər detonasiya- ya daha çox meyillidir. Aromatik karbohidrogenlər isə benzinin detonasiyaya da- vamlılığını artırır. Benzinin detonasiyaya davamlılığı oktan ədədi ilə qiymətləndirilir. Yanacağın oktan ədədi, detonasiyaya davamlılığına görə onunla eyni olan izooktan (C 8 H
)-heptan (C 7 H 16 ) qatışığındakı izooktanın faizlə miqdarına deyilir. Şə rti olaraq izooktanın oktan ədədi 100, heptanın oktan ədədi isə sıfır qəbul edilir. Benzinlərin oktan ədədi motor (DÜ ST 511-52) və tədqiqat (DÜ ST 8226-56) üsulları ilə təyin edilir. Hər iki üsul T 9-2 qurğusunda həyata keçirilir. Benzinlərdə “antidetanator” adlanan xüsusi maddələr – aşqarlar qatmaqla da onların detonasiyaya davamlılığını artırmaq olar. Ən təsirli aşqar tetraetilqurğuşun- dur (TEQ). TEQ aşqar kimi 1923-cü ildən işlədilir. O, sudan ağır, rəngsiz, şəffaf mayedir və suda həll olmur, neft məhsulların isə çox yaxşı həll olur. Müxtəlif üsullarla istehsal olunan benzinlərə eyni miqdarda TEQ qatıldıqda, onların detonasiyaya davamlılığının dəyişməsi müxtəlif olur. Müxtəlif benzinlərdə TEQ oktan ədədini 5...15 vahid artırır.
35 Qurum törətmə benzinin kimyəvi tərkibindən, istehsal üsulundan, mühərrikin iş rejimindən və s. asılıdır. Mühərrik işləyən müddətdə yanma kamerasının səthinə, porşenin dibinə, şamın elektrodlarına, klapanlara və s. hissələrə qurum yığılır. Nə- ticədə mühərrikin istismar göstəriciləri pisləşir, vaxtından əvvəl alışma və detonasiya hadisələri üçün şərait yaranır. Tərkibində aromatik birləşmələr olan benzinlər qurum törətməyə çox meyillidir. Benzindəki kükürdlü birləşmələr də qurumu artırır. Qurum törətməyə benzinin fraksiya tərkibi də təsir göstərir. Təcrübə göstərmişdir ki, son buxarlanma temperaturu 190 o S-dən 160 o S-yə düşdükdə qurum törətmə 1,7 dəfəyə qədər azalır. Mühərrik uzun müddət yüksüz və orta güc rejimlərində işlədikdə onun hissə- lərində qığılan qurum artır. Böyük sürət və yük rejimlərində isə mühərrikin istilik gərginliyi yüksək olduğundan yığılan qurumun bir hissəsi yana bilir. Korroziya təsiri benzinin tərkibindəki qeyri-üzvi birləşmələrdən (suda həll olan turşular, qələvilər və s.) asılıdır. Ən çox korroziya təsiri göstərən kükürdlü birləşmələrdir. Benzində kükürd miqdarı 0,05 faizdən 0,35 faizə qədər artdıqda si- lindrin yeyilməsi 3 dəfə artır. Texniki şərtlərə görə benzində kükürdlü birləşmələ-rin miqdarı 0,15 faizdən çox olmamalıdır. 2.1.2. Benzin yanacağı və onların əsas göstəriciləri
Bir yanacaq kimi benzinin ən mühim xüsusiyyətlərindən biri onun detonasiyaya dayaniqlı olmasıdır: benzinin detonasiyaya dayanıqlığı nə qədər yüksək olsa, mühərrikin işi də o qədər effektiv olar. Məlumdur ki, yanan qarışığın sıxılma dərəcəsi (mühərrikin sililndirinin tam həcminin yanma kamerasının həcminə olan nisbəti: karbüratorlu mühərriklər üçün sıxılma dərəcəsi 4-10 arasında dəyişir) artdıqca mühərrikin gücü və faydalı iş əmsalıda yüksəlir. Lakin sıxılma dərəcəsinin müəyyən həddində yanacağın normal yanma prosesi pozulur və detonasiyalı yanma başlayır, bu da mühərrikin silindirində alovun yayılma sürətini kəskin artırır (25-35 m/s-dən 1500-2000 m/s-yə kimi) və yanan qarışığın partlayışına səbəb olur. Bu
36 zaman yaranan partlayış dalğası porşenin və silindrin divarlarına çırpılaraq, vibrasiya və taqqıltı yaradır, yanacağın natamam yanmasına, mühərrikin gücünün azalmasına, onun əsas detallarının vaxtından qabaq sıradan çıxmasına və dağılmasına gətirir. Müxtəlif benzinlər üçün detonasiya müxtəlif sıxılma dərəcələrində baş verir. Detonasiyanın əsas səbəbi yanacaq qarışığında karbohidrogenlərin oksidləşmə məhsulu olan aktiv peroksidlərin yaranmasıdır. Neftin ən yüngül fraksiya kimi benzin mühərrikin silindrində detonasiyalı yanmaya yüksək meylliliyə malikdir. Ona görə də, detonasiyanın baş verməməsi üçün yalnız avtomobili istehsal edən zavod tərəfindən konkret mühərrik növü üçün tövsiyə olunan benzindən istifadə etmək lazımdır. Yanacağın detonasiyalı yanmaya müqavimət göstərmək qabiliyyəti detonasiyaya dayanıqlılıq adlanır və oktan ədədi ilə səciyyələnir. Oktan ədədi nə qədər yüksək olsa, yanacaq silindridə o qədər çox sıxıla bilər. Benzinin antidetonasiya xassələrinin qiymətləndirilməsinin əsasını sınaqdan çıxarılan yanacağın, oktan ədədi məlum olan qarışıqların etalon nümunələri ilə müqayisə edilməsi prinsipi təşkil edir. Etalon yanacaq kimi iki karbohidrogenin – yüksək antidetonasiya xassələrinə malik izooktanın (C 8 H 12 ) və asanlıqla detonasiya olunan normal qeptanın (C 7 H
) qarışığı qəbul edilmişdir. Oktan ədədi dedikdə, ədədi qiymətcə tərkibi izooktan və normal qeptandan ibarət və öz antidetonasiya xassələrinə görə verilmiş yanacaqla eynigüclü olan qarışıqdakı izooktanın faiziniə faizinə bərabər olan şərti vahid nəzərdə tutulur. zooktanın oktan ədədi 100-ə, normal qeptanınki isə 0-a bərabər qəbul edilmişdir. Beləliklə, əgər benzin 76% izooktandan və 24% normal qeptandan təşkil olunmuş qarışıq kimi iş zamanı detonasiya edirsə, ondan həmin benzinin oktan ədədi 76-ya bərabərdir. Oktan ədədini nümunəvi silindrli mühərriklər quraşdırılmış xüsusi qurğularda motor və tədqiqat üsulları vasitəsil müəyyən edirlər. Lakin motor üsulu ilə sınaqlar daha uzun müddət ərzində və mühərrikin daha gərgin iş rejimi şəraitində keçirilir. Buna görə də, motor üsulu ilə alınan oktan ədədi tədqiqat üsulu ilə alınan ə dəddən bir az yüksək olur. Bu fərq benzinin həssaslığı adlnır. Detonasiyaya dayanıqlığı artırmaq üçün yanacağa antidetonator adlanan xüsusi maddələr əlavə olunur. Daha effektiv antidetonastor kimi qatı, rəngsiz maye olan tetraetilqurğuşunun Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|