Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

2.
 
Optogenezdin en songi etapi retinde  kartayiudin genetikalik programmasinin iske 
kosiliui. 
Bul eki boljaudin di isenimli tiykarlari bar meselen belok sintezinin ingibatori 
tsiklogeksamid xem baskalar kletka ishki strukturasinin tarkaliuin toktatadi yagniy ol gidrolaz 
sintezin azaytadi. Optogenez deuirinde kletkada udayi ozin-ozi janartip turiu sistemasi boladi, 
sinik beloklar kobeyip baradi.  
Kletkanin kartayiu sebebin fiziologiyalik jaktan karaganda osimlik organlarina bir kansha 
fitogarmonlardin (auksin, tsitokinin, gibberillinnin) jetispeui xem aziklik zatlardin jetispeui 
kartayiu protsessin keskin tezletedi. Izolyatsiyalangan (ajiralgan) japirakti tsitokinin, auksin, 
gibberillin menen isleu berilse belok sintezi aktivlesip, xloroplast strukturasi kelpine keledi. 
Bunday da  izalyatsiyalangan sagaya baslagan japirak kaytadan jasil renge enip intensiv 
(jedellesken) fotosintezge ukipli boladi. Aktivator-fitogarmonlar RNK xem belok sintezin 
induktsiyalaydi. Kerisinshe etilen xem ABK kartayiu protsessin tezletedi ABK (abstsioznaya 
kislota S
15
N
20
O
4 
Kletka kartayiuinin tagi bir belgisi tsitoplazmada rN korsetkishinin kishkili (kislotali) 
terepke ozgeriui esaplanadi. ol beloklardin fizika-ximiyalik jagdayin kolaysiz bolip kishkil 
gidrolizdin aktivlesiuin temiyinleydi. Auksin N+ pompasinin jumisin aktivlestirip tsitoplazmanin 
kishkillaniuinan korgaydi. N+ pompasinin islemey kaliui yamasa jumisinin peseyiui 
membrenanin yarim otkiziushi kesiyetinin jogaliuina alip keledi. Ol zatlardi ozine kabillay 
almaydi xem ozindegi zatlardi saklay almaydi. Usinnan keyin kletka ozinin tirishiligin jogaltip 
liziske ushiraydi (erip ketedi). 
Kletkanin ishki kurlisinin kelipdesiuinde transkriptsiya xem translyatsiya protsessi exmiyetli etap 
esaplanadi. Ol kletka komponentlerin kuriuda katnasatugin beloklardi sintezleydi. Xloroplast 
xem mitoxondrii biogenezi membrenanin janalaniu xem ozin-ozi kuriu elementi retinde 
organoidlardin boliniu arkali kobeyiuin xem keyingi differentsirovkasin ozinde korsetedi.
 
Ozin-ozi kuriu protsessi kletkanin barlik tirishilik deuirinde koriledi. Ol boliniu osiu xem 
soziliu, differentsirovka, kartayiu xem oliu etapina bolinedi. Bolinip atirgan osimlik  kletkasinda 
tsentriala bolmaydi. Onin funktsiyasin retikulyar elementlerdin jiyindisi atkaradi. Kletkanin 
bolniui fragmenttin payda boliui menen boladi. Osimliklerde kletkanin osiui onin soziliui menen 
xarakterlenedi. Onin mexanizmi ortangi ulken vakuolanin payda boliui kletka diyualinin 
jumsariui xem soziliuina iye boladi. 
 
Lektsiya №3-4 
Osimlik kletkasinin strukturalik duzilisi.                                             
               
             Jobasi 
             1. Kletka xakkinda tusinik. 
             2. Yadro xam yadrosha. 
             3. Ribosomalar. 
             4. Plastidalar. 
             5. Mitoxondriy. 
             6. Peroksisoma, glioksisoma, sferosoma. 
             7. Endoplazmatikalik retikulum. 
             8. Apparat Gol`dji. 
             9. Vakuolalik sistema. 
            10. Mikrotutiksheler xam mikrofilamentler. 
 
              Tayanish tusinikleri: 
Robert Guk ,Shleyden xam Shvann miynetleri,biologiyalik mem-brana,lateral` diffuziya.Ionlar 
transporti,ATPaza NADPN NADH elektrik potentsial.Akkumulyatsiyalaniu 
Transformatsiyalaniu.Mitchel teoriyasi.Yadro.Yadrosha.Subedinitsa. Plastidalar. Stroma. 
Tilakoyd. Mitoxondriy. Matriks. Peroksisoma. Gaioksisoma. Sferosoma. Endoplazmatik 

---

retikulum. Apparat Gol`dji. Vakuol. Guanozin trifosfat. Aktin. Ekstensin. Lignin. Japirak. Tamir. 
Vegetativ, generativ burtikler. Chechevichkalar.                                
               Baklau soraulari 
1. Kletka degen ne, kim tarepinen ashildi? 
2. Kletka teoriyasi kashan xam kim tarepinen ashildi? 
3.Osimlik kletkalari xayuan kletkalarinan kanday ayirmashilikka iye? 
4. Biologiyalik membrana degen ne, ol kanday xizmet atkaradi?  
5. Yadro menen yadrosha xakkinda ne bilesiz? 
6. Ribosomalar, olardin atkaratugin xizmeti ne? 
7. Plastidlar, olardin atkaratugin xizmeti kanday? 
8. Mitoxondriy degen ne? 
9. Peroksisoma, glioksisoma degen ne? 
10. Endoplazmatikalik retikulum menen Gol`dji apparatinin atkaratugin xizmeti kanday? 
11. Vakuola, mikrotutiksheler xam mikrofilamentler degen ne? 
12. Kletka diyuali degen ne? 
13. Organlar xam tokimalar degen ne?                     
                 Paydalanatugin adebiyatlar. 
1. Bergel`son A.D. «Membrani, molekuli, kletki» M. 1982 g. 
2. Genkel` P.A. «Fiziologiya rasteniy» M. 1975 g. 
3. Libbert B.A. «Fiziologiya rasteniy» M. 1976. g 
4. Polevoy V.V. «Fiziologiya rasteniy» M. 1989. g.  
5. Salamatova T.S. «Fiziologiya rastitel`noy kletki» M. 1983. g. 
6. Shaniyazov B. «Osimlikler fiziologiyasi» 1992-1993 j 
7. Frey-Visling «Sravnitel`naya organellografiya tsitoplazmi» M. 1976. g. 
8. Esau K. «Anatomiya rasteniy» M. 1969. g. 
9.  Mustakimov G.D. «Usimliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari» 1995. y. Tashkent. 
 
 
 
 «Kletka» termini «cytos» grekshe-kletka yamasa latinsha « Cellula» boslik degen sozden 
alingan bolip birinshi marte 1665 jili  Robert Guk kollandi. Ol ozi islegen mikroskopta osimlik 
kabigin (probkasin) teksergende kuuisliklardan turganin kordi. 1839 jili M. Shleyden xam 
T.Shvann tarepinen kletka teoriyasinin payda boliui,  barlik tiri organizmlerde kletka duzilisinin 
birdey ekenligi tan alindi. Osimlik kletkasi baska eukariot organizmlerdin  klekasinday bir 
yamasa bir neshe yadroshaga iye bolgan yadrodan, mitoxondriyadan Gol`dji apparatinan. 
Endoplazmatikalik retikulumnan, mikrodenesheden, ribosomadan xam poliribosomalardan, 
tsitoskelet komponentleri mikrotutukshelerden xam mikrofilamentlerden turadi.11-suuret. Baska 
eukariot organizmlerden osimlik kletkalarinin artikmashilik belgileri tomendegishe: 1-avtotrof 
aziklaniui natiyjesinde payda bolgan plastidalik sistema.2-kletkani orap turatugin polisaxarid 
diyuali.3-jetilgen kletkada turgor payda etip turatugin oraylik vakuol`. Bulardan baska 
bolinetugin osimlik kletkalarinda tsentriola bolmaydi. Plazmatikalik membrana eukariot 
kletkalarda kletkanin tiykargi ul`tra strukturasin kuraydi.  
    Xazirgi uakitta plazmatik membrananin suyik-mozaykalik gipotezasi payda boldi. Bul 
gipoteza boyinsha membrananin tiykarin kuraminda galaktolipid,sterinler, may kislotalari 
ushirasatugin eki kabat fosfolipid kuraydi. Biologiyalik membranalar lipid sostavina karay 
assimetriyalik turde duzilgen. Membrananin sirki kavatinda sterinler xam glikolipidler kop 
boladi. Membrana kuramina kiretugin  lipidler juda bekkem jabispastan olar ornin ozgertip 
ayiriladi. Lipid molekulalarinin almasiui eki tipte boladi.
 
1-ozinin mono katlaminda (lateral` diffuziya) . 
2- eki monosloyda bir-birine karama karsi turgan eki lipid molekulasinin almasiniu joli menen 
(flip-flop) lateral` diffuziya uaktinda lipid molekulalari sekundina million marte orin almasadi. 
Onin tezligi sekundina 5-10 mkm –di kuraydi.Lipid membranasinin suyik katlaminda arnauli 

---