Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

Beloklar deneturatsiyasi.
Deneturatsiya uaktinda beloktin tiykargimolekulasi onin 
ekinshi xem ushinshi strukturasinin buziliui natejesinde  ozgeriske ushiraydi. Belok molekulalari 
xer kiyli agentler jerdeminde denaturatsiyaga ushirap otiradi. Beloklar- jokari temperatura, 
ultrafiolet nurlar, ultrases tolkinlar, jokari basim ionlar N
+  
xem ON
- 
spirt, atseton, mochevina 
xem guanidin duzlari tesirinde denaturatsiyaga ushiraydi. Denaturatsiyaga ushiragan belok isiniu 
kesiyetin jogaltadi, eriushenligi tomenleydi, fiziologiyalik (fermentlik) aktivligin jogaltadi. 
Denaturatsiyanin terenligine karay kaytimli xem kaytimsiz denaturatsiya boladi. Denaturatsiya 
ekinshi, ushinshi xem tortinshi strukturalardin buziliuinan  payda boladi. Ayirim jagdaayda 
jokarida korsetilgen agentlerdin kiska uakit tesir etiuinen denaturatsiya protsessi kaytadi, yagniy 
belok buringi kelpine keledi. Bul jagday beloktin birinshi strukturasinin  jude jokari derejede 
kuramaliligin bildiredi.
 
Belok sintezi.
Xer bir belok ozine ten  aminokislotalar izbe-izliginen turadi. Belok 
duzilisindegi unikallik (ozgeshelik) mRNK kuramina baylanisli boladi. Beloktin strukturasi 
kurami jonindegi informatsiya (xabar) kodonlar formasinda mRNKda boladi. Kodonlar ush 
tiykar-tripletlerdin izbe-izliginen ibarat bolip xer biri belgili aminokislotaga ekvivalent boladi. 
RNK nukleotid kuramina tort tiykar kirgenlikten aminokislotalarga 64 kodon tuuri keledi. Bul 
nerse xer bir aminokislota birden artik kodon menen  kodlanatugini xarakterlenedi. Belok sintezi 
tsitoplazmada mRNKnin matritsasinda translyatsiya protsessinde juredi. Translyatsiya 
mexanizmi transkriptsiya protsessinen kuramali. Transkriptsiyani 15-20 belok temiyinlese, 
translyatsiya ushin keminde 50 belok kerek boladi. Tsitoplazmalar mRNK payda bolsa 
poliribisoma (polisoma) payda boliuga jagday tuuadi. Amminokislotalar polipeptidke tirkeliui 
ushin aldin ala aktivlesedi. Aktivlesiu ATR xem tRNKaminoatsiya sintetaza jerdeminde boladi. 
Xer bir aminokislota ushin bir tRNK xem bir aminoatsiya tRNK sintetaza boldai. Ribosom 
kompleksinde polipeptid sintezi mRNKnin terminal` kodini keltirilgenshe dauam etedi. Protsess 
ribosomalardin sub`edinitsaga (subberliklerge) tarkaliui menen  tamam boladi. 
 
Kletkada xer bir uakit  boleginde belok sintezi belgili fiziolgiyalik programmani 
temiyinleydi. Kletkanin fiziologiyalik jagdayi ozgergende translyatsiya apparati komponenti 
jokarilaydi yamasa tomenleydi. 
  Ozin-ozi kurau xem kletka strukturasinin biogenezi.
Transkriptsiya xem 
translyatsiya kletka ishindegi strukturanin  payda boliuindagi birinshi  etapi esaplanadi. keyingi 
etaplari  podmolekulalik komplekslardin kuraliui xem olardin kletkanin belgili bir bolegine 
jetkeriliui boladi. Beloktin birinshi strukturasi yamasa aminokislotalar izbe-izligi onin ekinshi 
xem ushinshi strukturasin aniklaydi. Belok olekulalarinin  baska belok xem belok bolmagan 
organikalik birikpeler menen oz-ara tesiri tortinshi strukturanin payda boliuina alip keledi. Belok 
molekulalarinin birdey payda boliulari, onin ribonuklein molekulasinin sintezleniuinen kletkanin 
belgili komponentinin kuramina kiriui menen ozin-ozi kuriu protseyayai menen baylanisli. Usi 
protsessler kletka  
 
 Membrananin ozin-ozi kuraui
.Membrana kuramina kiretugin beloklar xem lipidler 
ozin-ozi kurau ukibina iye. membrananin gidrofob beloklari bir-biri menen assotsiatsiyalanadi. 
Membrananin strukturalik belogi membrananin baska beloklarinin orientatsiyasin aniklaydi. 
Membrananin lipid komponentin payda etiude tegis ERda sintizlengen lipidler katnasadi. 
Sonday-ak xloroplastlarda xem lipid tamshilarinda (sferosomada) lokalizatsiyalangan lipidler 
katnasadi. AGde sintezlengen glikolipidler xem glikoproteinler vezikulada (kobikshelerde) 
kurastirilatugin jerge jetkeriledi. Kurastiriliu protsessi bir-birin taniu printspinde birneshe etapta 
otedi. Bul lipid-lipidtin, belok-beloktin, lipid-beloktin tesirinde boladi.membrananin bekkemligin 
komponentler arasindagi gidrofab baylanislar beredi. Plazmalemmani payda etiude goldji  
vezikulasinin tayar  membrana belogi, kletka diyuali komponentlerinin sekretsiya protsesslerinde 
katnasadi. 
  Polisomanin 
ozin-ozi 
kuraui.
Ribosomanin sub`edinitsalarinin (mayda 
birliklerinin)  kuraliui etap boyinsha boladi. Deslebinde rRNKnin 283 xem 185 xer bir sub 
birliklerge ten bolgan beloklar izbe-iz jaylasadi. Keyin ribosomanin sub birlik GTR, ATR 

---

initsiator tRNK menen tesirlenedi. Bul kompleks magniy ioni katnasiuinda mRNK menen 
baylanisadi. Keyninde mRNKga ulken ribosomalik sub birlik kosiladi. Bir mRNK molekulasina 
birneshe ribosoma translirovat` etetugin bolganliktan, olardan tsitoplazmada poliribosom 
kompleksi payda boladi. Poliribosomanin baska tipi gedir budir ER xem yadro  kabiginin sirtki 
kabati, olarda ribosomalar jiynaladi.
 
   Mikrotutikshe  xem  mikrofilenentlerdin  kuraliui
.Mikrotutikshelerdin kuraliui ushin 
RN kislotali ortaligi kerek, sonin menen birge magniydin, GTR xem ATR nin katnasi kerek 
Kuraliui Sa
2+
 ionina jude sezgir, onin kopligi (0,02 mmol`\l xem onnan jokari) 
mikrotutikshelerdin tarkaliuina alip keledi. Kuraliu eki etapta otedi deslep yadro eriydi sub 
birliklerdin jiynaliui menen mikrotutiksheler osedi. Mikrotutiksheler polirizatsiyalangan 
struktura.  
Osimlik kletkasindagi tsitoplazmada aktin tabilgan. 
 
  Xloroplastlardin  biogenezi.
Kletka optogenezinde xloroplastlar ishki membrenasi 
jaksi rauajlanbagan plastidalar-proplastidalar payda boladi. Proplastidalar meristema 
kletkalarinda boladi. Proplastidalardan xloroplastlardin payda boliui membrena sistemasinin 
differentsirovkasi xem plastidanin birkansha ozgesheleri menen boladi. Sonin menen birge  
pigmentler sintezlenip pigmentlerdin payda boliui, jaktilik kabillaushi komplekslerdin, FS I xem 
FS II baskada komponentlerdin payda boliui koriledi. Xloroplastlar xem baska plastidalardagi 
ozgerisler membrena kuraminin janarip turiui menen, lipid xem beloklardin kiyrap memebrenaga 
janadan komponentlerdin kiriui menen boladi.
 
 
Xloroplastlardin biogenezi tek gana jaktida boladi. Bunin aykin delili karangida payda 
bolgan etnoplastidlerden xloroplastlardin rauajlaniui bolip esaplanadi. etioplastlardan 
xloroplastlardin payda boliui xloroplast mRNK,rRNK strukturalik beloklar xem baskada 
komponentlerdin aktiv sintezi netiyjesinde alip bariladi. Sogan baylanisli etioplastlardin 
protoxlorofili ozinen tez arada xlorofil payda boladi. Keyin eki saat dauaminda xlorofil 
kontsentratsiyasi este ozgeredi. Keyin onin sintezi artadi. Sol deuirde lemelyar struktura 
keliplesedi, birak grana ele bolmaydi.Tilakoidlardin xem granalardin payda boliui xloroplast 
palisomalarinda dongelek formaga iye bolgan JJ K xem FS II  belok komponentlerinin sintezine 
baylanisli boladi. FS II xem JJ K belok kompleksleri gran kuriushilar esaplaniladi. Kletkalardin 
osiu deuirinde xloroplastlardin mugdari differentsiyalangan xloroplastlardin yamasa 
graplastidalardin boliniu joli menen kobeyedi. Ayrim jagdayda xloroplastlardin bortip kobeyiui 
koriledi. Xloroplastlardin boliniui 6-20 saattan bolip yadronin boliniu deuirine tuura kelmeydi. 
Plastidanin boliniui kizil (660 nm) nurlar tesirinde boladi. Kizil nurlardin tolkin uzinligi 730 nm 
bolganda boliniu toktaydi. Boliniu tomen temperaturada da toktaydi. 
 .Mitoxondriy biogenezi.
Metoxondriyalik DNKnin ozinin genetikalik sistemasi xem  
replikatsiyalanatugin bolganliktan, metoxondriya ozinshe kobeyedi. Metoxondriya ozinen 
buringi metoxondriyadan, promitexondriyadan payda boladi. Meristema kletkalarinin sozilip 
osiuine otkennen keyin kletkada mitexondriya sani sani 3-8 esege artip, onin strukturasi 
ozgeredi. Xezirge shekem mitexondriya membranasinin biogenezi jeterli uyrenilmegen. 
Metoxondriya kuramina kiretugin kopshilik beloklar tsitoplazmada sintezlenedi. Mitexondriyalik 
polisomanin 5-15%  bolip metoxondriyanin ishki membrenasinin belogina kiredi. 
Metoxondriyanin beloklari gidrorab polipeptidler. Mitexondriyanin jasau uzakligi yadronin 
iskerligine baylanisli. Sonday-ak tsitoplazmaga xem mitexondriyanin ozine baylanisli. 
Mitexondriyanin jasau uzakligi 5-10-kun.
 
  Membrana  biogenezi.
Kletka membrenasinin biogenezine gedir budir ER 
membrenasi ayriksha exmiyetke iye. shininda ER kletka membrenasi beloklari xem lipidlerinin 
sintezleniu orni. ER membrenasinda glitserolipidler, fosfolipidler, sterollar toyingan may 
kislotalarinin akirgi sintez etaplari jaylaskan. ER tikkeley yadro kabigina baylaniskan. Ol AG 
membrena sistemasi arkali plazmalemmani sintezleuge katnasadi.
 
  Osimlik  kletkasinin  ontogenez  fazalari.
Kletkanin payda bolganinan baslap 
kaytadan boliniuge, yamasa oliuge shekemgi aralik kletkanin tirishilik tsikli yamasa onin 

---