Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

tutikshelerdin spermiyleri atalandiriuga katnaspaydi. Analik gametafit yadrosina kosilgan 
spermiyler yadrodagi xromatinlerdi dekondensatsiyalaydi. 
Tuxim xem miyuenin rauajlaniui  
Miyue gulden ozinde tuximdi saklaydi. Miyuetkani 
tuyinsheden payda boladi. Ayirim jagdayda miyue payda boliuiga gul jatagi,gul korgani,gul 
kabirshaklari katnasadi. Miyue tkani gul payda boliu uaktinda salinadi (payda boladi) ,ayiim 
jagdayda miyue tuximga baylanissiz rauajlanadi (partenokarpiya). 
Miyuenin rauajlaniuin 4 fazaga boliuge boladi: 
1. tuyinin shaklanganga shekem payda boliui 
2. shaklanip atalangannan keyin tez arada kletkanin bolinip osiuinen osiui 
3. kletkanin soziliunan osiui 
4. pisiui 
Shaklaniudan keyin tuyin kletkasi kushli ose baslaydi. Bul osiu pomidorda bir eki kun 
sozilsa,almurtta 1,5 ayga shekem dauam etedi. 
Shangalakli miyuelerde (erik,shabdal,kereli  x.t.b.) osiu eki turli boladi. Deslep tuyin tez 
osedi,nutselus,intigument tez osedi. Al urik xem endosperm bul uakitlari rauajlanbaydi. Ekinshi 
fazada endosperma xem zarodish rauajlanadi,tuyin este osedi. Usi deuirde shangalak 
katayadi(sklerifikatsiyalanadi) .Kashan urik tolik jetilgennen keyin ekinshi ret miyuenin osiui 
baslanadi. Ol miyuenin tolik pisiuine shekem dauam etedi. Miyuenin ulkenligi meristema 
kletkalarinin uglevod xem azot penen temiynletiuine baylanisli boladi. 
Rauajlanip atirgan tuxim auksin, tsitokinin,gibberilin sintezinin orayi esaplanadi. Pispegen 
tuximnnan GA
8  
xem zeatin ajiratip alingan. 
Pomidor egilgen maydanga 2-naftiuksus kislotani seuip partenokarpik miyuelerdi aliuga 
boladi. Eger ortalikka pomidor suuin (tsitokininge iye bolgan suu) kollansa onda ulken miyueden 
pomidordi yamasa baska miyuelerdi aliuga boladi. Miyuede xem tuximda baskada biologik aktiv 
zatlar alinadi,olarda raujlaniudi tertipke salip otiradi. Tuximnin pisiui etilennin kop islenip 
shigiui menen alip bariladi. Etilen rauajlaniudin bul keyingi fazasin tezletedi. 
Tuximnin xem miyuenin rauajlaniuinda xerturli metabolik ozgerisler boladi. Miyuelerdin dem 
aliui rauajlaniuidin deslepki etapinda kusheyedi,keyin ala este peseye baslaydi. Tuximlardin 
miyuelerdin dem aliu uaktinda kant xem organikalik kislotalar jumsaladi. Olardin rauajlaniui 
miyuenin rauajlaniu deuirinde kushli ozgeredi. 
Miyuenin pisiu protsessi onin osiuinin toktauinan baslanadi. Shireli miyuelerdin pisiui onda 
kislotalardin xem kantlardin katnasinin ozgeriui menen aromat zatlardin payda boliui,xlorofill 
xem dubil` zatlardin tarkaliui, ontotsian xem baska vakolalik pigmentlerdin toplaniui 
xarakterlenedi. Miyuenin kletka diyualindagi pektin zatlarinin gidrolizleniui netiyjesinde 
miyuenin  kattiligi ketip,jumsarip kaladi. Miyue pisiu periodin(deuirin) otkennen keyin,oliu 
fazasina kiresedi. 
  Vegetativ  kobeyiu 
Osimliklerdin vegetativ kobeyiu xeyuanatlardan ajiratiudin ozine ten 
kesiyeti. Bul osimliktin vegetativ boleginen kayta tikleniui  esaplanadi. Vegetativ kobeyuidin ush 
turi bar: 1. tamir partshalari arkali 2. tuynek xem piyazshalari arkali 3. ana osimliktin bolelerinen 
. Vegetativ kobeyiu ulken biologiyalik exmiyetke iye kopshilik jagdayda vegetativ kobeyui 
osimliklerdin tarkaliuinda,olardin genofondin saklauda birden-bir reproduktsiya formasi 
esaplaniladi. 
Ontogenezde tuynek payda etiu estelik pitkennen keyin tamamlanadi. Tuynek payda boliuga 
temperatura xem kun uzakligi belgili tesir etedi. Ayirim osimliklerde tuynek payda boliu ten 
kiska kunde bolsa,baskalarinda kiska kundede, uzak kundede bola beredi. Auksinler tuynek 
payda boliuidi basip taslaydi: gibberilin paxaldin osiuin temiynleydi,sonin menen katar tuynektin 
osiuinde jaksilaydi. Tuynektin keliplesiuine tsitokinin belgili tesir etedi.  
Tuynektin osiui xem rauajlaniui japiraklarda payda bolgan fotosintez produktasina baylanisli 
boladi.  
Kopshilik tuynek payda etiushi osimliklerde tuynektin payda boliui kiska kunde bolsa, 
kerisinshe piyazshasi osimlikler piyazlarin uzin kunde payda etedi. 

---

Piyazshanin payda boliui auksin aktivliginin tomenleuine baylanisliboladi. Onik 
kontsentratsiyasi kobeyse japiraklardin osip piyaz baylamauina alip keledi. Tuynektin xem 
piyazshanin osiui tinishlik periodi otip bolgannan keyin baslanadi. Piyazshanin tinishlik jagdayi 
onda A-5K nin jokari kontsentratsiyasi menen uslanip turiladi. Piyazsha ose baslaganda onda 
ingibitordin mugdari azayip auksin,tsitokinin xem gibberilin nin mugdari azayip kartofel` xem 
piyazdi saklaganda ogan xerturli sintetikalik ingibitordi (gidrazidmaleyn kislotasi)kollanip onin 
tinishlik jagdayin uzakka soziuga boladi. 
Jabayi osimliklerde tamirdan shikka nartlar menen,murtshalar menen x.t.b. kobeyiu koriledi. 
Kelemsheler arkali kobeyiu regeneratsiya protsessleri menen tigiz baylanisli. 
 
 
Vegetativ kobeyiudin diykanshilikta kollaniui            
Osimliklerdin 
kelemsheler,sabin xem sulama arkali kobeytiu diykanshilikta ken tarkalgan.Osimliklerdin 
sulama arkali kobeytiude osimlik shakasi yiilip jerge tiygen jeri topirakka komiledi. Topirakka 
komilgen jerden tamirlasip jana osimlikti payda etedi.
 
Miyueshilikte kelemshelerden kobeytiu kobirek kollaniladi. Kelemsheden kobeytkende 
osimliktin xer turli  boliminen alingan kelemshe xer turli kesiytke iye bolatuginin esapka aliu 
kerek. Miyue shakasinan alingan kelemshe tez gullep miyue beredi. 
Paxaldan alingan kelemshe tutiui ushin kopgana faktorlar tesir etedi. Kartaygan agashlardan 
alingan kelemshe kiyinlik penen tutadi. Jokari derejede tamirlasip tutip ketetugin kelemsheler 
vegetativ kobeyiui estelesken shakalardan alinganlarda koriledi. Sebebi,olarda endogen 
auksinlerdin mugdari anagurligim jokari boladi. Kelemshelerdin tutpaytugin kesiyetin olardi xer 
turli auksinler (IUK,NUK,IMKx.t.b.) ler menen isleu bergende jok etiuge boladi. 
Osimlikler sabilganda sabiushi menen sabilgan osimlik arasinda belgili katnas payda boladi. 
Kesilgen jerdin kasindagi kletkalari, esirese kambiy kletkalari, kabik,x.t.b. kletkalar tez 
bolinip,tkanlardin birinen jerin toltiradi. Birkansha uakittan keyin sabilgan menen sabiliuishi 
kletkalari plazmodesma menen birigip,differentsirentsiatsiyalangan kletkalardi payda etedi. Olar 
sabilgan menen sabiuishilardi biriktiretugin otkiziushi sistemalardi payda etedi. 
Keyingi uakitlari auil-xojaligi emeliyatinda tkanlardi egiu joli menen paydali 
kesiyetlerdi,osimliklerdi aliu usili kennen kollanilmakta. Bir gruppa (topar) kletkalardan paydali 
osimliklerdin virussiz turlerin seriya turinde jetistiriuge boladi. Bul usil kopshilik 
eginlerdinvirussiz sortlarinin bayka(jiynagin) duziude kollaniladi. 
JUUMAK 
Gulli osimliklerdin jinisiy kobeyiui gulleu induktsiyasinan baslanadi. Bul induktsiya jasi 
menen,yarovizatsiya xem fotoperiodizm menen aniklanadi. Osimlikler fotoperiodlilik tesirge 
katnasina karay neytral,uzin kunli,kiska kunli,uzin-kiska kunli bolip bolinedi. Fotoperiodlik tesir 
japiraklar arkali kabillanip,fitoxrom katnasinda emelge asadi.  
Japiraklarda gulleu gormoni florigen payda bolip onin kuramina gibberilin xem antezin kiredi. 
Uzin kunli osimlikler jeterli turde antezinge iye boladi,birak ogan uzak kunde sintezlenetugin 
gibberilin jetispeydi. Kiska kunli osimliklerde kerisinshe gibberilin kop bolip, ogan kiska kungi 
fotoperiodta payda bolatugin antezin kerek boladi(jetispeydi). 
Jinis differentsirovkasi eki uleslerde genotip penen xem gormon bolanasi menen aniklanadi. 
Jinisiy kobeyuidin keyingi etaplari,guldin 
rauajlaniui.shanlaniui, atalaniu(uriklaniu)tuximnin xer miyuenin payda boliui menen 
xarakterlenedi. 
Osimliklerde vegetativ kobeyiu jude ken  tarkalgan. ayirim jagdayda vegetativ kobeyuige otiu 
ushin unamli fotoperiodlik rejimi kerek boladi. Ol fotoperiodlik rejim osimliklerde induktiv 
gormon balanasinin payda boliuin temiynleydi.    
 
Lektsiya № 20 
OSIMLIKLERDIN KOZGALISI 
 
Jobasi: 

---