Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

Issilik  
Osimliktin osiui issilikka baylanisli. Nol`den 35
  S ga shekem  temperatura tesiri 
Vant-Goff kagiydasina baysinadi. Issilik 35-40
  S  beyimlesiuine baylanisli osimlikler isilik  
suuyiushi xem suuikka shidamli bolip bolinedi. 
Issilik suiuishi osimliklerde osiudin en tomengi shegarasi 10
  Sda bolip,30-40  S ga shekem 
intensiv osiu dauam etedi. Suuikka shidamli osimliklerde osiudin tomengi shegarasi 0-5
  S, 
osiuge optimal issilik 25-31
  S . Kopshilik osimliklerde osiudin maksimal` temperaturasi 35-40  S 
boladi. Optimal issilik dep osiudin tezletetugin temperaturasina aytiladi. 
Gaz kurami 
Osimlikke kislorod jeterli boliui kerek . Birak kislorod mugdari eki esege 
azaysada osimlikke onsha tesiri bolmaydi. Osimliktin tamirin suu alip kislorod jetispey kalgan 
jagdayda nitrat kuramindagi O
2 
 tan paydalanadi yamasa xaua saklaytu 
gin tkanlardagi zapas O
2
 tan paydalanip turadi. SO
2
 nin atmosferada kopligi kletka kabiginin 
sozilip tkannin uakitsha osiuin tezletedi(kislota (kishkilli) osiu effekti). 
Suu rejimi
Osimlik kletkasinin sozilip osiu protsessi kletkaga suudin kiriui netiyjesinde 
vakuolalasiuinan boladi. Eger kletka suu menen az temenlense  osiu toktaydi. Tamio topirakta 
jeterli igalilik bolganda gana osedi, yagniy topirakta suudin pari 1-1,5MP (membranalik 
potentsial) osmotikalik basinnan artik bolmaganda. Osimliktin jer ustingi bolegi 50-70% 
atmosferalik igalilikta turadi. Osimliktin suudi jogaltiudan saklaui kutikulanin-epidemiyalik 
katlam arkali teminlenedi. sogan baylanisli japirak mezofilinde suu parinin mugdari 98-99% ten 
kem bolmaydi. Suu uzak uakit jetispese tkanlardin soziliu fazasi tez tamamlanip tamir xem 
pxaldin keye boliuina xem japiraklardin mayda boliuina alip keledi. Masakli eginlerde paxal 
payda  bolgansha xem paxallaniu deuirinde suu jetispese onim keskin tomenleydi. 
Mineral aziklaniu
Osimliktin oliuine topirakta mineral elementlerdin  mugdari kolayli tesir 
jasaydi. Tez osiudi temiyleytugin azottin mugdarinin kopligi differentsirovka protsessine xem 
gullerdin payda boliuina irkishin* jasaydi. Toginnin kopligi miyuenin xem tuximnin zureetin 
tomenletedi. Sogan baylanisli V.A.Chesnokova  kiyar, geshir, kartoshkani osirgende azot 
ashligina ushiragan uakitta,olardin zureetinin artkanligin korsetti. 
 
Lektsiya № 18-19 
OSIMLIKTIN RAUAJLANIU FIZIOLOGIYaSI 
  
Jobasi: 
                   1.Gulli osimliklerdin jinisli kobeyiui. 
2.Jinis determinatsiyasi. 
3. Guldin rauajlaniui. 
4. Shanlaniu xam tuximlaniu. 
5. Tuxim xam miyuenin rauajlaniui. 
6. Vegetativ kobeyiu. 
7. Vegetativ kobeyiudin diyxanshilikta kollaniliui. 
Tayanish tusinikleri: 
Jinisli , jinissiz, vegetativ kobeyiuler. Induktsiya. Yarovizatsiya. Fotoperiodlilik.  
U.Garner xam G.A.Allard miynetleri. Evokatsiya. G.Klebs, A.Lang, 
M.X.Chaylaxyan, J.Bernis, J.M.Kine miynetleri. Florigen teoriyasi. Jinis 
determinatsiyasi. Guldin rauajlaniui. Shanlaniu. Tuximlaniu. Kos atalaniu. 
S.G.Navashin miyneti. Miyuenin rauajlaniui. Vegetativ kobeyiu (kalemshe, piyazsha, 
miyuasha  x.t.b.) 
Baklau soraulari: 
                     1. Gulli osimlikler kanday kobeyiulerge iye? 
                     2.Jinis determinatsiyasi degenimiz ne? 
3. Guldin rauajlaniui kalayinsha boladi? 
4. Shanlaniu xam tuximlaniu kalay amelge asadi? 
5. Vegetativ kobeyiu kanday amelge asadi xam onin kanday axmiyeti bar? 
 

---

  Paydalanilatugin adebiyatlar: 
Aksenova N.P. i dr. Tsvetenie i ego fotoperiodicheskaya regulyatsiya  M.1973g. 
Bern`e J., Kine M.J., R.Saks, Fiziologiya tsveteniya T.I.II. M.1985 
Genkel` P.A. Fiziologiya rasteniy M.1975g.  
Gormonal`naya regulyatsiya ontogeneza rasteniy M.1984g. 
Gupalo P.I. Skripchinskiy V.V. fiziologiya individual`nogo razvitiya rasteniy M.1971g. 
Lepol`d A. Rost i razvitiya rasteniy M.1968g. 
Polevoy V.V. Fiziologiya rasteniy M.1989g. 
Chaylaxyan M.X. Fotoperiodicheskaya i gormonal`naya regulyatsiya klubneobrazovaniya u 
rasteniy M.1984. 
 
  
Osimliktin rauajlaniui-bul turdin sirtki kenislikke tarkaliui, ozine usagan organizmnin 
payda boliuin, tirishilik izbe-izligin saklaushi fiziologiyalik protsess
 
 Osimliktin kobeyiu usillari.  
Osimlikte ush turli kobeyiu boladi: jinis, jinissiz xam 
vegetativ. Jinisli kobeyiude jana organizm eki jinisiy kletkanin (gametannin) kosiliuinan kelip 
shigadi. Jinisli protses jokaridarejeli xam tomen osimliklerde ushirasadi.Jinissiz kobeyiu sporali 
osimliklerde koriledi. Bularda eki auladtin diploidli xam jinisli gaploidli gametofittin almasiniui 
boladi. Jinissiz kobeygende jana organizm sporafitten payda bolatugin sporadan rauajlanadi. 
Vegetativ kobeyiu dep osimliktin vegetativ boleklerinen osimliktin kayta tikleniuine aytiladi, 
yagniy tomen derejeli osimliklerde tallom boleginen yamasa bolek kletkadan,jokari derejeli 
osimliklerde organlardan yamasa olardin boleklerinen kayta tiklenedi. 
V.V. Skripchinskiydin (1977,1985) pikiri boyinsha rauajlaniu evolyutsiyasi tomendegishe 
otken. Birinshi etapta epiuayi boliniu netiyjesinde spora payda etiushiler, keyin jinisli 
kobeyetugin organizmler rauajlangan. Jokari sholkemlesken sorapayda etiushiler, keyin  jinisli 
kobeyetugin organizmler rauajlagan. Jokari sholkemlesken sorapayda etiushilerde jasau 
jagdayina beyimlesken aulad dominantlik etken. Moxlarda saprofit oz betinshe jasay almaydi, ol 
gometopit turinde jasaydi. Jokari darejeli osimlikler kerisinshe gometofit reduktsiyalangan. Eger 
paporotniklerde gametofit zarostok (osimshe) turinde saklangan bolsa, gulli osimliklerde 
mikrogametofit 2-3 kletkaga shekem reduktsiyalangan, makrogametofitbolsa erte fazada segiz 
yadrosi zarodish kaltasi turinde boladi. 
  Gulli  osimliklerdin  jinisli  kobeyiui. 
Gulleudin initsiatsiyasi (baslamasi) eki fazadan: 
induktsiya xam evokatsiyadan ibarat. 
Induktsiya. Bul faza osimliktin jasina baylanisli, ekologiyalik faktor-issilik (yarovizatsiya) 
xam kun menen tunnin ozgeriui (fotoperiodizm) yamasa endogen faktorlar tasirinde otedi. 
Yarovizatsiya tomen unamli (plyus) temperatura tasirinde bir jillik guzlik xam eki jillik 
osimliklerdin rauajlaniuinin tezletiu protsessi. Fotoperiodlilik osiliktin osiu xam rauajlaniuinda 
sutkalik jaktilikka yagniy kun menen tunnin katnasina bolgan reaktsiyasi.  
Yarovizatsiya. Yarovizatsiya kerek  bolgan osimliklerge guzlik, onisiz rauajlana alatugin 
osimliklerge jazlik dep ataydi. 
Yarovizatsiya osimliktin gulleu uaktin tezletedi (mugdar reaktsiya). Osimlikte 
yarovizatsiyanin mugdar reaktsiyasi murtlaskan tuximda otiui mumkin. Yarovizatsiya edette 1-3 
ay dauam etedi. Bunde en tesiri temperatura 0
  tan7  S araligi boladi. Jillilik suyiushi osimliklerge 
optimal jokari temperatura 10
  -13  S boladi. Yarovizatsiyanin kereli sherti ol bolinip atirgan 
kletka. Yarovizatsiya zarodishta yamasa paxaldin apikal` meristemasinda xem jas japiraklari 
otedi. 
Birkansha tejiriybelerdin tiykarinda uziliksiz jaktilik guzlikten  jazlikka aylaniuin teminlegeni 
anik boldi. Yarovizatsiyadan keyin kopshilik osimliklerge uzin  tunli fotoperiodi kerek. 
Yarovizatsiyanin fiziologiyalik-bioximiyalik kesiyeti elege shekem anik emes. Birkansha 
osimliklerde yarovizatsiya uaktinda, odan keyin tkanlarda gibberilinin mugdari artkan. 
Fotoperiodlik 
Fotoperiodlik degen tusinik birinshi ret  ilimge amerikalik osimlikler fiziologi 
U.Garner xem G. A.Allard terepinen kiritildi.Kunnin uzakligina bolgan reaktsiyasina karay, 
gulleudin tezlesiui uzin kunli osimlikler (UKO), kiska kunli osimlikler (KKO), fotoperiodtin 

---