Microsoft Word Atakisiyeva Ulker 869M. doc

23 

 

Ayaqqabının  utilitar  və  estetik  keyfiyyətləri  ilk  növbədə  qəlibin 

təkmilləşdirilməsindən  asılıdır.  Çünki  ayaqqabı  qəliblərinin  layihələndirərkən 

ayağın anatomiya və fiziologiyası nəzərə alınmadıqda ayaqqabının ayaqda rahatlığı 

təyin  edilə  bilməz.  Nəticədə  belə  ayaqqabılar  tez  bir  zamanda  deformasiyaya 

uğrayaraq  həm  də  ayaqda  patoloji  əyintilərin  artmasına  şərait  yarada  bilər. 

Ayaqqabının istismarı  zamanı  ayaqqabının  rahatlığı  ilk növbədə  ayağın  forma  və 

ölçüləri ayaqqabının forma və ölçülərinə uyğun gəlməsindən əvvəl ayağın müxtəlif 

rakurslarda dönmələri nəzərə alınmalıdır. 

Müəyyən edilmişdir ki, ayağın formasından qəlibin formasına keçmək üçün 

ayağın  plantar  səthindəki  daban  və  xarici  tağ  dayaqlarım  qəlibin  alt  izində 

tamamilə  əks  etdirmək  lazımdır:  qəlibin pereym  sahəsinin  qurulması üçün uyğun 

olaraq daxili tağla ayaqqabı arasında olan boşluğu nəzərə almaqla layihələndirmək 

lazımdır. 

Ə

vvəlcədən  tərtib  edilmiş  eskiz  üzrə  maketdən  istifadə  edərək  bir  neçə 

model  tərtib  etmək  olar.  Bu  modellərin  bir-birindən  konstruktor-kompozisiya 

xəttinin  yerləşməsi,  qoyma  detalları,  dekoru,  rəng  və  faktur  həllinin  xarakteri  ilə 

fərqləndirir.  stehsal  şəraitində  eyni  modelin  bazası  və  forması  əsasında  seriyalı 

modellərin tərtib edilməsinə və istehsalına imkan verir. 

Ayaqqabının bədii layihələndirilməsi izah edilən prinsipindən hazırda geniş 

istifadə edilir. 

 

1.6.

   Ayaqqabı üzlüyünün polimer materiallardan hazırlanması 

 

Hazırda  yüksək  tezlikli  cərəyandan  (YTC)  istifadə  edərək  polimer 

materiallarından  ayaqqabı üzlüklərini  hazırlayırlar.  Bu üsulun effektliyi  detalların 

birləşdirilməsi,  bəzək  vurulması,  üzərində  və  təbii  dərilərdə  olduğu  meriyaya 

bənzər  naxışların  vurulması  bir  əməliyyat  vasitəsi  ilə  hazır  ayaqqabı  üzlüyün 

birdəfəlik  istehsal  etmək  mümkündür.  Ayaqqabı  üzlüyü  üçün  təbii  dəri  əvəzinə 

parça əsasında olan polivinilxlorid örtüyü olan polimer materialdan istifadə edirlər. 

Rulon şəklində olan bu materiallardan ayaqqabı üzlüyünün hazırlanması üçün bir 

neçə  üsuldan  istifadə  etmək  olar.  Hazırda  ən  geniş  yayılmış  presləmə  ilə  eyni 

---

24 

 

zamanda  YTC  köməyi  ilə  qaynaq  üsulunu  göstərmək  olar.  Rulon  şəklində  olan 

polimer  materiallardan  ayaqqabı  üzlüyünün  kontur  boyu  biçərək  silikon 

matrisasında  yerləşdikdən  sonra  presin  stolu  üzərinə  bərkidirlər.  Matrisa  üzlüklə 

birgə  işçi  vəziyyətində  presin  lövhələri  arasında  qızdırılır  və  təzyiqə  cəlb  edilir. 

Sonra  materikanın  vəziyyətini  dəyişərək  onun  soyulması  üçün  təzyiq  verilir. 

Ə

məliyyatın  sonuncu  əməliyyatında  matrisadan  hazır  ayaqqabı  üzlüyünü  azad 

edirlər. 

Bu üsulun üstünlüyü üzlüyün üzərinə basma yolu ilə bəzəyin vurulmasından 

ibarətdir. Təbii dərilərin əvəzinə süni dəriləri ilə əvəz edilməsi, bir çox texnoloji və 

bəzək  əməliyyatlarım  ixtisar  etməklə  bərabər  əmək  məhsuldarlığının 

yüksəldilməsinə  imkan  verir.  Yeni  ayaqqabı  modellərinin  istehsal  edilməsinin 

sürətləndirilməsi və digər üstünlükləri göstərmək olar. Bununla belə bu üsulun bəzi 

çatışmayan  cəhətləri  vardır.  Bunların  nəticəsində  ayaqqabının  gigiyenik 

xassələrinə  mənfi  təsir  göstərir,  5-10°C  -dən  aşağı  temperaturda  ayaqqabı  üzlüyü 

kövrək, sərt və çatlar olur. 

Bu üsulun mənfi cəhətlərini aradan qaldırmaq üçün axtarışlar aparılır. Buna 

misal  olaraq  ayaqqabı  üzlüyü  üçün  polivinilxlorid  süni  dəri,  hiqroskopik 

toxunmamış  parça  və  təbii  spilok  dərisindən  istifadə  edilməsi  təklif  olunur. 

Bunların  tədbiq  edilməsi  sayəsində  ayaqqabının  hiqroskopiklik  xassəsinə  müsbət 

təsir göstərir [5]. 

---

25 

 

Fəsil 2. Ayaqqabının bədii layihələndirilməsi 

2.1.Ayaqqabının bəzək elementləri 

Müasir  dövrdə  ayaqqabının  layihəsinin  qurulması  üçün  yaradıcılıq 

elementlərindən  istifadə  edirlər.  Kompozisiya  tətbiqi-dekorativ  incəsənətinin 

bölməsinə  daxildir.  stehsal  olunan  ayaqqabılar  müasir  dövrün  tələblərinə  uyğun 

olmalıdır, yəni dövrün stilinə müvafiq olmalıdır [4]. 

Ayaqqabının  bədiiliyi  kompozisiyadan  çox  asılıdır.  Müasir  ayaqqabının 

layihələndirilmə  mərhələsində  onun  materialı,  bacarıqla  çəkilmiş  ciddi  xətləri  və 

maraqlı həll edilmiş bölgülərinin mühüm əhəmiyyəti vardır. 

Ayaqqabı üçün geniş istifadə edilən bəzək elementləri onun konstruksiyasını 

nəinki bəzəyir, həm də onun ayrılmaz bir hissəsidir. Bütün bunların tətbiq edilməsi 

nəticəsində ayaqqabı detallarının konturların dəyişmədən xarici görünüşü müxtəlif 

olan ayaqqabıları qurmaq olar [1.5]. 

Bəşəriyyətin bütün tarixi boyu insanın yaşayışı dəyişdikcə geyim maddi və 

mənəvi  mədəniyyətinə  öz  təsirini  göstərir.  Hər  bir  tarix  dövrdə  özünə  məxsus, 

müəyyən tipdə geyimdən istifadə edirlər. 

nsanın  bütün  əynindəkilərə  geyim  deyilir.  Bütün  bunlar  insanın  xarici 

mühitin  təsirindən  qorunmasına  xidmət  edir.  Geyim  elementlərinə  don,  köynək, 

corab, şalvar, pencək və s. daxildir. 

Geyimin bu və ya digər növünün yayılması, iqtisadi texniki inkişafdan, iqlim 

və milli xüsusiyyətlərdən asılıdır. 

Geyim  anlayışlarında  fərqlənən kostyum,  ayaqqabı  və  baş  geyimi,  geyimin 

birləşdirilməsini təşkil edir və kostyum tariximizin müəyyən dövrləri ilə bağlıdır. 

Kostyumun ən çox ifadeliyi o zaman artır ki, onun bütün elementləri bir-biri  ilə 

uyğunlaşmış olsun.  Kostyumun bütün harmonik (uyğun,  ahəngdar). 

Qış mövsümündə istifadə edilən ayaqqabılar isə əksinə onun materialı qalın 

və sıx, tünd rəngdə, astarı istiləşdirilmiş olmalıdır. 

Ayaqqabının kütləsi onun böyük həcminin və ya ayn-ayn hissələrinin xarici 

görkəmidir. 

Kütlənin  vəziyyəti  qəbul  edilmiş  qəlibin  forma  və  ölçülərindən  asılıdır.  Bundan 

başqa ayaqqabının kütləsi dabanlığın, üzlüyün və altlıq materiallarının kütləsindən, 

---