Microsoft Word Atakisiyeva Ulker 869M. doc

17 

 

Kişi  kostyumunun  ayaqqabının  yuxan  tərəfini  örtdüyündən  (bir  hissəni  və  ya 

tamamilə) vizual olaraq görünmür və bu şalvar vasitəsi ilə altlığın eni və uzunluğu 

hesabına baş verir. 

Bütünlükdə heç kəsdə şübhə oyatmaz ki, ayaqqabının alt izinin uzunluq xətti 

istiqamətində və dabanlıq boyu ifadəli olduğundan insanın fiqurunu daima qəşəng 

və  daha  plastik  göstərir.  Lakin  bununla  belə  ayaqqabının  utilitar  keyfiyyətini 

unutmaq  olmaz.  Ayaqqabının  rahatlığı,  onun  formasının  ayağın  forması  ilə 

uyğunlaşdırılmasından  ibarətdir.  Bu  həm  də  statika  və  dinamikada  ayağın 

təzyiqinin ayaqqabının dayaq səthinin təzyiqinin bərabər paylanmasından ibarətdir. 

Bunun  üçün  ayaqqabının  belə  konstruktiv  həlli  olmalıdır  ki,  onun  içlik  səthinin 

bütün  sahəsi  boyu-buğum,  pereym  və  daban  hissələrində  forması  ayağın  plantar 

hissəsinə  tamamilə  uyğun  gəlsin.  Ayaqqabının  göstərilən  bu  mühüm  utilitar 

keyfiyyəti  bunların  optimal  konstruktor-texnoloji  həlli  estetik  dərəcəyə  keçdikdə 

ayaqqabının daha bütöv və harmonik göstərir. 

Gələcək  modelin  maketdə  formasının  işlənməsi,  üzlüyün  və  altlığın  birgə 

həllinə  imkan verir. Müəllifin qarşıya  qoyduğu  məsələdən asılı olaraq  məmulatın 

altlığının  hazırlanması  müxtəlif  ola  bilər:  hazır  dabanlıq  və  altlığın  seçilməsi  ilə; 

formalaşdırılmış  altlığın  seçilməsi  ilə;  yapma  yolu  ilə  kombina  edilm ş  yeni 

altlığın həllinin axtarışı - məsələn, altlığı yapmaqla dabanlığın seçilməsi. Ayaqqabı 

olaraq  ayrılıqda  və  ya  qəliblə  birgə  yerinə  yetirirlər.  Mürəkkəb  formaları  olan 

altlıqların ayn yerinə yetirilməsi məqsədəuyğundur [1]. 

Ayaqqabının maketini müxtəlif üsulla yerinə yetirmək olar: polivinil xlorid 

örtüyündən istifadə etməklə, sərt qişa üsulundan istifadə etməklə; parça və ya digər 

materiallardan istifadə etməklə, surətin papye-maşe üsulunda alınması ilə. Qarşıya 

qoyulan məsələdən asılı maket olaraq qəliblə birgə və ayrı-ayrılıqda yerinə yetirilə 

bilər. 

Ə

ks halda daxili tağ dayağa çevrildiyindən onun funksiyasına uyğun gəlməz; 

qəlibin  burun-pəncə  hissəsindəki  alt  izini  olduğu  kimi,  dəyişmədən  saxlamaq 

lazımdır.  Çünki  müxtəlif  adamlarda  daraq  sümüyünün  başlıqların  altına  düşən 

yükün plantar səthi boyu paylanması həddindən artıq müxtəlif olur. Buna görə də 

standart  qəliblərin  layihələndirilməsi  zamanı  daraq  sümüklərinin  başlıqlarına 

---

18 

 

uyğun  olan  qabarıqların  nəzərə  alınması  məqsədə  uyğundur.  Aparılmış  tədqiqat 

işlərinin nəticələrinə əsasən müxtəlif hündürlüyə qaldırılmış dabanlıqlarına uyğun 

olaraq uzunluq oxu istiqamətində qəlibin alt izinin konturları tərtib edilmişdir. 

Ayaqqabı  qəlibləri  mürəkkəb  heykəltəraşlıq  məmulatı  olduğundan,  ayağın 

forma  və  ölçülərinin  dəyişməsini  nəzərə  almaqla  müxtəlif  anatomik  nöqtələrində 

buraxıla  bilən  təzyiqi  və  ayağın  normal  funksiyalanmasını  nəzərə  almaqla  tərtib 

edirlər. 

Ayaqqabı qəlibləri ayağın yaş xüsusiyyətlərini, ayaqqabının konstruksiyasını 

və istehsal üsulunu nəzərə almaqla tərtib edilir. 

Ayaqqabı  qəliblərinin  forması  unifikasiya  olunmuş  mühəndis  -  texniki 

konstruksiyadır. Unifıkasiyanın əsasını bunların bütün qrupları, ayaqqabının cinsi, 

görünüşü, dabanın qalxma hündürlüyü dəqiq təsnif olunmuşdur [3]. 

stehsal  edilən  ayaqqabının  görünüşündən  asılı  olaraq  ayaqqabı  qəlibləri 

aşağıdakı göstərilən tiplərə bölünürlər: 

1- bağlı ayaqqabılar (çəkmə, yarımçəkmə, tufli, səndəlet, opanka); 2 -yüngül 

ayaqqabılar  (səndəl,  idman,  ev  və  yol  ayaqqabıları);  3  -  açıq  yay  ayaqqabıları 

(burun, daban və yan hissələri açıq tuflilər; 4 - üzlüyü yutfdan olan istiləşdirilmiş 

ayaqqabılar (rezinli yarmı sapojkilər); 5 - qayığcıq tipli tuflilər; 6 -üzlüyü yuftdan 

olan  uzun  və  qıssa  boğazlı  çəkmələr;  8  -  idman  ayaqqabıları;  9  -xüsusi  təyinatlı 

ayaqqabılar. 

Ayaqqabı qəliblərinin daban hissəsinin hH - qaldırılma hündürlüyündən asılı 

olaraq ayaqqabı qəlibləri dabansız - 0; alçaq daban - 35,10, 15,20, 25; orta etmək 

olar.  Beləliklə  eyni  qəlibin  (qişanın)  formasından  müxtəlif  ayaqqabı  modellərin 

həllinə nail olmaq mümkündür. 

Ayaqqabı  maketinin  izah  edilən  üsulunda  əgər  qarşıya  müəyyən  modelin 

konstruktor-kompazisiya xətlərinin müəyyən edilməsi və layihələndirilmənin təmiz 

texniki  həllinin  yerinə  yetirilməsi  -  açılışın  və  şablonların  alınması  məsələsi 

durursa,  onda  bu  üsulu  ideal  hesab  etmək  mümkündür.  Bu  üsul  tərtib  edilən 

modelin  həcmli  obrazı  halında  tam  təsəvvürün  yaradılması  aşağıda  göstərilən 

səbəblərdən baş verə bilər: örtüyün səthi də kifayət qədər modelin həcmli xassələri 

haqqında  təsvir  yarada  bilmir  və  onun  mühüm  kompozisiya  xassələrinin  əks 

---

19 

 

etdirilməsi  mümkün  olmur  -  ifadəliyinə  xüsusi  qüvvə  verən  rəng  və  faktur  həlli; 

ayaqqabının  bədii  tərtibatı  çətinləşir;  maketin  rəngi,  xətləri  və  i.a.  uzun  müddət 

qala bilmir. Təsviri vasitələr (rəng, tuş) örtüyün üzərində pis qalır və ovulur (maket 

üzərində  işlərkən  ovula  bilər).  Bu  üsulun  mühüm  çatışmayan  cəhəti  plastilindən 

yanımış  qəlibin  burun  hissəsi  qişa  ilə  örtüldükdə  yüksək  təzyiq  və  temperatur 

altında deformasiyaya uğrayırlar. 

 

1.5.

  Qəliblərin üzərindən sərt qişanın alınması 

 

Vakkum-aparatı  olmadıqda  sərt  qişanın  alınması  üçün  parçadan  istifadə 

edilərək onun üzərinə örtüyü əmələ gətirən maddə çəkmək olar. 

Bunun  üçün  Y.P.Zıbin  və  T.V.Kozlova  tərəfmdən  tərtib  edilmiş  yapma 

üsulundan istifadə edirlər. Bu üsulun mahiyyəti qəlibin üzərinə parçanın (məsələn 

sarja) bərabər çəkilməsindən və alt izi boyu və yuxarı sahəcikdə mıxa bərkidilir və 

ya HK-yapışqanı ilə yapışdırılmasından ibarətdir. 

Parçanı  əvvəlcədən  hazırlanmış  şablon  üstündə  biçirlər.  Parça  üzərində  elə 

yerləşdirmək lazımdır ki, şablonun orta uzunluğu parçanın dioqanal istiqamətində 

olsun,  xəttində  standarta  və  texnıki  sənədlərə  əsasən  topuqluq  və  arxalığın 

hündürlüyünün  müəyyən  edilməsi.  Bunlardan  əlavə  sərt  qişanın  üzərində  burun 

zirvə  nöqtəsinin  ortasından  qəlibin  daban  əyriliyinin  hündürlüyünün  1/3-dək  A-

nöqtəsindən, qəlibin təpə xətti boyu B nöqtəsinədək xətt çəkilir (şəkil l,1b,v). Bu 

xətt həm də üzlüyün texniki modelləşdirilməsində onun yastı (müstəvi) vəziyyətinə 

gətirilməsi  üçün  istifadə  edilə  bilər.  Maket  üzərində  çəkilən  işarələrdən  sonra 

ayaqqabının alt izinin konturu boyu karandaşla çəkirlər. Çəkilən xəttdən 0,8-l,0sm 

xaricə  tərəf  aralı  qişanı  kəsib  qəlibdən  çıxarırlar  [7].  Çəkmə  və  qıssa  boğaz 

çəkmələrin maketini tərtib edərkən üzlüyün sərt qişasını ayağın (baldırın) müvafıq 

sahələrini  nəzərə  almaqla  qişanın  üzərində  topuqluq  və  künc  detalları  üçün  əlavə 

modelləşdirmə  işlərini  yerinə  yetirirlər.  Rəngli  maketin  alınması  və  rəng  qatının 

yaxşı çəkilməsi üçün (quaş, tempra, yağlı rənglər) fırça və ya tampon, pulivizator 

vasitəsi ilə əvvəlcədən rəng çəkilən səth asitonla silib, rəng çəkirlər. 

 

---