Microsoft Word Atakisiyeva Ulker 869M. doc

48 

 

alçaq daban üçün                                                       12-14 

orta daban üçün                                                         11-12 

hündür daban üçün                                                      9-11 

Xüsusi hündür dabanlar üçün                                         8-9 

Verilən bucaqlarına əsasən qişanın yastıladılması üçün vərəqin üzərində AAı 

xəttini çəkirlər (şəkil 5.14). A nöqtəsindən AB

X

 və ABd doğra şüalar çəkirlər. 

Qişanın  yastıladılması  zamanı  elə  etmək  lazımdır  ki,  ön  sərhəddə  olan 

kəsilmiş hissə AA, xətti ilə, B geodeziya xətti isə x bucağının B

x

 və Bd nöqtələri 

ilə uyğunlaşdırılmış    olsun.    Bundan  sonra  bütün qişanı ehmal  yastıladırlar.  Fəza 

formasında olan üzlüyün qişasını detalların konturları boyu kəsirlər. Hər bir detalın 

ayrıca kənarlarını çərtərək yastıladırlar. 

Açılış sahəsinin bazis xəttindən başlayaraq alt izin xətti boyu korretir edilmə 

sahəsi  çərtiklərin  aralanması  və  üst-üstə  düşmələrinin  cəbri  cəminə  -  BB-ə 

bərabərdir.  BB  sahəsində  isə  çərtiyin  aralanması  ölçüsünə  (B,B  nöqtələrində) 

bərabərdir. Kant xəttinin uzunluğu daban hissədə 3-5 mm kiçikdir. "Qayıqcıq" tipli 

tuflilərin  birləşdirici  hissədə  qanadlarının  eni  və  sahəsi  az  olduğundan 

formalaşdırıldığı  zaman  birləşdiricinin  önkəsilmə  xətti  qəlibin  burun  hissəsinə 

doğru  meyl  edir.  Buna  görə  birləşdiricinin  C  nöqtəsini  maketdə  olan  vəziyyətinə 

nisbətən  yerini  dəyişmək  lazımdır.  Burada  N  -  birləşdirici  qanadın  ən  ensiz 

yerindəki enidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.12.  (a) müstəvi  üzərində  şərti açılışın alınması və  (b)  fəza formasında 

olan üzlük detallarının kəsilib yastıladılması. 

---

49 

 

Müxtəlif  tipli  üzlüklərin  tərtib  edilməsi.  Üzlük  detalların  çertyojunun 

tərtib  edilməsi  üçün  qişanın  yastıladılması  zamanı  şərti  açılışın  sahəsində 

(çərtdiklərin ayrılması və üst-üstə düşməsi ölçüləri) korrektir alınması tələb olunur. 

Bu karrektor müxtəlif üzlüklər üçün aşağıdakı qayda üzrə yerinə yetirilir. 

Yastı  üzlük.  Üzlüyün  qəlib  üzərində  formalaşdırılması  zamanı  burun 

hissədə  artıq  sahənin  əmələ  gəlməsi  baş  verir  (şəkil  3,12.b).  Burun  hissənin 

yastıladılması  sayəsində  (beşinci  bazis  xəttinə  kimi)  uzunluq  istiqamətində 

materialın  dartılıb  uzadılması  və  bunlarla  əlaqədə  olan  eninə  qısalması  baş 

verdiyindən  bu  sahədə  burunluğun  perimetrinin  qısaldılması  tələb  olunur.  Burun 

hissənin  qəlibə  çəkilməsinin  mümkün  olmasını  müəyyən  etmək  üçün  oturtma 

modelini  və  materialın  nisbi  uzanmasını  müqayisə  etmək  lazımdır.  Materialın 

oturtma modelini aşağıdakı bərabərlik vasitəsilə müəyyən edirlər. 

r=

S

S

Σ∆

 

Burada 2 - burun hissədəki aralanan çərtiklərin sahəsinin cəmi. 

S  -  qəlibin  burun  hissəsinə  alt  izinin  beşinci  bazis  xəttinə  kimi  olan 

perimetridir. 

Müxtəlif qəlib fasonları üçün r qiyməti 15-dən 32%-dək olur. 

Uzunboğaz  çəkmə  üzlüyünün  sərt  qişasını  yastılatmaqla  qanadlar  X  böyük 

bucaq  altında  aralandıqda  pəncə  hissədə  çərtiklərin  çoxu  üst-üstə  düşür.  Bu  da 

qəlibin  alt  izinin  til  xəttinin  düz  olmamasına  səbəb  olur.  Buna  görə  şərti  açılışın 

sahəsinin əlavə korrektor edirlər. 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.13. Yastı üzlüyünün şərti açılışında sahəsinin korrektor olunması. 

 

---

50 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.14. Yastı üzlüyün şərti açılışında sahənin əlavə korretor olunması. 

Yarım  yastı  üzlük.  Yarımyastı  üzlüyün  sərt  qişası  QS  xətti  üzrə 

kəsildiyindən  şərti  açılışda  çərtiklərin  üst-üstə  düşməsi  çox  əmələ  gəldiyindən 

açılışın sahəsini bu kəmiyyətdə korrektir etmək lazımdır. Belə korrektor iki üsulda 

yerinə yetirilə bilər. 

Birinci  üsulda  (şəkil  B  .17)  bərkidicinin  sonluqlarmı  MN  düz  xətti  ilə 

birləşdirirlər, d

x

 və dd nöqtələrini MN xəttində kəsişən SK

1

 və SK üst-üstə gəlmə 

sərhəddini  qeyd  edəcək  h=0,025  T  (9+T)  müəyyən  edirlər.  Burada  T  -

birləşdiricinin yarısı üçün üst-üstə düşmə eninin ölçüsüdür. 

MN  xətti  üzrə  O  nöqtəsindən  hər  iki  tərəfə  ölçüsünü  h  ayıraraq  E  və   

nöqtələrini  alırlar.  Bunları  A  nöqtəsi  ilə  düz  birləşdirirlər.  Bu  xətt  birləşdiricinin 

yeni qatlama xəttini müəyyən edir. 

Qalan bütün korrektirlər yastı üzlükdə olduğu kimi yerinə yetirirlər. 

kina  üsul  ilə  sərt  qişanı  elə  yastılatmaq  lazımdır  ki,  orta  hündürlük 

sahəsində  üst-üstə  düşmə  olmasın.  Bu  vəziyyətdə  sərt  qişam  bərkidərək,  vərəqin 

üzərində detalların konturuna, aralanması və üst-üstə düşməni köçürürlər. 

Bunlar alt xətti nöqtəsi və bərkidilmə xətləri boyu əmələ gəlir. Bərkidicinin 

sonluqlarını  düz  xətlə  geodeziya  xətti  ilə  kəsişməklə  çəkərək  P  nöqtəsini  qeyd 

edirlər.  Sonra  şərti  açılışda  üst-üstə  düşmə  olmasın.  Bu  vəziyyətdə  sərt  qişanı 

bərkidərək,  vərəqin  üzərində  detalların  konturuna,  aralanmasını  və  üst-üstə 

düşməsini köçürürlər. 

Birləşdiricinin çərtiklər olan yerində V kəmiyyət ndə əlavə korrektir edirlər. 

Bunun üçün aşağıdakı bərabərlikdən istifadə edirlər. 

y=S

1

/2-5 

---