Microsoft Word Atakisiyeva Ulker 869M. doc

60 

 

 

3.10. Burunaltının layihələndirilməsi. 

Burunaltı  (sərt  burunaltı)  ayaqqabı  üzlüyünün  aralıq  detalıdır.  Bunu  üzlüyün 

burunluq  hissəsində  xarici  və  daxili  detallar  arasında  yerləşdirirlər.  Burunaltı 

ayaqqabının  burunluq  hissəsində  ona  formanın  verilməsinə  və  xarici  mühitin 

mexaniki  təsirlərindən  ayağın  barmaq  hissəsinin  qorunmasına  xidmət  edir. 

Burunaltınnı  və  bununla  uyğunlaşdırılmış  qəlibin  şərti  açılışının  Y  bazis  xəttinə 

kimi çəkilmiş burunluğun kənarları təşkil edir (şəkil 3.23.) 

Ayaqqabı  üzlüyünün  konstruksiya  xüsusiyyətindən  və  dartı  kənarı  üçün 

buraxılışı  nəzərə  almadan  burunaltının  qatlama  xəttindəki  uzunluğunu  aşağıdakı 

düsturla müəyyən edirlər: 

Yba= 0,15-0,2 L

qşa

 

Elastik  burunaltı  üçün  Yba=  0,15  L 

qşa

.  Burunaltının  qanadlarını  Y  bazis 

xəttinə kimi layihələndirirlər; burun hissəsi uzadılmış ayaqqabılar üçün, bunlar Y 

xəttindən 5-10 mm ölçüsündə aralı olmalıdır. 

Burunaltının aşağı konturu üzlüyün birləşdirici detalının konturundan, altlığı 

yapışdırma  üsulunun  yapışqan  ilə  qəlibə  çəkilməsi  üçün  isə  4-5  mm  kiçik 

layihələndirirlər. Belə layihələndirmə qalındığın azaldılmasının və qəlibə çəkilmiş 

üzlüyün ait izində qarışıqların əmələ gəlməsinin qarşısını alır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.23-Burunaltıların variantları: a və b uyğun olaraq yapışdırma və çantla 

bərkidilmə üsulları üçün; b- ikiqatlı burunaltı; q-D həcmli üzlüklərin burunaltıları

. 

 

 

---

61 

 

nöqtəsində isə OX

1

 oxu üzrə p bucağı altında bb xəttini çəkirlər, b nöqtəsi II bazis 

xətti ilə OX

1

 oxunun kəsişdiyi nöqtədə yerləşir. 

Rant və yarımsəndəl bərkidilmə üsulu və qalıqların dartı kənarında dərinliyi 

8-11  mm  olan  çelyonka  edilir  Yapışdırma  -  bərkidilmə  üsulunun  çelyonka 

hissəsində yerləşən detalların qalınlıqlarının azaltmaq məqsədilə sərt üçün müxtəlif 

qurulur: tuflilər üçün - h

t

 və ht nöqtələrindən; uzunboğaz çəkmələr üçün - h

s

,a və h

d

 

nöqtələrindən; yarımçəkmələr üçün adları çəkilən xətlərin orta vəziyyətində (şəkil 

3.23.).Aşağıda a və 

β

 bucaqlarının dərəcələri göstərilir 

Dabanlıqları olan qadın ayaqqabıları üçün: 

 

 

 

 

 

 

α

 

 

β

 

Hündür 

 

 

 

 

5 

 

24 

 

 

 

 

Orta   

 

 

 

 

3 

 

16 

Alcaq  

 

 

 

 

2 

 

8 

Kişi ayaqqabısı üçün 

 

 

3 

 

10 

Uşaq ayaqqabısı üçün 

 

 

2 

 

- 

Təcrübədə sərt arxalığın qəlibin daban hissəsindən şərti açılışın çıxarıb 1,11 

və III bazis xətlərini çəkməklə qururla. Bu halda arxalığın qatlanan xətti müxtəlif 

görünüşlü  ayaqqabılar  üçün  müxtəlif  qurulur:  tuflilər  üçün  -  h

t

  və  ht

1

 

nöqtələrindən: yarımcəkmələr üçün - h

s

,

a

 və h

0

 nöqtələrindən; yarımçəkmələr üçün 

adlan  çəkilən  xətlərin  orta  vəziyyətində  h

sa

  və  ya  h

0

  nöqtələrindən.  Arxalıq 

qanadlarının  alçaq,  orta  və  hündür  daban  ayaqqabıları  üçün  uyğun  olaraq 

uzunluqları,  ikinci  bazis  xəttinə,  ikinci  ilə  üçüncü  bazis  xətləri  arasındakı  olan 

kəsiyin  ortasına  və  üçüncü  bazis  xəttinə  kimidir.  Dartı  kənarı  üçün  buraxılışı 

qəlibin şərti açılışının kontrundan 13-14 mm-ə bərabər ölçüdə layihələndirirlər. 

Arxalığın yuxarı kənarını hd P xəttinə paralel olan, h

sa

 nöqdəsindən çıxılmış 

köməkçi  xəttinə  əsasən,  qanadlarmı  radiusla  dəyirmi  çəkməklə  layihələndirirlər. 

Çoxqatlı arxalığın birinci qatı yuxarıdakı qaydaya əsasən layihələndirilir. Sonraki 

qatları  ardıcıl  olaraq  hündürlük  boyu  4-6  mm,  uzunluq  istiqamətində  isə  10  mm 

ölçüdə keçirdilir. 

---

62 

 

Birləşdirici   kəsik   burunluqlu   olduqda   burunaltı   burunluğun   yuxarı 

konturuna  paralel  layihələndirərək  sonuncu  tikişdən  2-4  mm-ə  qısaldılır.  kiqatlı 

burunluğun ikinci qatı birincidən 4-7 mm kiçildilir (şəkil 3.23). 

Bir  burunaltı  3-4  ölçüdə  istifadə  olunur.  Burunaltının  birləşdiricidə  yerini 

müəyyən  etmək  üçün  birləşdiricinin  dartı  kənarının  konturunda  qofralarla  işarə 

edirlər. Üzlüyü ikiqat parçadan ibarət olan qusarik ayaqqabısının və qadm, kişi və 

oğlan ayaqabılarının burunaltıları olmaya bilər. 

Həcmli  formada  olan  üzlüklərin  burunaltı  və  arxalıqları  tikilən  içliklərlə 

birgə tikiş xəttinin altına düşməlidir. 

Astarsız  üzlüklərin  elastik  və  ya  termoplastik  burunaltıları  üçün  bez  və  ya 

tek-sarja parçasından cibliyi olmalıdır: cibin uzunluğu burunaltının uzunluğundan 

10-12 mm artıq, dartı kənarından isə 2-4 mm kiçik olur. 

 

 

3.11.

  Altlıın yastı detalların qurulmasının ümumi qaydaları 

 

Layihələndirilən ayrı-ayrı altlıq detallarının konstruksiyası, forma və ölçüsü 

layihələndirilən  ayaqqabının  konstruksiyasından,  görünüşündən,  cinsindən, 

ölçüsündən,  dabanlığın  hündürlüyündən  və  onun  altlığının  bərkidilmə  üsulundan, 

habelə  altlığın,  dabanlığın  və  s.  detalların  urez  xəttinin  emal  xüsusiyyətindən 

asılıdır [5]. 

Altlıq,  əlavə  altlıq  və  pəncəaltı  detalların  layihələndirilməsi  üçün  bunların 

tərtib  edilməsini  texniki  tapşırıqdan,  etalon  qəlibdən,  içlik  səthinin  ülgüsündən, 

üzlüyün,  altlığın  və  qəlibə  çəkilmiş  üzlüyün  texniki  yazılışından,  məmulatın 

deformasiya əmsalından və altlıq detallarının bərkidilmə üsulundan asılıdır. 

Bütün altlıq detallarının layihələndirilməsi üçün içliyin ülgüsündən istifadə edirlər. 

 

3.12.

  çliyin qurulması 

 

çliyin  konturanu,  adətən,  qəlibin  alt  üzünün  konturu  təşkil  edir.  Arxalığın 

yaxşı  formalaşdırılması  üçün  və  qəlibin  alt  izinin  kənarından  içliyin  kənarlarının 

---