Microsoft Word Atakisiyeva Ulker 869M. doc

57 

 

kənarlarına  buraxılışlar  verilməlidir.  Layihələndirilərkən  bütün  aralıq  detalları  və 

içlik  qəlibin  üzərinə  bərkidildiyindən  formalaşdırılması  zamanı  bu  materialların 

deformasiyası  nəzərdə  tutulmuşdur.  Qəlibə  çəkilməsi  üçün  verilən  buraxılış  dartı 

kənarlarının eninə bərabərdir. 

Detalların  tikilişə  birləşdirilməsi  üçün  buraxılışlar  istifadə  edilən 

materiallardan, detalın kənarından, birinci tikişin məsafəsindən, sayından, bunların 

aralarındakı  məsafədən,  nazikləşdirilən  kənarlardan  tikişə  kimi  olan  məsafədən, 

nazikləşdirmənin  enindən,  perforasiya  olduqda  isə  bunun  ölçüsündən  və 

aralarındakı  məsafədən,  onun  kənarlarından  tikiş  xəttinə  kimi  olan  məsafədən 

asılıdır. 

Məsafələr, mm-lə 

Detalın kənarmdan tikilən birinci tikiş: 

təbii dəridən                                                                

 0,8 

süni dəridən                                                                   

1,5-2,0 

Tikişlərarası məsafə perforasiyası                                      1-4 

diametri 2-3 mm olan perforasiyalı                                     4-6  

Aşağıdakı detalm kənarının nazikləşdirilən eni: 

qatlanan                                                                       

 3-4 

kövrəldilən                                                                    

 1,-1,5 

çevrilən                                                                         

 4-5 

Tikiş  xəttini  detalın  kənarından  və  tikişlərarası  məsafəni  artırdıqda  tikişin 

möhkəmliyi  yüksəlir.  Yalnız  bu  halda  material  sərfi  olaraq  ayaqqabının  xarici 

tikişlinin görünüşünə mənfi təsir göstərir. Modalı ayaqqabılarda yumşaq, elastik və 

nazik materiallardan istifadə olunduqda detalın kənarından tikişə kimi olan məsafə 

0,5mm-dək azaldılır, tikişləraçan məsafə isə 0,8 mm-dək olur. Bu vəziyyətdə 1 sm 

tikiş  xəttində  olan  addımların  sayı  8-9  ədədədək  artır,  nəticədə  tikişin  xarici 

görünüşü yaxşılaşır. 

 

 

 

 

---

58 

 

3.9.Arxalıq və burunaltı detallarının qurulması 

 

Arxalığın  forması  qəlibin  daban  hissəsinin  və  ayaqqabının  üzlük 

konstruksiyasının  formasından  asılıdır.  Qəlibin  daban  hissəsindən  sərt  qişanı 

çıxartdıqdan  sonra  onu  seçilmiş  dayaq  zolağına  nəzərən  çərtiklər  edərək 

yastıladırlar.  Dayaq  zolağı  və  çərtiklərin  vəziyyətini  dəyişməklə  qişanın 

qanadlarının  qalxma  bucağı  və  bununla  bərabər  yuxarı  və  aşağı  konturların 

perimetri dəyişir [s]. 

"Qayıqcıq"  tipli  konstruksiyası  üçün  sərt  arxalığın  ayağa  kip  oturmasını 

təmin etmək lazımdır. Buna görə tufli qişasını yastıladarkən dayaq zolağını yuxarı 

kontura yaxınlaşdırmaq lazımdır (şəkil 3.21). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.21   Sərt   arxalığın   formasına   dayaq   zolağının   və   çərtiklərin 

vəziyyətinin təsiri 

Nəticədə  qanadları  qaldırılmış  arxalıq  formasını  almaq  olar.  Hündürlüyə 

qaldırılmış  daban  dayaq  səthindən  nə  qədər  çox  qaldırılırsa,  onda  a  bucağı  bir  o 

qədər  çox  olar.  Bu  halda  arxalığın  qanadlarının  aşağı  konturu,  qəlibin  çeryonka 

hissəsinə bənzər əyrilikdə olur. Bunu 

β

 

bucağı ilə müəyyən edirlər. 

a 

bucağı sərt arxalığın yuxan perimetrinin çərtilmə kəmiyyətini xarakterizə 

edir. Dabanlığın hündürlüyü artdıqca 

α

 və p bucaqları da artır. 

Uzunboğaz  çəkmənin  sərt  arxalığın  yuxarı  kənarı  ayağı  sürtməməlidir, 

deməli  ona  kip  oturmalıdı...  Bu  halda  qişanı  yastıladarkən  dayaq  zolağını  aşağı 

---

59 

 

kontura  yaxınlaşdırmaq  səmərəli  olduğundan  aşağı  perimetr  qısalır  və  qanadlar 

aşağı enir. 

 

Şə

kil 3.22.Sərt arxalıqların layihələndirilməsi: 

1-tufli üçün; 2-uzunboğaz çəkmə üçün; 3-yarımçəkmə üçün 

Yarımçəkmə  ayaqqabılar  üçün  aşağı  konturu  boyu  yaxşı  formasaxlama 

qabiliyyətini  və  ayaqqabının  yuxarı  kənarı  boyu  ayağa  kip  oturulmasını  təmin 

etmək üçün dayaq zolağının orta vəziyyəti səmərəlidir (şəkil 3.22). 

Sərt  arxalığın  hündürlüyünü  dövlət  standartına  və  ya  aşağıdakı  düstura 

ə

sasən müəyyən edirlər: 

H

e

.

a

 = 0,15H+(8-9) 

Daban  hissənin  dayaq  qalxma  hündürlüyü  artdıqca  arxalığın  qanadlarının 

uzunluğu da artır və ayaqqabı ayağa kip oturaraq onun şaquli vəziyyətdə qalmasına 

kömək  edir.  Bu  məqsədlə  modalı  ayaqqabıda  (hündür  daban  və  "qayıqcıq" 

tuflilərində)  sərt  arxalığın  qanadları  qeyri-simmetrik-daxili  tərəfdən  xarici  tərəfə 

nisbətən bir qədər uzun ola bilər. Tufli və yarımçəkmələrin topuqluğun konturuna 

nəzərən arxalığın vəziyyəti şəkil 3.22. v-də göstərilir. 

Moskva  Yüngül  sənayenin  Texnologiyası  nstitutunun  (MUST )  üsuluna 

ə

sasən  sərt  arxalığı  qəlibin  daban  hissəsindən  qişanı  almadan  qrafiki  üsulla, 

düzbucaqlı  koordinat  sistemi  üzrə  layihələndirmək  olar.  OY  oxunda  sərt  arxanın 

hündürlüyü qeyd edilir. OX oxu üzrə isə I, II, III bazis xətləri çəkilir.  

---