Microsoft Word Atakisiyeva Ulker 869M. doc

45 

 

(7)  qəlibin  üzərindən  alman  qişa  (13)  dəyişilən  dayaqların  üzərində 

yerləşdirilir.  Bunu  elə  yerləşdirmək  lazımdır  ki,  aparatın  isə  düşməsi  sayəsində 

örtük qəlibin dartı xatırladan alt izinə düşsün. 

Dayağın  üzərində  yerləşən  qəlibi,  dayaqla  birgə  kiçik  deşikləri  olan  dəyişə 

bilən  lövhənin  üzərinə  qoyurlar.  Aparatın  işə  düşdüyü  zaman  kiçik  deşiklərdən 

hava sovrulur. (8) çərçivə və (9) dəstəyin köməyi ilə sıxacla bərkidilir. 

çliklə  vahid  konstruksiya  təşkil  edən,  mokasin  tipli  ayaqqabı  üzlüyünün 

layihələndirilməsi üçün  qişanı "geyilməmiş" qəlibin üzərindən  alırlar.  Alman sərt 

qişa qəlibin alt izi boyu yapışdırılır. 

 

 

3.6. Ayaqqabının üzlük maketinin bədii cəhətdən tərtib edilməsi 

 

Qəliblə  birgə  alman  sərt  qişanı  dayaq  səthində  yerləşdirərək,  ona  şaquli 

istiqamətdə bazis xətləri çəkilir (şəkil 3.10). 

Bu  xətlər  qəlibin  daban  hissəsinin  ən  qabarıq  nöqtəsindən:  0,2U  (xarici 

topuq  sümüyünədək),  0,4  U  (ayağın  bükük  hissəsinədək);  0,50U  (ayağın  orta 

hissəsinədək);  0,73U  (birinci  daraq  sümüyünün  mərkəzinədək);  0,80U  (çeçələ 

barmağın  son  nöqtəsinədək)  aralı  çəkilir.  Alınan  hər  bir  uzunluq  ölçüsünə  daban 

hissədəki detalların E

1

 dab. Qalınlıqlarının cəmi də əlavə olunur [2]. 

Bundan başqa örtüyün üzərinə en hissəsi xarici və daxili tərəflərə bölən AQ 

xəttini və AB geodeziya xəttini, eləcə də ön sərhəd xəttinin görüntüsü bazis xətti 

ilə kəsişən "Ö" nöqtəsini işarə edirlər. 

26167-84  və  6394-84  №-li  Dövlət  standartlarına  əsasən  istehsal  edilən 

ayaqqabıların  ölçülərini  layihələndirərkən  standartda  göstərilən  ölçülərə  uyğun 

gəlməlidir.  Topuqların,  quncların,  sərt  arxalıqların  hündürlükləri  düzgün 

müəyyənləşdirilməlidir. 

Yarımçəkmə  və  tufli  ayaqqabıların  topuqlarının  hündürlüklərini  müəyyən 

etmək üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir: 

h

r

=0,15N+25,5 

Burada N - ayaqqabının mm-lə ölçüsüdür. 

---

46 

 

Tələb  olunduqda  qişanın  üzərində  ayn-ayrı  detalların  standart  ölçüləri  də 

qeyd edilir. 

Ayaqqabı  maketi  bədii  şurada  təsdiq  edilmək  üçün  müzakirəyə  verilir. 

Seçilmiş  və  təsdiq  olunmuş  maketdən  dəqiq  surəti  çıxarılır.  Beləliklə,  rəssam-

modelçinin yeni modelinin tərtib etmə işi bitmiş olur. 

Maketin  bir  nüsxəsi,  ayaqqabının  dəqiq  hazırlanması  və  yastı  detallarının 

düzgün layihələndirilməsini qiymətləndirmək üçün bədii şurada qalır.  kinci nüsxə 

isə  modelçi-texnikə  verilir.  Modelçi-texnik  ayaqqabının  üzlük  və  altlıq 

detallarından  biçilməsi  və  onun  gələcəkdə  istehsal  edilməsi  üçün  qişanı  müvafiq 

hissələrə  kəsib  bölür,  yastıladır,  üzlüyün  formalaşdırılması  işin  deformasiyasını 

müəyyən edir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.11. Ayaqqabı maketinin hazırlanması. 

Şə

rti  açılış  alınması  qəlibin  üzərində  alınmış  sərt  qişanın  daban  əyriliyi  və 

yuxarı kant xətti boyu  olan sərhəd  xətləri  üzrə kəsirlər.  Yastı, yarımyastı  və  fəza 

formasında olan sərhəd xətləri üzrə kəsirlər. Yastı, yarımyastı və fəza formasında 

olan  üzlüklərin  qişalarmı  isə  əlavə  olaraq  qəlibin  alt  izinin  xətti  boyu 

kəsirlər.Tikmə-yapışdırma bərkitmə üsulunun uzunluğu və ön hissəsində tikiş xətti 

keçən  qadın  uzunboğaz  çəkmə  üzlüyünün  layihələndirdikdə  əlavə  olaraq  AQ 

xəttinin sərhəddi boyu kəsirlər. Mokasin üzlüyünün oval ealağını da çəkirlər. Əgər 

üzlüyün  detalları  qayışçıqlardan  ibarətdirsə,  onda  bunu  maketdə  çəkilən  kontur 

---

47 

 

xətləri  boyu  kəsirlər.  Bundan  sonra  qişanın  yastıladılması  üçün  fəza  qişasının 

kənarlarını  kəsirlər.  Üzlüyün  fəzalıq  dərəcəsindən  asılı  olaraq  kəsilmə 

istiqamətlərini  və  dayaq  zolağının  vəziyyətini  müəyyənləşdirirlər.  Yastı  və 

yarımyastı  üzlük  üçün  qəlibin  alt  üzünün  xəttinə  normal  istiqamətdə,  dayaq 

zolağını  isə  ön  sərhəddə  uyğun  olaraq  AQ  və  AC  sərhədlərində  saxlayırlar. 

Yarımyastı üzlüklər QC sahəsində çərtirlər. Fəza üzlüklərində dayaq zolağı qəlibin 

alt  izinin  xəttində  saxlanılmalıdır.  Burada  məqsəd  açılışın  və  qəlibdəki  perimetr 

xətlərinin  bərabərliliyinin  gözlənilməsidir.  Çərtmə  kəsilməsinin  dərinliyi  və 

bunların aralarında olan məsafələr üzlüyün tipindən, qəlibin relyefindən asılıdır. En 

kəsiyinin radiusu nə qədər çox olarsa, onda kəsiklərin arası məsafə bir o qədər az 

olmalıdır. 

Az  əyriliyi  olan  yerlərdə  çərtiklərarası  məsafə  15-20  mm  olan  çalışmaq 

lazımdır  ki,  qişanın  yastıladılması  zamanı  o  deformasiyaya  uğramasın.  Şərti 

ölçünün  alınması  üçün  surətçıxarma  nisbətən  sərt  qisa  üsulundan  alman  surətin 

yastılaşdırılmasından sonra hansı dəyişiklərin yaranmasını aydın görmək olar. Bəzi 

yerlərdə artıq, bəzilərində isə əskik sahələr əmələ gəlir [5]. 

Uzunluğun forma almasını optimallaşdırmaq üçün kənarlarda azalmış və ya 

çoxalmış  yerləri  korrektir  edərək  üzünlüğün  sahəsini  qəlibin  sahəsinə  maksimal 

yaxınlaşdırmaq lazımdır. 

Ə

gər  qişanın  qanad  biri-birindən  az  bıçaq  altında  ayrılırsa,  onda  yastı  və 

yarımyastı üzlüklərin yuxan kant xətti boyu  yüksək gərginliyə səbəb olur. Böyük 

bucaq altında olduqda isə gərginlik uzunluğun aşağı kənarlarında yaranacaqdı. 

Qanadların ayrılma bucaqlarının məsləhət görülən dərəcələri aşağıda verilir: 

Uzunluqlu çəkmələr üçün                                           21-25 

Çəkmələr üçün                                                          19-21 

Kişi yarımçəkmələri üçün                                           15-17 

Qadm yarımçəkmələri: 

alçaq daban üçün                                                       15-17 

orta daban üçün                                                         14-16 

hündür daban üçün                                                    13-14 

"Qayıqcıq" tipli tuflilər: 

---