Microsoft Word Atakisiyeva Ulker 869M. doc

39 

 

etməklə alınır. Modelin detallarının şəklinin həcmli qişanın üzərinə çəkilməsi üçün 

ayağın bazalı anatomik nöqtələri vasitəsilə köməkçi xətlər çəkilir [1.]. 

Detalların sərt qışa üsulunda layihələndirmə sistemi uzunluğu təşkil edən və 

tez-tez  dəyişən  müxtəlif  material  sisteminin  deformasiyasının  müəyyən  edilməsi 

üçün sorğu rəqəmlərini tələb edir. Buna görə hər bir yeni ayaqqabı instruksiyasının 

material  sisteminin  uzanmasını  və  layihələndirilən  konkret  modelin  detallarının 

deformasiyasının müəyyən edilməsi tələb olunur. 

Sistemin  uzunluğu  qişanın  üzərindəki  şəkildən  yeni  modelin  estetik, 

texnoloji  və  istehlak  xüsusiyyətləri  haqqında  təsəvvürün  yaradılmasının  mümkün 

olmamasıdır.  Bundan  əlavə,  bu  sistemin  köməyi  ilə  ayağın  anatomiya-fizioloji 

quruluşunu, dövlət standartlarını və texnoloji normativləri nəzərə almaqla modelin 

şə

klinin  çəkilməsinə,  habelə  konstruksiyanın  qurulmasından  detalların 

layihələndirilməsinə  keçməyə  imkan  yaradır.  Çatışmayan  cəhətlərindən  ayaqqabı 

üzlüklərinin  qrafiki  qurulmasında  əldə  edilən  təcrübənin  nəzərə  alınmasını 

göstərmək olar [8]. 

Detalların  sərt  qişa  üsulunda  layihələndirilməsini  avtomatlaşdırılmış  xətlər, 

yüksək  mexanikləşdirilmiş  xətləri  və  aqreqatlar  üçün  tətbiq  olunması  məsləhət 

görülür. 

Hazırda  ayaqqabının  müasir  avtomatlaşdırılmış  sistem  üzrə  (ALS) 

layihələndirilməsinə  dair  işlər  üçün  müxtəlif  təminatlar  tələb  olunur.  ALS 

təsnifatın  sistemi  və  kodlaşdırma,  normativ  sorğu  sənədləri,  sorğu-informasiya 

massivi və qrafiki informasiya banki ilə təmin olunmalıdır. Ayaqqabı üzlüyü üçün 

çox  sayda  alınmış  təsnifat  əlamətlərindən  istifadə  edərək  məmulatın  riyazi 

modelini tərtib etməklə onun həndəsi obrazmı yaratmaq olar. Model haqqında olan 

bu  informasiyalar  EHM  qrafiki  qurğusunda  ayaqqabı  detallarının  çertyojunu 

qurmaq olar. 

Belə  layihələndirmə  sistemindən  istifadə  edilməsi  sayəsində  əlverişli 

olmasına, modelçi və layihəçilərin əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsinə və yeni 

çeşidlərin istehsala buraxılmasına imkanlar yaradır. 

Uzunluğun sərt qişa üsulunda layihələndirilməsinin bir neçə mərhələləri vardır: 

-"geyilmiş" qəlibin üzərində qişanın alınması; 

---

40 

 

- üzlük maketinin bədii cəhətdən tərtib edilməsi; 

- maketin üzərindən şərti açılışın alınması; 

- yastı detalların konturlarının alınması. 

 

 

 

3.3. Ayaqqabının üzlük modelinin qurulması üçün şərti açılışın koordinat 

oxları üzərində yerləşdirilməsi 

 

Ə

vvəlcədən  vərəq  üzərində  aşağı  sol  tərəfdə  XOY  koordinat  oxları  çəkilir 

(şəkil  3-3).  Sonra  OY  oxun  üzərində  vk  -  dabanlığın  qalxma  hündürlüyünü  işarə 

edirlər Obk=25mm. Şərti açılışın koordinat oxu üzərində yerləşdirərkən elə etmək 

lazımdır  ki, onun daban hissədə son kənar  ucu  Bk  nöqtəsində,  pəncə  sahəsindəki 

daxili  və  xarici  tərəflərin  isə  orta  hissəsi  OY  oxunun  üzərində  yerləşsin.  Bu 

vəziyyətdə  şərti  açılışın  konturanu  vərəq  üzərində  punktir  xətlərlə  çəkmək 

lazımdır. Açılışı normal vəziyyətə gətirmək üçün köməkçi XOY koordinat oxlarını 

çəkmək  lazımdır.  Sonra  tufli  detallarının  düzgün  qurulması  üçün  0,9  koordinat 

oxlarına  nəzərən  şaquli  vəziyyətdə  anatomik  nöqtələri  müəyyən  edib,  açılışın 

üzərində qeyd edirlər. 

5 Bazis xətlərinin müəyyən edilməsi üçün şərti açılışının 300=L uzunluğunu 

müvafiq  əmsallara  vurub,  OY  oxunun  üzərində  işarə  edirlər.  I  bazis  xətti  - 

300.0,23=69,0mm; 

II bazis xətti - 300.0,41=1230; III-bazis xətti - 300.0,68=204,0 mm. 

IV bazis xətti - 300.0,48=144,0; V - bazis xətti - 300.0,78=234,0 mm. 

Bundan sonra qəlibin şərti açılışının üzərinə əsas və köməkçi xətlər çəkilir: 

a) aşağı topuqluğun hündürlüyü: N=265, Bekz=0,15N+12.5=52,25; 5) topuqluğun 

hündürlüyü B

s

 =0,15N+24,5=65,5 

Yarımçəkmə  üzlüyünün  ayaqda  yaxşı  oturması  üçün  yuxan  kant  xəttinin 

uzunluğu 3 mm-lə kiçiltmək və üzlüyün ara tərəfdə (üzlüklə astarlıq arasında) sərt 

arxalığın yerləşdirilməsi üçün şərti açılışın aşağı hissədə 2 mm- artırmaq lazımdır. 

---

41 

 

Bunun üçün dabanlığın ikinci arxa, əyrilik xəttini çəkərək yuxarı kant xəttində Bb, 

aşağıda isə Bk nöqtələrini işarə edirlər. 

Şə

rti açılışın aşağı konturu boyu üzlüyün dartı kənarının ayrı-ayrı sahələrinə 

uyğun olan ölçüləri müəyyən etmək lazımdır. 

Bunun  üçün  istifadə  edilən  materialın  deformasiya  xüsusiyyətindən  asılı 

olaraq,  elmi-tədqiqat  institutu  tərəfindən  müəyyən  edilmiş  ölçü  normalardan 

istifadə etmək olar: 

Dartı kənarların buraxılışlarının ölçüləri 

Üzlük 

detalları 

n 

material 

Buraxılışların mm-lə ölçüləri 

A 

b 

V 

q 

D 

e 

J 

Dəri 

materialı 

13-15 

15-16 

14-15 

16-17 

17-18 

18-19 

15-16 

Süni 

materialı 

24,60 

28,30 

24,26 

23-25 

23-25 

20-22 

19-20 

 

Qəlibin  şərti  açılışı  boyu  buraxılışların  ölçüləri  müəyyən  edildikdən  sonra 

nöqtələri aşağı kontura uyğun paralel xətlə çəkirlər. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.9. Yarımçəkmə ayaqqabı üzlüyünün konstruktur əsasının sxemi 

 

---