Microsoft Word Atakisiyeva Ulker 869M. doc

54 

 

Ayaqqabı  üzlüyü  sistem  şəklində  olub,  onun  detalları  ardıcıl  və  ya  paralel 

birləşdirilir.  Üzlüyə  daxil  olan  hər  bir  materialın  mexaniki  xüsusiyyəti  vardır. 

Üzlüyə  daxil  olan  hər  bir  materialın  mexaniki  xüsusiyyətlərini  birlikdə  bütün  A

s 

sistemin dartılma qabiliyyətini və üzlüyünün dartı kənarlarında aparılan korrektirin 

kəmiyyətini müəyyən etmək. 

Detalların  ardıcıl  birləşdirilməsində  (birləşdirici  və  topuqluq  olan,  astarı 

parça və dəri) deformasiyanı hesablamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir. 

)

(

1

1

2

1

A

A

K

A

+

+

=

 

Burada Aı və A2 - detal materiallarının uzanma əmsallarıdır; 

K=

1

2

1

1

 

Burada 11 və 12 - detalların uzunluğudur. 

Detalların  paralel  birləşməsində  (üzlüyün  xarici  və  daxili  astar  detallarını 

birdəfəlik  birləşdirirlər)  deformasiyanın  müəyyən  edilməsi  üçün  aşağıdakı 

düsturdan istifadə edirlər. 

1

)

2

1

(

1

2

1

n

S

A

n

A

A

A

























−

=

 

Burada nı və m üstlü ədədlərini göstərir. 

A

s

-nin 

göstərilən 

bərabərsizliklərin 

köməyi 

ilə 

deformasiyanın 

hesablanmasının  mürəkkəbliyi,  ayaqqabı  fabriklərində  bunun  geniş  istifadə 

olunmasını  çətinləşdirir.  Buna  görə  uzunluğun  deformasiyasını  müəyyən  etmək 

üçün  nisbətən  sadə  olan  eksperimental  üsul  təklif  olunmuşdur.  Ayaqqabı 

üzlüyünün  formalaşdırılması  zamanı  əsas  etibari  ilə  "fakel  deformasiya  sahəsi" 

adlanan HtAhdab. (Şəkil 3.19 ) uzunluq və köndələn istiqamətlərdə deformasiyaya 

uğradığından  göstərilən  istiqamətdə  üzlükdən  eni  50mm  olan  bir  zolaq  kəsilərək 

onun  deformasiyasını  müəyyən  etmək  üçün  üzlüyü  hazırlayırlar.  Ondan  heç  də 

zolağm  kəsilməsinə  ehtiyac  yoxdur.  Bunun  üçün  uzunluğu  təşkil  edən  detalların 

materiallarından zolaq şəklində nümunələrin kəsib hazırlanması kifayətdir [s]. 

---

55 

 

Nümunə  zolağının  eni  50mm,  lı  və  h  uzunluqları  isə  hər  bir  detalm  uzunluğuna 

uyğun  gəlməlidir  və  dinamometrdəki  sıxaclarda  bərkidilməsi  üçün  buraxılışlar 

verilir.  Həmin  zolaqları  üzlüyün  hazırlanması  ardıcıllığı  ilə  bərkidərək  nümunəsi 

dinamometrdə  poluqrab  uzunluqdan  istifadə  edərək,  "qüvvə-uzanma"  əyrisinin 

yarısını alurlar. 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.19. Deformasiyanın bölünməsi və üzlüyü təsvir edən detalların 

uzunluqlarının müəyyən edilmə sxemi. 

A

s

  material  sistemi  H  qüvvəsinin  təsirindən  nisbi  uzanmanın  kəmiyyətinə 

bərabər olduğundan bunun üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edirlər: 

100

1

1

⋅

∆

=

p

A

 

Burada Al və Ip - müvafıq olaraq P=1H qüvvənin təsirindən mütləq uzanma 

və səthi açılışın uzunluğudur. 

Üzlüyün  uzunluq  istiqamətində  dartılmadan  uzanmanı  hesablamaq  üçün 

aşağıdakı düsturdan istifadə edirlər: 

Ehes =EA

S

 Q°,

5

b

.

p

 

Burada E=Eı E2 E3 E4 

Eı  -  müxtəlif  konstruksiyalı  uzunluğun  nisbi  deformasiyasının  əmsalı 

(topuqluğu birləşdiricisinin üzərinə qoyub tikməklə bərkidilən yarımçəkmə üzlüyü 

üçün Eı =1,18; "qayıqcıq" tipli üzlüyü üçün Eı 1,3;). 

E2 qanadlann s ayrılma bucağına (s bucağının 10, 16, 21° üçün uyğun olaraq 

E2 =0,9; 1; və 1,1) nəzərə alan əmsal; 

E3 - yuxarı kontur azalmasını (s-nin kəmiyyəti 0,5 və 10 mm-ə bərabərdir. 

Uyğun olaraq E3 =0,3; 0,33 və 0,36) nəzərə alan əmsal; 

E4 = geologiya xətləri üzrə uzunluğun faktiki uzunluğunu (E4 =0,9) nəzərə 

alan əmsal; 

---

56 

 

Qbur - üzlüyünün formalaşdırılması üçün buraxıla bilən qüvvələrdir. 

Q

bur

=

5

.

1

qor

P

 

Burada 1,5 - möhkəmlik ehtiyatıdır;  

P

qor

 qırma qüvvəsidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 3.20. Şərti açılışda deformasiya kəmiyyətində korrektir edilməsinin sxemı. 

Üzlüyün  uzunluq  istiqamətində  deformasiyanın  qeyri-bərabər  olduğunu 

nəzərə  alaraq  birləşdirici  və  topuqluğun  nisbi  deformasiyasını  müəyyən  edirlər 

(birləşdirici Ewr =K6Ehes və topuqluq E2 = K

T 

Ehas); 

Topuqluğu birləşdiricinin üzərində yerləşən üzlüklər üçün (əgər detalları dəri 

və parçadan ibarətdirsə): (K=0,6-0,7); 

"Qayıqlıq"  tipli  tufli  üçün  Kb=l,3;  K

t

=0,8.  Hər  bir  detalın  deformasiyasını 

mm-lə ifadə edərək (Sb və St) şərti açılışı sahəsində korrektir edərək birləşdiricinin 

qatlanan xəttinin A nöqtəsindən Sb-nin və S

t

 isə V nöqtəsindən deformasiya xətti 

boyu ayırırlar (şəkil 3.20). 

 

3.8. Üzlüyün qəlibə çəkilməsi üçün dartı kənarının, detalların emalı və 

qatlanması üçün buraxılışların verilməsi 

 

Bütün  yastı  detalların  konturlarmı  tərtib  etdikdən  sonra  detalların 

kənarlarının  qatlanması,  tikilməsi  və  uzunluğun  gəlibə  çəkilməsi  üçün  dartı 

---