51
Şə
kil 3 .15. Birinci üsul üzrə üst-üstə düşmə ölçüsündə birləşdiricinin korrektor
edilmə
si
Korrektir edilmiş topuqluğun konturu qalın vərəqin üzərinə köçürülərək P və
B nöqtələri işarə edilir və ülgü kəsilib çıxarılır ülgü ilə açılışın P nöqtələri
uyğunlaşdırılır. Ülgünün elə çevirmək lazımdır ki, B nöqtəsinin AB şüasında
qanadların d aralanma bucağı optimal olsun. Topuqların ülgü konturunu çəkirlər
sonra birləşdiricinin 1 s k sahəsində korrektir edilməsi üçün AA-ə nəzərən şaquli
xətlər çəkilir. ls, lb, 2s,2b, 35, 3b və i.a. məsafəsini ölçərək ZP-yə nəzərən şaquli
xətləri ayırırlar. Alınmış ls, 2s,3s və s. nöqtələrinə səlis xətlə birləşdirirlər.
Şə
kil 3.16. kinci üsul üzrə birləşdiricinin korrektir edilməsi.
Hə
cmli üzlüklə
r. Əgər həcmli üzlüklərin konstruksiyası üzlüklə birlikdə
olarsa (məsələn, makasin üçün, şəkil 3.16 ), onda əsas detalın qişasını "calağa"
ə
sasən normal istiqamətində kəsirlər. Kəsilən çərtiklərin dərinliyi qəlibin tilinə
kimi məhdudlaşdırılır.
52
Bundan başqa MN və MıNı sahələrində də və B
x
, Bd nöqtələrində də
çərtirlər. Ovalşəkilli calağı bərkidərək, açılışın əsas detallarına nəzərən materialda
çərtiklərin aralanma kəmiyyətində oturdulması üçün BAB sahəsində korrektir
etmişlər.
Oval şəkilli detala nəzərən materialı oturtduqda, bu, detalın korrektirini QQı,
DDı, BE və Bı Eı xətləri boyu yerinə yetirirlər. Üst-üstə gəlməsi və aralanması
kəmiyyətində açılışın MN və MıNı sahəsini korrektir edirlər. Bu yerdə kənarlar
dolayı tikilişə bərkidilir. Oval caJağı ön sərhəddi açılışın yastıladılmasına imkan
verməlidir.
Açılış sahəsinin, üst-üstə düşən çərtiklərin kəmiyyətində artırılması üçün A
nöqtəni K və K nöqtəsi ilə birləşdirirlər. AK və AK xətləri detallaşdırmaq üçün
yeni qatlama xətti olacaqdır.
Şə
kil 3.17. Makasinin şə
rti açılış
ı sahə
sində
korrektir olunması.
Tikmə-yapışdırma üsulu üçün ayaqqabı üzlüklərinin dayihələndirilməsində
alınmış (yumşaq içlik üzlüyün kənarına tikirlər) qişanın daxili və xarici tərəflərini
ayn yastılatmaq lazımdır.
Bunun üçün sərt qişanı ön sərhəd xəttinə nəzərən (şəkil 3.18) normal
vəziyyətdə B və B nöqtələrində və qəlibin alt hissəsində izin alt xəttinə nəzərən
(bir-iki) normal istiqamətində çərtirlər.
AA
1
sahəsində açılışın sahəsi korrektir edilir:
AA=I,AS. . daban hissənin
korrekturunu yastı üzlüklərdə olduğu kimi yerinə yetirirlər. Yan səthlərin daxili və
xarici açılışlarının korrektir edilmiş ülgülərin kəsirlər. Birləşdirici detalın bütöv
alınması üçün kəsilmiş ülgülərini A
1
nöqtəsində görüşdürürlər.
Daxili və xarici topuqların bərkidicilərinin sonluqları arasında olan məsafə
qəlibdəki uyğun məsafəyə bərabər olmalıdır (şəkil Açılışın sahəsini FS
53
kəmiyyətində və qəlibin alt üzü xəttinin A
1
Sx, S
X
F
X
, A'S
D
,
S
D
F
D
)
sahələrində
çertiklərin üst-üstə düşmə kəmiyyətində korrektir edilir.
Şə
kil 3.18. Tikmə
-yapış
dırma üzlüyünün şə
rti açılış
ında korrektir olunması,
hissə
lə
rə
bölünmə
si.
3.7. Üzlüyün deformasiyasının hesablanması
Vaxtilə üzlük üçün istifadə edilən materialların elastik xüsusiyyətləri
haqqında məlumat olmadığından və çürətçıxarma üsulunun kifayət qədər texniki
cəhətdən aşağı səviyyədə olması səbəbindən üzlüyün deformasiyasının
hesablanması əvəzinə dartı kənarlarının ölçülməsinə əlavə etməklə, sonra isə
dəqiqləşdirməklə məsələni həll edirlər. Uzunluğun qəlibə kəsilməsi üçün dartı
kənarlarına edilən əlavələr modelçinin təcrübəsindən asılı idi. Modelləşdirmə və
eləcə də ayaqqabını bir neçə dəfə hazırlamaqla onun dartı kənarlarında bir neçə
dəfə korrektir edilir. Ayaqqabı materiallarının mexaniki xüsusiyyətlərinin müəyyən
edilməsi üçün hesablama üsullarından üzlüyün dartı kənarlarının ölçülərini
həddindən artıq edərək, çoxlu materiallar itkisinə yol verilirdi.
Üzlüyün qəlib üzərində formalaşdırılması zamanı deformasiyaya uğraması
məsələsinin öyrənilməsinə dair bir neçə tədqiqat işləri həsr olunmuşdur.
Dəri, parça və süni dərilərdən olan üzlüklərin dartılmasında səciyyəvi əyriliklər
alınır. Bu əyriliklər materialın dartılması üçün tətbiq edilən qüvvəni və müvafiq
materialın uzanmasını xarakterizə edir.