Microsoft Word amirova ayten doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.5. Quraqlı ğın t əs ərrüfatlara t əsiri
57
yaranır.Belə sinoptik şərait yarandıqda Böyük Qafqazın cənub və Kiçik qafqazın ş imal və şərq yamaclarına,Talışa və digər rayonlara bol yağıntı düşür. Böyük Qafqaz
dağlarının cənub
yamacı leysan
yağışlarının intensivliyi,təkrarlanması və düşən yağntıların miqdarına gördə digər ərazilərdən seçilir. Burada ən çox leysan yağışları yaz və payızda müşahidə edilir. May-iyun aylarında illik güclü yağışların 39%-i, sentyabr-oktyabr aylarında isə 29%-i müşahidə edilir. Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında güclü yağışların təkrarlanması cənub yamaca nisbətən az olub,burada da güclü yağışların illik gedişində iki maksimum və bir minimum nəzərə çarpır. Əsas maksimum aprel- iyun, ikinci maksimum sentyabr-oktyabr,minimum isə iyul-avqust aylarına təsadüf edir. Dolu və leysan yağışları əsasən kənd təsərrüfatına, xüsusən də taxılçılıq və üzümçülüyün inkişafına daha çox ziyan vurur ki, bu da respublikamızın iqtisadiyyatına əhəmiyyətli miqdarda zərər vurur.
2.5. Quraqlığın təsərrüfatlara təsiri
Azərbaycan ərazisində xüsusilə kənd təsərrüfatına güclü ziyan vuran anomal təbii proseslərdən biri quraqlıqdır. Quraqlıq fiziki-coğrafi proses sayılsa da, onun da nəticələri sosial-iqtisadi xarakter daşıyır. Başqa DHMH davamlığına görə qısa müddəti əhatə etsə də, quraqlıq bəzən 1-3 ay davam edir. Baxmayaraq ki, insanlar təsərrüfat və yaşayış məskənləri üçün daha əlvenişli əraziləri seçib məskunlasırlar, həmin ərazilərdə süni suvarma sistemləri, kanallar yaradırlar, lakin yenə də quraqlıq hadisəsindən qaça bilmirlər. Ona görə bu problemin sosial-iqtisadi baxımdan öyrənilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır.
Azərbaycan Respublikası ərazisində quraqlıq hadisəsi əsasən yarımsəhra qur çöl iqliminin yayıldığı Abşeron yarımadası, Kür-Araz və Samur-Dəvəçi ovalıqlarında, Arazboyu düzənliklərdə geniş yayılmışdır. Göstərilən ərazilərdə ildə 58
düşən yağıntılara nisbətən buxarlanma əmsalının çox yüksək olması burada quraqlığın yaranmasına şərait yaradan amillərdən biridir. Havada baş verən belə rütubət çatışmamazlığı quraqlıq prosesinin yaranmasına şərait yaradır. Lakin bəzi ekstremal istilər baş verdiyi dağlıq və dağətəyi rayonlarda da quraqlıq müşahidə edilir. Belə ərazilərdə suvarma sistemləri olmadığından quraqlıq baş verdikdə təsərrüfatlara daha böyük ziyan vurur.
Aparılmış araşdırmalar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Abşeron ə razisində quraq havalar ən çox cənub-qərb və cənub sahələrdə təkrarlanır. Bu sahələrdə quraq havaların təkrarlanması yayda 52%-ə qədərdir. Lakin müşahidə edilən quraq havalar daxilində insan orqanizmi üçün əlverişli olan mülayim quraq hava (II sinif) üstünlük təşkil edir. Bürkülü quraq havalar isə yay dövründə yalnız 13% və ondan az təkrarlanır.
Ə
Şə rqdən qərbə doğru təkrarlanma artaraq, mərkəz hissədə 20% ilə 35% arasında tərəddüd edir. Şimalda dəniz sahili sahələrdə isə ilin isti dövründə quraq havaların təkrarlanması 20-24% arasında dəyişir (Sumqayıt, Maştağa, Mərdəkan). Burada bürkülü havaların təkrarlanması azlıq təşkil edir (3-8%). Müəyyən edilmişdir ki, Kür-Araz və Samur-Dəvəçi ovalıqlarında, Araz boyu düzənliklərdə bütün illər üzrə quraq günlərin təkrarlanması çox olsa da, burada yaradılmış çoxsaylı suvarma sistemləri, yaşıllaşdırma işləri, quraqlığın nisbətən qarşısını almağa imkan vermişdir. Lakin dağətəyi dəmyə əkin sahələri və dağlıq sahələrin əksəriyyətindəki otlaq və biçənəklərdə suvarma sistemləri olmadığından quraqlıq təsərrüfatlara böyük ziyan vurur. Konkret faktları nəzərə alsaqgörərik ki, quraqlıq hadisəsi 2003-cü ildə Naxçıvan MR və Aran rayonlarında 26-30 gün, Gəncə- Qazaxda 20- 25 gün, Dağlıq Şirvan və Quba-Xaçmazda 11-20 gün, respublikanın digər düzənlik və dağətəyi rayonlarında isə 12-17 gün təkrarlanmışdır. Cənubdan və cənub- qərbdən gələn hava kütlələri 2005, 2006 və 2007-ci illərdə havanın maksimal temperaturu 40-43 0 -yə qədər artırmışdır. 2006-cı ildə respublikanın əksər rayonlarını əhatə edən 40-60 gün davam edən quraqlıq nəticəsində əkinçiliyə və 59
biçənək sahələrinə ciddi ziyan dəymiş və kənd təsərrüfatında məhsuldarlıq gözlənilən nəticədən 8-10% aşağı olmuşdur.
60
III FƏS L. TƏB DAĞIDICI HAD SƏLƏRDƏN Ə
3.1. Sel hadisələrindən mühafizə tədbirləri Su obyektləri insanın həyatında qiymətli və əvəzsiz hissəsi olmaqla yanaşı xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrinə böyük ziyan vurur. Belə ki, çaylarda baş verən sellər vurduğu ziyana görə adi axın formalarından hətta daşqınlardan kəskin fərqlənir. Əgər respublika ərazisində əsasən sellərin və daşqınların olma ehtimalını nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, bütünlüklə Azərbaycan ərazisində ən çox bu iki hidrometeoroloji hadisələrin təkrarlanması müşahidə edilir. stehsalın ərazi təşkilinə və əhali məskunlaşmasına sel və daşqınların daha çox təsir göstərə bilməsi nəzərə alınaraq, Dövlət Proqramlarında (2004-2008 və 2009-2013-cü illər) xüsusi olaraq sellərə qarşı mühafizə işləri ön plana çəkilmişdir. Buna səbəb DHMH – ə nisbətən sellərin daha çox iqtisadi zərərlərə və dağıntılara səbəb olmasıdır. Həm 2004-2008-ci illər, həm də 2009-2013-cü illər Dövlət Proqramlarında ümumi halda mövcud olan müxtəlif növ təbii fəlakətlərin mənfi təsirlərinin azaldılması,sel və daşqın hadisələrinin bölgələr üzrə yaratdığı fəsadlar və onun aradan qaldırılması yolları göstərilmişdir. Bununla yanaşı 2010-su il daşqınlarının nətisələrinin aradan qaldırılması üçün Milli Məclisin qərarı ilə dövlət büdcəsindən 300 milyon manat vəsait ayrılmış və görüləcəkişlərə dair 19 bənddən ibarət olan tədbirlər planı müəyyənləşdirilmişdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin əmrinə əsasən kənd sakinlərinin əmlaklarına dəymiş ziyana görə 6,9 mln manat (ailə üzvlərinin sayından asılı olaraq, adambaşına 300 manat hesabı ilə) dəyərində birdəfəlik maddi yardımlar ödənilmişdir. Uzun müddətli müşahidələri göstərir ki, Böyük Qafqazın cənub yamacından axan çayların məcraları daima deformasiyalara məruz qalmışlar. Tədqiqatlar Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|