Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx

37 

 

bölgü  kanalları,    ixracat  imkanları,    menecment  keyfıyyəti  kimi  təməl  göstəricilər 

təhlil edilir.  

Təməl  analiz  makro  və  mikro  olmaq  üzrə  iki  səviyyədə  aparılır.  nvestor,  səhm 

alımma  investisiya  qoyarkən,  iqtisadiyyatın  bu  gün  və  gələcəkdə  proqnozunu 

hazırlamaq  məqsədlə  iqtisadiyyatın    makroiqtisadi  vəziyyətini  və  iqtisadiyyatdakı 

tlalğalanmaları izləmək məcburiyyətindədir.  qtisadi inkişaf ya da geriləmə şirkətlərin 

investisiya,  maliyyələşmə,  qiymət borc siyasətinə təsir edir.  

Fundamental təhlilin köməyi ilə gəlirlər barəsində proqnoz vermək olur ki,  bu da 

nəticə  etibarı  ilə  aksiyanın  gələcək  qiymətinə  də  təsir  edə  bilir.    nvestorlar 

makroiqtisadi  vəziyyəti  təhlil  edərkən  aşağıdakı  göstəricilərdən  istifadə  etməkdədir: 

Qlobal  rəqabət  qabiliyyətlilik  indeksidir;  ÜDM,    istehsal  və  xidmət;  omək  bazarı,  

gəlirlik  və  məşğulluq;  tədiyyə  balansı;  Pul  və  valyuta  siyasəti;  maliyyə  siyasəti,  

büdcə və vergi siyasəti;  nflyasiya səviyyəsi və fond bazarının vəziyyəti.  

ÜDM,    istehsal  və xidmət.  stehsal və xidmətin ümumi  göstəricisi  ÜDM  -  n  in 

ə

sas  tərkib  hissəsi  hesab  edilir.  Onun  dinamikası  ümumi  iqtisadi  təmayül 

tendensiyasmın  və  biznes  silsiləsinin  mərhələsini  göstərir.  ÜDM-nin  artımı 

timumilikdə  ölkədəki  investisiya  mühitinin  yaxşılaşdığmı  xarakterizə  edir  və  xarici 

ssrmayənin cəlb olunmasmda stimul olur.  

Son  illər  Azərbaycan  Respublikasınm  iqtisadiyyatında  inkişaf  tendensiyası 

müşahidə  olunmaqdadır.  Bunun  əsas  səbəbi  2015-cu  ildə  ölkədə  iqtisadi  aktivlik 

məcmu  tələbin  tədricən  genişlənməsi  şəraitində  yüksəlmişdir.  xrac  mühitinin 

iiisbətən  yaxşılaşması  və  xarici  maliyyələşmə  mənbələrinin  bərpası  daxili  iqtisadi 

ttrtıma  müsbət  təsir  göstərmişdir.  nvestorlar  üçün  iqtisadi  artım  müxtəlif  sahələrin 

ttksiyalarma  vəsait  yatırılmasmda  bir  siqnaldır.    Belə  ki,  2014-cu  ildə  dünya  üzrə 

limumi  daxili  məhsul  0,  6  faiz,    MDB  ölkələrində  7  faiz  azaldığı  halda,  

Azərbaycanda  bu  göstərici  2014-cu  ildə  9,  3  faiz  artmış,  2015-cu  ildə  isə  6  faizə 

qadər yüksəlmişdir.  

2015-cu ildə ÜDM real ifadədə 5% artmış və nominal olaraq 41. 6 mlrd manata 

çatmışdır.  Həm real artım tempi,  həm də ÜDM deflyatoru (11. 3%) nominal (JDM-ə 

artırıcı təsir göstərmişdir.  Real iqtisadi artım  neft-qaz  sektorunda 1.  8%,    qeyri-neft 

---

38 

 

sektorunda isə 7. 9% təşkil etmişdir. Yaradılan əlavə dəyərin 65%-i ınəhsul istehsalı 

sahələrinin,    35%-i  isə  xidmət  sahələrinin  payma  düşür.    Ümumi  tlaxili  məhsulun 

ə

halinin hər nəfərinə düşən həcmi 3, 7 faiz artaraq 4653, 3 manat loşkil və ya 5797 

ABŞ dolları etmişdir.  

Qlobal böhramn əsasən təsadüf etdiyi 2014 - 2011-ci illərdə orta iqtisadi artım 5% 

olmuşdur.  2011-ci ilin ötən 11 aymda isə qeyri-neft sektoru 9. 5% 

artmışdır.    O  cümlədən  qeyri-neft  sənayesində  11.  7%,    ticarətdə  9.  9%  və 

xidmətdə f  22.  2%  artım  olmuşdur.    Sənaye,    xidmət,    ticarətdə  məşğulluq 

gözləntiləri  indeksi  ötən  illə  müqayisədə  yaxşılaşmışdır.  20141  ilin  11  aymda 

ə

halinin  nominal  pul;  gəlirlərinin  19.  2%,    ev  təsərrüfatlarına  bank  kreditlərinin  isə 

21. 7%) artımı daxili tələbin artmasına müsbət təsir etmişdir.  Nəticədə uzunmüddətli 

istifadə  əşyalarının  istehlakı  artmışdır.    nvestisiya  tələbi  də  genişlənmiş,    ötən  11 

ayda  investisiya  qoyuluşları  28.  3%,    o  cümlədən  qeyri-neft  sektorunda  39% 

artmışdır.  

Strateji  valyuta  ehtiyatlarının  -  “təhlükəsizlik  yastığı”nın  böyüməkdə  davam 

etməsi  ölkənin  iqtisadi  dayanıqlığını  yüksəldir.  2011-ci  ildə  ölkənin  xarici 

mövqeyində  yaxşılaşma  davam  etmişdir.    Cari  ildə  tədiyyə  balansma  ixrac 

qiymətlərinin yüksəlməsi,  xarici maliyyə axmlarının artması müsbət təsir etmişdir.  

2011-ci ilin 9 aymda ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə əmtəə ixracı 34% artaraq 

26. 8 mlrd.  $-a,  xidmət ixracı isə 26. 4% artaraq 1. 9 mlrd. $- a çatmışdır.  

Nəticədə  cari  əməliyyatlar  hesabınm  profısiti  ötən  ilin  eyni  dövrünə  nəzərən20.4% 

yüksələrək  14.  4  mlrd.  $  təşkil  etmişdir.    Bu  da  kapital  hesabının  kəsiriniörtərək 

ehtiyat aktivlərini 10. 4 mlrd. $ artırmışdır.  Strateji valyuta ehtiyatları 1dekabr 2011-

ci il tarixinə 42 mlrd.  $-a çatmış və ÜDM-in 65%-ni ötmüşdür.  

Strateji valyuta  ehtiyatları 3  illik  əmtəə  və  xidmət  idxalının  maliyyələşməsinə 

kifayət  edir  və  xarici  dövlət  borcunu  təxminən  10  dəfə  üstələyir.    Mərkəzi  Bankın 

valyuta ehtiyatları isə cari ildə 60%>-dən çök artaraq 10. 5 mlrd.  $ - ötmüşdür.  

Həmçinin  iqtisadi  böhranla  əlaqədar  olaraq  dünyada  məcmu  tələbin  həcminin 

azaldığı bir vaxtda Azərbaycanda analoji göstərici artmaqda davametmişdir. 2015-cu 

ildə  əhalinin  nominal  pul  gəlirləri  13.  3%  artaraq  adambaşmamanata  çatmış  və  ya 

---

39 

 

ayda  orta  hesabla  238  manat  təşkil  etmişdir.    Əhalinin  gəlirləri  real  ifadədə  7.  6% 

artmış  və  məcmu  gəlirlərin  70%-i  son  istehlaka  yönəldilərək  mal  və  xidmətlərin 

alınmasına  sərf  edilmişdir.  Əhalinin  son  istehlak  xorcləri  ötən  illə  müqayisədə 

nominal  ifadədə  21%  artaraq  18  mlrd.  manat  və  ya  l  U)M-in  43%  nə  bərabər 

olmuşdur.  

Belə ki, 2014-cu ildə ölkədə son istehlak xərcləri 2013-ci ilə nisbətən 15, 2 l'aiz 

artaraq 17, 4 milyard manata bərabər olmuş, 2015-cu ildə də bu rəqəm 20541 milyard 

manata çatmışdır.  

2015-cu  ildə  əsasən  daxili  maliyyələşmə  mənbələri  hesabına  iqtisadiyyatın 

kapitalizasiyası  davam  etmişdir.  2015-cu  ildə  bütün  mənbələrdən  iqtisadiyyata 

investisiya qoyuluşu 2014 - ci illə müqayisədə 21. 2% artaraq 9. 7 mlrd. manat (csşkil 

etmişdir ki, bu da ÜDM-in 23%-ə bərabərdir.  O cümlədən daxili investisiyalar 20%,  

xarici investisiyalar isə 41% artmışdır.  

Ə

sas  kapitala  yönəldilən  investisiyaların  69,  7%-i  qeyri-neft  sektorunun  payına 

düşmüşdür.    Ümumilikdə,    qeyri-neft  sektoruna  investisiya  qoyuluşları  ötən  ilki 

səviyyəni 15% üstələmişdir. Qeyri-neft sektorunun sahələri arasında xüsusilə tikinti,  

maşın  və  avadanlıq  istehsalı,    kimya  və  kənd  təsərrüfatı  sahələrinə  investisiyalar 

yüksək templə artmışdır.  

nvestisiyalarm  50.  8%-i  müəssisə  və  təşkilatlarm  öz  vəsaitləri,    6.  4%-i  bank 

kreditləri,  32. 8%-i büdcə vəsaitləri,  5. 8%-i büdcədənkənar fondlarm vəsaitləri,  4. 

2%-i  isə  əhalinin  şəxsi  vəsaitləri  hesabına  maliyyələşdirilmişdir.  nvestisiya 

tnəqsədlərinə  yönəldilən  bank  kreditlərinin  məbləği  ötən  illə  müqayisədə  44% 

örtmışdır.  

Ölkəmizdə  investisiya  sahəsində  həyata  keçirilən  tədbirlər  isə  bu  bölmədə 

sarmayə cəlbediciliyinin yüksəldilməsinə impuls verib. Azərbaycanda iqtisadi ləallıq 

artmaqda  davam  edib  və  bu  amil  sərmayə  proqramlarının  davamlılığmı  ismin  edib.  

Ümumiyyətlə,  1994 cü ildən 2Ö10-cu ilə Azərbaycan iqtisadiyyatın m inkişafına 54, 

4 milyard manat məbləğində xarici investisiya cəlb edilmişdir.  Onu da qeyd edək ki,  

sərmayələrin  təxminən  70  faizi  iqtisadiyyata  birbaşa  investisiya  şəklində 

yönəldilmişdir[24].  

---